ကတီၢ်အံၤ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲ သကုၤဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး တၢ်အီၣ်တၢ်အီတကူတယၢဘၣ်န့ၣ် ဟဲအါထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ် မ့ၢ်လၢ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် အတအိၣ်ဒ်သိးလၢညါလၢၤဘၣ်ဒီး လီၤစှၤကွံာ်ဝဲဒၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ပှၤလၢအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်အီၣ်တကူတယၢတၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်အကျါန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအကထိအါမးလၢအဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးတ့ၢ်အသးလၢ ကီၢ်ပယီၤ ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်န့ၣ်လီၤ. ခီဖျိလၢတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဃိ ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲလၢ ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်တတၢၤတနါသ့ၣ်တဖၣ် ဟဲအါထီၣ်ဒိၣ်ထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲလၢအဟဲသုးအိၣ်ဆိးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်, မၤဝဲတၢ်မၤဒ်သိးဒီး ကပာ်မူပာ်ဂဲၤဘၣ်အဝဲသ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ကံညး လၢအအိၣ်ဒီးအလွဲၢ်အကလုာ်ကလုာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် နီၣ်စ့စတၢၣ်လ့တိ အတၢ်ပညိၣ်တခါ, ဒ်သိးဒီးအဝဲမ့ၢ် ပိာ်မုၣ်လၢ အပၣ်ဃုာ်ဖဲ ဖၢၣ်ဝ့ၢ် တၢ်ထါထၣ်ကရူၢ် အပူၤတဂၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
Sisterlay Toe, a member of the Karen community in Perth, said she finds pride in using traditional skills to create clothing. Source: SBS / Christopher Tan
ကညီဖိလၢအအိၣ်ဆိးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ အဂၤ ၁၅ဝဝဝ ဘျဲၣ်အကျါန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး နီၣ် နီၣ်စ့စတၢၣ်လ့တိအံၤန့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိးပှၤအါဒံအါဂၤအသိးန့ၣ်, အဝဲမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤလၢအဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးတ့ၢ်အသးလၢ ကီၢ်ပယီၤထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤ တၢ်သဘံၣ်သဘုၣ်အပူၤတဂၤန့ၣ်လီၤ.
“ပယီၤသုးသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲဖဲပသဝီတလီၢ်လီၢ်, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်အဲၣ်ဒိးမၤဟးဂီၤပှၤ, ဒွဲၣ်အူကွံာ်ပဟံၣ်ပဃီ. တဘျီတခီၣ်န့ၣ် ဂုာ်ဆူၣ်ဂူာ်ဖျိးန့ၢ်ပတၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီး မၤသံမၤဝီတၢ် ဒီး ပအိၣ်ဖဲန့ၣ်တသ့လၢၤဘၣ် အဃိ ပဟဲသုးအိၣ်ဖဲကၠီၣ်တဲၣ် ဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.”
The Karen are an ethnic minority group from Myanmar who have faced decades of conflict and displacement. Source: AP
ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤတၢ်ဒုးတၢ်ယာ်လၢအပိာ်ထွဲထီၣ်ကဒီးအခံလၢ ၂ဝ၂၁နံၣ် ပယီၤသုး ဟံးဆူၣ်ကွံာ်ထံကီၢ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤအံၤ ကဲထီၣ်တၢ်မၢဆူၣ်ပှၤကညီလၢအကထိကလးအါမး ဘၣ်ဃ့ၢ်ပူၤဖျဲးအသးန့ၣ်လီၤ.
