Key Points
- Lëk acä anyiköl ye kɔc thɔ̈ɔ̈ŋ ku dhɛ̈ɛ̈ŋ rɔ̈ɔ̈th kɔc thɛɛr weei, Ku wɛɛr dɛɛtic akutnhom baai yic ke cïn roɔ̈ɔ̈th Kɔc Thɛɛr thin.
- Rɔ̈ɔ̈th Kɔɔc Thɛɛr yiëk riɛ̈l lëëk, muukë ciɛ̈ɛ̈ŋ, ku käk joor ku kä ye kɔ̈c thɔ̈ɔ̈ŋ.
- Ka ye jaam aliric cimëne TikTok ku Instagram aye jam anyiköl kɔc Thɛɛr luɛɛlden.
Akököl yic, kä ye kɔc Aboriginal Australia nyuɔɔth ë wël yiic aake cï röt wuöc apɛi. Athör thɛɛr wël ci gɔt, radiö, ku television ake ye kɔc ke bai nyuɔɔth ë ke koor awelë kë cë röt wuɔ̈ɔ̈c, ye tän de kɔc cɔk loi rɔt.
"Waar ŋuɔt koor ɣɛn, ake cïn kɔc kuän ke rɛɛl lön lëëk yic. Yemënë, kënë acuk baak yic ku camku yaai Blak pɛ̈ɛ̈th apɛidit—ee kedit toot apɛi buk tïŋ rooth Kɔcthɛɛr aa rɛɛl thin ke ye keek pïŋ piny nhom eben,"
Aci Leanne Djilandi Dolby lueel. Yen anhiääm ee Noongar, Yamatji Naaguja Nunda tïŋ ruaai keye alɔŋ maan, and Yawuru, Gija, ku Gooniyandi alɔŋ wun.
Adam Manovic, ke ye mony Kabi Kabi, Gorreng Gorreng, wɛ̈t akutnhom Co-Chair of First Nations Media Australia (FNMA), raan tuëŋ Head of Commercial, Brand and Digital at National Indigenous Television (NITV) and member of The First Nations Digital Inclusion Advisory Group, acï lueel lɔn nadɛ̈ ke kä ye nyuɔɔth käkkë aa nɔŋ kä rɛc bïk röt looi eë kaam -baaric yiic.
"Lon lëk aleŋ tɛdit toot tɛ wën ye kɔc käŋ tiëŋ thin, dhuk ciën kaam athor gɛtgɛt yiic ku Radio ruun thɛɛr ci laac jal 1900s. Kënë aleŋ ke ci looi tɛ wën ye kɔɔc thɛɛr adooc ke ye Australians tiëŋ thin ee kɔc kɔ̈k wën cië Kɔc-thɛɛr keye Australians, ku keek aa laac wël wën ke ciei yiith ci kuöc kuänyic," Aci Manovic kuänyic.
Wël ci piäl wïc thook aye nyuɔɔth lɔn nada akuën dhoŋuɛ̈ɛ̈n buɔtic tɛn akut Indigenous Australians yae ka gam lön lëëk ee keek yïek lëk tɔu ciɛ̈l alɔŋ ka looi rot akutnhïïmken yiic.

Left: Tanja Hirvonen. Centre: Adam Manovic. Right: Leanne Djilandi Dolby ( Credit: SBS)
Ye ka yinda keek rɛɛl ɣöt kɔc gëël nhiim?
Na ciök a lɔ̈n lëŋ latuëŋ, käŋ kɔc gël nhïm tɛn Kɔc Thɛɛr-lëkde akutnhom cimenë FNMA. Këëc-yiëk wëu juëc ku käthɛ̈ɛ̈r ci loi ke ci juëc bïk keek thöŋ. Yëmën thiinë, kɔclëk wën rɛɛl thin yen wïc ku bïk ci ye jaam karɛc rot loi rot ku kek aya aci kuöc lui eric keek kä ril ciɛ̈ɛ̈ŋ tɛ ye yen luui thin deetic wala rɔ̈ɔ̈th la cok Kɔc thɛɛr.
Aci Adam Manovic luel gɛi lɔn nada bi kɔɔc Gɛ̈ɛth tuëŋ yiëk riɛ̈l ku bïk naŋ riɛl tɛ ye kek karen luɛl thin ya kualnyic këne e dhel töŋ wën bi kek kajoor tiääm.
Luɔ̈ɔ̈i Lëëk tɛ̈n akut Kɔc tuëŋ thɛɛr
Ɣän Kɔc Thɛɛr cimënë FNMA ku NITV ke aril yic bïk tɛ ye keek kuanyic thin ku dhɛɛl ye keek kuoc kuänyic. FNMA ee kɔɔc kek kɔc juec tɛn akuëndit tɛn 500 kɔc ci keek luöi baai thok eben Australia ku yiëk kek piööc tɛn Kɔc thɛɛr bïk lɔ lön lëk yic.
