Có những chứng nghiện gây hại rõ ràng và rất dễ nhận thấy, với các chất bất hợp pháp như heroin và ma túy đá có thể cướp đi sinh mạng của con người hoặc hủy hoại hoàn toàn cuộc sống của họ. Nhưng cũng có những thói quen gây nghiện ngấm ngầm hơn và dường như vô hại hơn, liên quan đến điện thoại, caffeine hoặc đường. Vậy những chứng nghiện nào khó bỏ nhất?
Loài chuột dường như nghiện đường hơn cocaine.
Rượu có thể gây hại hơn ma túy đá hoặc heroin. David Bowie nhận thấy thuốc lá khó bỏ hơn bất kỳ loại thuốc gây nghiện nào khác. Iman, vợ của Bowie nói: “Đó là tật xấu duy nhất của anh ấy - anh ấy không thể bỏ thuốc lá. Anh ấy nói rằng đó là điều khó bỏ nhất”.
Những chất nào dễ gây nghiện nhất là một đề tài gây tranh luận. Trang web của Mỹ Addiction Center xếp heroin, rượu và cocaine lên hàng đầu, tiếp theo là thuốc an thần barbiturate và nicotine. Nhưng nhà tâm lý học Stanton Peele viết trên tạp chí Psychology Today khẳng định rằng các thói xấu thường ngày như nghiện yêu, nghiện đồ ăn vặt và nghiện chất nicotine còn tệ hơn.
Các biện pháp cai nghiện khác nhau được áp dụng tùy vào mức độ nghiện: bạn có thể nghiện nhanh đến mức nào; cảm giác thèm mạnh mẽ đến mức nào khi bạn cố ngừng lại, cũng như tác hại do cơn nghiện gây ra.
Nhiều biện pháp cai nghiện cũng không tính đến mức độ khó khăn để tránh khỏi một chất gây nghiện trong thời gian dài mà không tái nghiện, chứ không phải cai nghiện trong thời gian ngắn.
Trong kỳ nghỉ lễ, tất cả các chứng nghiện đều có xu hướng trở nên mạnh mẽ nhất.
Nhiều người rơi vào nghiện ngập do căng thẳng cũng như gặp phải các vấn đề về tài chính và gia đình.
Giáng sinh và Năm mới nên là thời gian của nhiều niềm vui, nhưng đó lại là thời điểm bận rộn nhất đối với các trại cai nghiện. Các thành viên mới của Hội người cai rượu (AA) tăng đột biến, thường là do những người phá hỏng lễ Giáng sinh của gia đình. Bạo lực gia đình tăng 20% trong kỳ nghỉ Giáng sinh.
Rượu
Khoảng 1 trong số 20 người Úc có vấn đề về nghiện ngập hoặc lạm dụng chất kích thích.
Rượu vẫn là loại chất gây nghiện được sử dụng rộng rãi nhất ở Úc. Gần một phần sáu người Úc uống rượu ở mức nguy hiểm.
Làm thế nào để biết bạn bị nghiện? Đối với rượu, có một bài kiểm tra của Hội người cai rượu (AA) đưa ra gợi ý.
Nhiều người nhận thấy nguy cơ nghiện rượu khi hành vi của họ bắt đầu gây ra vấn đề, và họ chỉ đơn giản là dừng lại. Những người khác thì nhận thấy việc dừng lại không dễ dàng, thế là họ đi tìm sự giúp đỡ hoặc cố gắng cai nghiện.
Các loại ma túy loại A như heroin đứng đầu danh sách chất gây nghiện bởi vì chúng có thể gây ảnh hưởng nhanh chóng và dễ nhận thấy đối với cuộc sống của con người. Có những vấn đề về thể chất và tinh thần phát sinh trong thời gian ngắn mà thường không thể phục hồi được; và tài chính bị tiêu hao rất nhanh. Rượu cũng có tác hại tương tự, nhưng diễn biến chậm hơn.
Cờ bạc và 'quá trình nghiện ngập'
Có một chứng nghiện khác ảnh hưởng rất nhanh đến đời sống, nhưng thậm chí không liên quan đến chất gây nghiện.
Philip Van Rooyen là một nhân viên chăm sóc tại khu dân cư và là cố vấn của Haymarket Foundation, một trung tâm dành cho người vô gia cư ở Sydney, cho biết: “Kẻ giết người giấu mặt được đánh giá thấp hiện nay là cờ bạc. Nhiều người nghiện ma túy đá thức trắng suốt mấy ngày đêm ở các phòng VIP để cá cược thể thao trực tuyến hoặc là ngồi trước máy đánh bài.”
