په ډنمارک کې د خواخوږۍ او همدردۍ په شان ځانګړنې زده کول او عملي کول د کال په اوږدو کې یو دوامداره مهارت ګڼل کېږي.
له ۱۹۹۳ کال راهیسې، د ډنمارک د ښوونیز نصاب (curriculum) په چوکاټ کې ټول زدهکوونکي چې عمرونه یې له ۶ تر ۱۶ کلونو پورې وي، د ټولنیزو او عاطفي مهارتونو زده کړه (social-emotional learning) کوي.
جېسیکا جویل الېکسانډر (Jessica Joelle Alexander) چې د روزنې (parenting) کارپوهه او کلتوري څېړونکې ده او د ډنمارکي روزنیز سبک په برخه کې ځانګړې تخصص لري، وايي:
"ډنمارکیان باور لري چې که څوک ښه احساس ونه لري، ښه زده کړه هم نه شي کولای."
هغې زیاته کړه: "دلته دا باور هم قوي دی چې زموږ هوساینه د دې له احساس سره ډېره تړلې ده چې موږ څومره د یوې ډلې برخه ځان بولو او له نورو سره څنګه جوړ راځو."
دا ټولګي د ماشومانو د ودې لپاره د مهمو بنسټونو په توګه کتل کېږي ځکه ماشومانو ته داسې مهارتونه ور زده کوي لکه عاطفي ځیرکتیا (emotional intelligence)، د ستونزو پر وړاندې مقاومت (resilience)، همکاري او فعاله اورېدنه (active listening).
ډنمارکۍ د وړکتون ښوونکې نانا هامر (Nana Hammer) هم له همدې سیستم سره لویه شوې ده. نوموړې وايي:
موږ به ښايي نږدې یو نیم ساعت ناست وو او په دې به مو خبرې کولې چې په ټولګي کې څه روان دي، اړیکې څنګه دی، کوم کار تا ته څه احساس درکوي؟ ایا له کوم څه سره دې ستونزه لرله؟ ایا تا ته داسې ښکاري چې کوم ځورونه (bullying) شته؟
هغه زیاتوي:دا په رښتیا هم یو ښکلی فرصت و چې له خپلو همزولو سره اړیکه تازه کړې او بیا در یاد شي چې ته یوازې نه یې نور هم له ورته ستونزو سره مخ وي.
نانا هامر چې اوس په سېډني کې په یوه وړکتون کې تدریس کوي، وايي په ډېر جدیت غواړي دا مهارتونه راتلونکو ماشومانو ته هم انتقال کړي.
ځینې څېړنې دا هم ښيي چې د همدردۍ د زده کړې دغه ډنمارکی میتود له لوړې عاطفي پیاوړتیا (emotional resilience)، ټولنیزې نښلونې (social connectedness) او حتی له ښه تعلیمي پایلو سره تړاو لرلی شي.
د شمالي اروپا هېوادونو د خوشالۍ مخکښان
د World Happiness Report له مخې، د شمالي اروپا هېوادونه یو ځل بیا د خوشالۍ په درجهبندۍ کې مخکښ دي؛ او فنلنډ، ډنمارک، آیسلنډ او سویډن د لومړیو څلورو ځایونو په کتار کې راغلي دي.
په اسټرالیا کې چې په راپور کې ۱۱م مقام لري په سلګونو ښوونځیو کې د اخلاقو ټولګي (ethics classes) ترسره کېږي، او دا پروګرامونه د روزل شوو داوطلبانو له خوا په بېطرفه ډول مخته وړل کېږي.
فېزا تونچای (Feyza Tuncay) چې د Primary Ethics (پرایمري اېتکس) له لارې داوطلبه ښوونکې ده، وايي زدهکوونکي ډېر وخت داسې مهارتونه زده کوي لکه: نقادانه فکر (critical thinking) او ګډ فکر (collaborative thinking)، ځکه دوی د ځان لپاره فکر کوي، خو دا کار له نورو زدهکوونکو سره یو ځای ترسره کوي.
هغې وویل: زدهکوونکي دا درکوي چې نظرونه بېلابېل وي، شالیدونه بېلابېل وي، او زده کوي پوهوي چې څنګه په درناوي سره بحث وکړي یا که اختلاف هم وي، په احترام سره اختلاف وکړي.
د عمر سره سم د بېلګو (scenarios) په کارولو، زدهکوونکي هڅول کېږي چې د خپلو غبرګونونو او دریځونو په اړه خبرې وکړي.
تونچای وايي: موضوعات لکه همدردي او انصاف شته؛ موږ دا هم بحث لاندې نیسو چې ایا دروغ کله هم سم کېدای شي؟ د ځان ستاینه/لویي، او شریکول هم تمرینوو.
هغې زیاته کړه: په لوړو عمرونو کې بیا د ژر قضاوت کولو، رایې ورکولواو حتی د AI په اړه خبرې کوو، او دا هم چې له AI سره څنګه تعامل وشي.
د ډنمارک د سیستم په څېر، دا پروګرام هم د راتلونکې نسل ملاتړ کوي څو په پای کې خواخوږي او همدرد لوی شي.
شریکول