NITV, ake loi bi jɔk ruön 2007 ku yemën yen abäŋ SBS mënë ruön 2012, luui anyiköl kuäny yiic ke lɔ ciök ee kɔc Aboriginal ku kɔc Torres Strait Islander.
Adam Manovic kɔc ye jam ëë kuɔɔny ë akuma tɛn Löŋ Lëk Kɔc Tuëŋ bi ŋic lɔn ci yen yiëk yic wëu ee ɣäth thin lon këne alɔ tuëŋ luɔi käkkä yiic.
"Tɔ̈ɔ̈u wël Kɔc Gɛ̈ɛ̈th Tueŋ ee kë thiekic erin ee thok ku ciɛɛŋ muk tënë rïïny den akölda. Ɣok awic ku buk ŋic ka ci keek dɔɔmke aci lëu bïk määr— keek a tɛdit ɣok luɛ̈l yeku yiŋa," aci luel.
Keek ɣänkë aye kä ye kɔc rac nhïïm kuöc luɛ̈ɛ̈lden̈, ye nhiɛ̈ɛ̈r ee ciɛɛŋ cɔk loi rot, ku yiëk keek kuënykuëny akököl yith bɛ̈i ye yic ee akutnhïïm ke kɔc ke bai nyuɔɔth.

First Nations hub of inner knowledge, traditional culture and lore.
Ye rëël lëk yic akut kɔc thɛɛr keye Australians bääŋ kada?
Luɔɔi lëk thiekic ye looi ëë ŋiɛc ŋic ku thööŋ ee raan yetök tënë kɔc ke Australia. Në akököl yic, kä rɛc ye keek nyuɔɔth aye ajuɛɛr de atekthok ku kä rɛc ye keek lueel cɔk ril.
Jaru ku Bunda ke ye tïŋ, ku a luui ke ye raan luɔi pan akïïm pïal nhom yic Australian Indigenous Psychologist Association aci Tanja Hirvonen kuaany yic luɛ̈ɛ̈lde aleu bi bɛn keek jam puou, kaam wën lëŋ ke rilic jɛ̈ɛ̈mic.
"Na ye wël rac lueel ka wël cïï yith ye kek tɛkpiny, ke ka ye atekthok ku atekthok cɔk ril në dhöl dïït yic, aa atekthok ku tiɛ̈l juäkic bï nyin juäk. Të nɔŋ kɔc tɔ̈ ëë riääk yic wënthɛɛr, tïŋ de kee wëlkë alë bï kɔc rac puɔ̈ɔ̈th apɛi."
Ku na yïn ya, ke luɔɔi path ee wël yiic ee käpath juëc bɛ̈i. Wël ci wic thook, acï nyuɔɔth lɔnadɛ̈ ke kä ye mat thïn ku kä ye yith ke kɔc ke bai alë bï ciɛɛŋ ee kɔc cɔk lɔ nhial, bï mät ee akutnhom cɔk ril, ku bï kä bï bɛ̈n bei ëë pïïric cɔk piath.
Cimënë, Aguiɛ̈ɛ̈r Baai ben ci Mat Thiök tɛ lääu aye nyuɔ̈ɔ̈th riɛ̈lic rëël Kɔc Aboriginal lön lëk yic ke ye dhël tek tiɛ̈l ci rëët ke nhïm yiic ku juɛ̈k yiök wël lëk yïïc bïk yiök kek kä wen ci keek täkic.
Kë puɔth ye nyuɔɔth ee kuɔɔny aya gëlgël kawën ye ku kuöc kuänyic bïk kuöc piɔ̈ɔ̈c. Tɛ ci roth kɔɔk wut Aboriginal mat kuenykuëny anyiköl yiic— ye ku bi rot looi tɛ cït NITV wala ɣän kɔ̈k lëëk— yeen ee dɛ̈ɛ̈tic bɛi ku athiɛ̈ɛ̈k tɛn kɔc kɔk cie Aboriginal ke ye Australians. Yen wɛ̈ɛ̈r kënë alëu bï kuɔɔny dït bɛ̈i tënë luɔɔi de pɛ̈ɛl wet piny ku dhuk puou cien looi rot..
Leanne Dolby, social media creator and biomedical science student, aye luel bï kɔc yiëk riɛ̈l aye kɔc rot yök ke kääcken rɛɛl lön lëëk yic.
"Tɛ ye yïn yeen tïŋ ke cïn kɔc kun juec rɛ̈ɛ̈l thin yï yen rään Aboriginal, yïn rot yiök yï ci leel thok. Reel kɔc thin wɛ̈t den yiic aye ŋic lɔ̈n lëŋ yen kɔc rɛ̈ɛ̈l thin cimëdië ku loi luɔ̈n tök ku riɛ̈lde," aci Djilandi Dolby kuanyic.
Ɣɛ̈th tuëŋ luɛ̈ɛ̈l anyikööl ee kɔc aoriginal yiëk rööth, lön lëk aleŋ yic juëc kë cïe ku bi kɔc cɔl adhuk ke puoth ciën rot ee ku ku keek yiëk nhiäl kajuëc mɛɛt thin käk akölda yic tɛn kɔc Australians eben.