ဒီးဖဲကၠီၣ်တဲၣ်ဒီး ကီၢ်ပယီၤ ကီၢ်ဆၢ တကျိၤ ဒဲကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် ပှၤအါဒံအါဂၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်ကျဲးစၢးထဲးဂံၢ်ထဲးဘါသပှၢ်ပှၢ်လၢအကအိၣ်မူဘၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်လၢကညီဘၣ်ကီဘၣ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်
မ့ၢ်လၢတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တအိၣ်လၢ ကဖံးတၢ်မၤတၢ်ဘၣ်အဃိ ဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဘၣ်အိၣ်မူကီကီခဲခဲနာ်သက့ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢအကက့ၤကဒါဆူကီၢ်ပယီၤပူၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကရၢကရိလၢအမၤစၢၤပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်တယာ်ကွၢ်အပူၤန့ၣ် ဖဲတယံၤဒ်ဘၣ် တၢ်သဘံၣ်သဘူၣ်ပူၤ ကမျၢၢ်လၢအသံသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်အါမးအသိး ပှၤလၢအဘၣ်တၢ်ဖီၣ်ဒုးဃာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ကအိၣ်လၢ ၃ဝဝဝဝ ဂၤဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲတယံၤဒ်ဘၣ် ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢတၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤ အတၢ်ပာ်ဖျါအပူၤန့ၣ် စံးဝဲဒၣ် အပူၤကွံာ် နံၣ်အတီၢ်ပူၤ အဝဲသ့ၣ် သံကွၢ်သံဒိးတ့ၢ်ဝဲပှၤအါန့ၢ် အဂၤ ၁၃ဝဝ, ဒီး မၤနီၣ်မၤဃါန့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်မၤဆါပယွဲ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်လီၤသနူ အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Dr Graham Thom မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤဂဲၤလိာ်တဲန့ၢ်တၢ် လၢပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲအဂီၢ်တဂၤ ဒီးမ့ၢ်ဝဲ Refugee Council of Australia ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ် မူဒါခိၣ်သဃဲၤတဂၤန့ၣ်လီၤ. ဖဲတယံၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် အဝဲဟဲက့ၤလၢအမူဒါတၢ်ဖံးတၢ်မၤတၢ်လဲၤဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအပူၤ ဒီး အဝဲစံးဝဲဒၣ် တၢ်အိၣ်သးဖဲ ကညီတဝၢ လၢအအိၣ်ဖဲပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲဒဲကဝီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် နးဒိၣ်ထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
Karen refugees living in camps along the Myanmar-Thailand border rely almost entirely on NGOs to meet their most basic needs of food, education, healthcare, and protection of their human rights.
“ဖဲကၠီၣ်တဲၣ် ဒီး ကီၢ်ပယီၤကီၢ်ဆၢန့ၣ် ဒဲကဝီၤအိၣ်ဝဲဒၣ် ခွံဖျၢၣ်ဒီး ပှၤကညီအိၣ်ဆိးဝဲဒၣ်အါန့ၢ်အဂၤတကလီၢ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ဒိးသန့ၤအသးလၢ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲလၢ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒီၣ်တဲာ်ကွံာ်အီၤဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်တဘျီ, ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဃံးတၢ်စ့ၤ ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်လၢပှၤအိၣ်ဖဲဒဲကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်တၢ်ဃံာ်တၢ်စ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် အါတက့ၢ်မ့ၢ်ဝဲ ကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Karen women in Perth are striving to keep the traditional skills of weaving alive. Source: SBS / Christopher Tan
တၢ်ယါဘျါက့ၤတၢ်တူၢ်ဘၣ်ဒီးတၢ်ထါထၣ်
ကညီဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်အိၣ်မူခါဆူညါအဂီၢ် သုးပူၤဖျဲးအသးဆူ ထံကီၢ်သၢဘ့ၣ်တဘ့ၣ်အိၣ်ဝဲအါမး လၢအပၣ်ဃုာ်ဒီးအီစထြ့လယါကီၢ် ဒီးပှၤလၢအဟဲသုးအိၣ်ဆိးဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအါမးအကျါန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒီး နီၣ်မူလ့န့ၣ်လီၤ.
“ဖဲယဟဲတုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအခါ ယသူၣ်ပိၢ်သးဝး ဒီး ယသးခု မ့ၢ်လၢ ယသ့ၣ်ညါ ယမ့ၢ်ဟဲဖဲအံၤန့ၣ် ယတၢ်သဘျ့ကအိၣ်အါထီၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ. ပတဘၣ်ပျံၤတၢ်နီတမံၤဘၣ်. ပမ့ၢ်အဲၣ်ဒိးမၤလိတၢ်စ့ၢ်ကီး မတဂၤမးကအိၣ်လၢ အကပတုာ်ပှၤလၢပကလဲၤထီၣ်ကၠိဘၣ်.”
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ ဒ်သိးကညီဖိအဂုၤအဂၤအသိးန့ၣ် နီၣ်မူလ့ ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ကညီလုၢ်လၢ်ထူသနူ တၢ်ထါထၣ်အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်န့ၣ် အကလီၤမၢ်ကွံာ်န့ၣ်လီၤ.
အဃိ ဖဲအပူၤကွံာ် ခံန့ၣ်ဘျဲၣ်အခါ အဝဲ ဒုးမူဒုးဂဲၤထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ထါထၣ်ကရူၢ် ဖဲ Mirrabooka ကဝီၤဒ့ လၢအအိၣ်ဖဲဖၢၣ်ဝ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
The weaving group connects women from the community and seeks to foster pride in their cultural heritage. Source: SBS / Christopher Tan
ကိးနွံဒဲးန့ၣ် ကညီပိာ်မုၣ်ကရူၢ်အံၤ ထံလိာ်သကိးသးလၢ အဝဲသ့ၣ်တၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် ကညီကူသိး အက့ၢ်အဂီၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“ဖဲပလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအပူၤန့ၣ် အလွဲၢ် လါ, အလွဲၢ် ဂီၤဒီး အလွဲၢ်ဝါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ အလွဲၢ်လၢ တၢ်သူအီၤအါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အလွဲၢ်ဂီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်သူၣ်ဒူသးဒူန့ၣ်လီၤ. မုၢ်ဖီဖး — မုၢ်ယဲၢ်နံၤ ကိးနွံဒဲးန့ၣ် တၢ်လီၢ်အံၤအိၣ်ဒီးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ လၢအပှဲၤဒီး တၢ်သူၣ်ဖှံသးညီ တၢ်သူၣ်ခုသးခုန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ စုသ့တၢ်ထါထၣ် လၢအဒဲးကံၣ်ဒဲးဝ့ၤသးဂ့ၤမးဒီး တၢ်ဖိတၢ်လံၤလၢပတ့ထုးထီၣ်အီၤဖဲအံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပဆါလီၤစ့ၢ်ကီးအီၤ ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ်တနီၤကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်ဟဲနုာ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ကညီ လုၢ်လၢ်ထူသနူ တၢ်ထါထၣ် လၢအတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်ကညီကူကၤအံၤ အိၣ်ထီၣ်တ့ၢ်လံ လၢနံၣ်ယၤဖှိၣ်အါမးလံန့ၣ်လီၤ.
တၢ်သ့တၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ခီလီၤအီၤတဆီဘၣ်တဆီ လၢအမိၢ် တၢ်ဟ့ၣ်ခီလီၤဆူ ဖိမုၣ်အအိၣ် ဒီး နီၣ်စ့စတၢၣ်လ့တိ စံးဝဲဒၣ် တၢ်ထါကညီကူကၤန့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မၤစၢၤကညီပိာ်မုၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကမၤလီၤကပီၤ ဒီး ကၢၤဃာ်က့ၤ အဝဲသ့ၣ် လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်လီၤလီၤဆီဆီန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်ပာ်မူပာ်ဂဲၤတၢ်အံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်မး တခါအသိး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်သ့ၣ်ထီၣ်နီၣ်က့ၤ လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤဒီး မိၢ်ပၢ်ဖံဖုလၢၤပျၢၤသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ် ဒီး စိာ်ခီဒုးနဲၣ်အီၤဖျါအီၤဆူ စၢၤသွဲၣ်ခါဆူညါအအိၣ်န့ၣ်လီၤ.”