"Riɛ̈lda [Aboriginal keye Australians] arɛ̈ɛ̈l riɛ̈l ciɛ̈ɛ̈ŋ da yiic. Ku buk yän miɛt de puou e ciɛɛŋda, thok, ku akököl në wël ke jam yiic, wɔ lë bukku kä rɛc ye röt looi në wël rac yiic gël," aci Tanja Hirvonen luel.

Social media has proven to have the power that enables First Nations people to challenge misinformation. Credit: davidf/Getty Images
Kä ye Jam ë Ciɛɛŋic ke ye kë bï kɔc waar
Social media acï bɛ̈n nhial ke ye dhöl waar keriëëc eben tɛn kɔc thɛɛr adööc Australia. Kä cït TikTok, Instagram, ku Facebook aye kɔc ë cak käŋ puɔ̈l bïk wël thɛɛr tëëk ku bïk akököl ken rɔm kek kɔc ë pinynhom ëbɛ̈n.
Riɛl kënë ee kɔc ke First Nations cɔk thɔ̈ɔ̈r wël cie yith ku bïk ciɛɛŋ ee kɔc waar.
Hashtags such as #IndigenousX have become hubs for advocacy and education. Hashtags cït men de #Kɔc ke BaaiX acï bɛ̈n ke ye ɣän ke gɛ̈tgɛ̈t ku piööc.
"Akutnhïïm ke jam abë bɛ̈n ku jälkë, ku kë cïï leu bë rɔt käŋ waar ee tɛ ye ɣok anyiköl kua kuanyic thin. Na ye TikTok, bidiö, radiö, wala/ka athör, ɣok aŋic buk kee ɣänkë luɔ̈ɔ̈i ë piathda yic buk ciɛɛŋda nyuɔɔth," Aci Adam Manovic kuanyic.
Yëŋo tɔu tueŋ piir akölda yic?
Cökpiny ee luɔɔi ee kɔc ee kë wic bï rot waar ë ɣän ke jam yiic ku ɣän ke jam ye gël akutnhom lɛ̈ɛk. Këde acie tɔ̈u ke cak të lääu tënë röl de kɔc ke baai abac ku kuɔɔny ëya dɛ̈t në thɛɛr juëc yiic në tɛ̈n yenë akököl kuany, luel, ku rɔm.
Adam Manovic acï lööŋ cɔl cït mɛn de Löŋ ee Luɔɔi ee Kɔc ke Baai bï wëu yök tënë ɣän ke luɔi cït menë ee FNMA ku NITV.
Tanja Hirvonen acï luel piäth luɔɔi ee ciɛɛŋ nyuɔɔth tɛn akutnhïïm ke wël yiic—bï käŋ nyuɔɔth apuɔth ke nɔŋ röl ee kɔc baai thɛɛr rɛɛl thin eë ɣän kedhie.
Leanne Djilandi Dolby aci kɔc yɔ̈ɔ̈k bë miɛt puou ee tiɛ̈m ee kɔc adööc baai looi eë ɣän ke wël lëk kedhie:
"Ɣok awïc dhɔ̈l juëc bï kɔc juëckua ya yök agokë akököl ken ya rɔm—na cɔk ya eë miɛt puou cinema yic ka eë ɣän ke ciɛɛŋ yiic—ku jɔl ya kuɔɔny juëc tënë kɔc ye lɔ eë cirkat ŋiëc tɛ̈ktɛ̈k yiic."
Nyuɔɔth ee kɔc thɛɛr ke Australia eë wël ke jam yiic ee lɔ tueŋ ku ka ŋot ke ye luɔi lɔtueŋ. Ku ɣän ke jam cït mënë NITV ku ɣän ke jam aye ŋɔ̈ɔ̈th bɛ̈i eë luɛɛl de akököl yic, ɣän dït ke jam wic bïk lɔ tueŋ eë thööŋ ee kä ye nyuɔɔth
jiɛ̈k kä juëc ke Australia nyuɔɔth kuät kuotic.
Bï Kɔc Gɛ̈ɛ̈th tuëŋ yiëk riɛ̈l ee ciɛɛŋ den kɔc ke Australia cɔk dït ku ye ŋiɛ̈c deetic cɔk ril eë kaam ee kɔc ke baai. Cït ma cï Adam Manovic ye lueel, ke kä piɛth ke kɔc ke Australia ee lëk wël path ku ciɛɛŋ yic akiik “bï raan ëbɛ̈n nhiaar yic”.
READ MORE

Who are the Stolen Generations?
Gat rot piny wala buɔ̈th ɣok Australia Explained podcast ku ba kajuëc kɔk lëk yiok ku wël rïïk cok piny piir yam yic tɛn pan Australia.
Yïn lëŋ kuät kathiëc keek aye kë wïc bi jäämic? ke yïc tuöc ɣok imeel tɛn australiaexplained@sbs.com.au.