Khoảng 200.000 người Úc được cho là có vấn đề cờ bạc. Các con bạc đã thua khoảng 25 tỷ đô la vào năm ngoái, một kỷ lục mới. 20% số máy đánh bài poker trên thế giới đặt tại Úc, nơi có tổn thất về cờ bạc tính trên đầu người cao hơn bất kỳ quốc gia nào khác.
Van Rooyen thường nhận thấy vấn đề ngay từ đầu: “Mỗi cuối tuần, tôi đưa người từ trại cai nghiện đến với tổ chức dành cho những người mắc chứng nghiện cờ bạc Gamblers Anonymous. Khoảng 90% phụ nữ lớn tuổi ở đó đã đi tù vì tội lừa đảo. Tôi chẳng thể hình dung số tiền khổng lồ bị biển thủ và tiêu xài như thế nào, cho đến khi tôi tận mắt chứng kiến. Nếu bạn đưa cho một người nghiện [ma túy], nghiện rượu và nghiện cờ bạc mỗi người 50.000 đô la, thì người nghiện [ma túy] và nghiện rượu sẽ mất một thời gian mới xài hết tiền, còn một con bạc có thể nướng sạch túi chỉ trong một hoặc hai lần đặt cược trong vài giờ.”
Cờ bạc là một chứng 'nghiện theo tiến trình' (còn gọi là nghiện hành vi), liên quan đến những hành vi hơn là các chất gây nghiện.
Các chứng nghiện hành vi khác là nghiện tình yêu và tình dục, những thứ có thể nhanh chóng hủy hoại cuộc sống của một ai đó và cuộc sống của những người xung quanh. Những người không chung thủy và hành vi cưỡng bức liên quan đến nghiện tình yêu hoặc tình dục dường như ít được tha thứ hơn những hành vi liên quan đến chất kích thích. Nhiều người xem đó là hành vi không thể biện minh, chứ không phải là cơn nghiện. Thế nhưng nhà tư vấn và trị liệu tâm lý tại Sydney, Marryam Chehelnabi cho biết: “Bất cứ ai từng mắc chứng nghiện tình yêu hoặc tình dục đều nói rằng nó còn khó từ bỏ hơn cả heroin”.
"Gambling is known as a ‘process addiction’ (also known as behavioural addiction), involving risk-taking behaviours rather than substances." Source: Getty Images
Tìm một giải pháp khắc phục
Tất cả các chứng nghiện, dù là nghiện hành vi hay nghiện chất kích thích, đều có giải pháp từ bỏ.
Trong trường hợp nghiện rượu, cảm giác thèm về mặt sinh lý sẽ dừng lại sau 72 giờ ngừng sử dụng. Từ đó trở đi sẽ là thời gian người cai nghiện chiến đấu với nỗi ám ảnh tinh thần lôi kéo họ quay trở lại với rượu, bất chấp mọi lý do rõ ràng là không nên.
Một trung tâm cai nghiện có thể giúp đỡ về mặt y tế trong những ngày đầu tiên đó. Họ có thời gian dài hơn (thường là khoảng 4 tuần) kể từ khi bắt đầu cai nghiện cho đến khi cảm thấy đủ mạnh mẽ để đối phó với cơn nghiện. Sau đó họ còn được giúp để tránh những người lôi kéo và các tình huống liên quan, - đôi khi trong vài tuần, vài tháng hoặc thậm chí nhiều năm. Cùng với chương trình 12 bước, sự giúp đỡ và tư vấn của các nhóm hỗ trợ có thể giúp phục hồi hoàn toàn.
Với các chất như heroin, cocaine và ma túy đá cũng có giải pháp tương tự. Việc ngừng sử dụng các chất này thông qua quá trình cai nghiện và phục hồi cho phép phá vỡ chu kỳ nghiện thực thể. Narcotics Anonymous là một tổ chức có thể hỗ trợ liên tục cho người cai nghiện.
Và theo một số cách, việc tránh tiếp xúc sau cai nghiện ma túy có thể dễ dàng hơn so với rượu, vì ma túy ít phổ biến hơn trong xã hội. Người cai nghiện cần tránh tiếp xúc với môi trường cũ. Thực hiện bước cai nghiện đầu tiên - có thể thông qua bác sĩ chuyên khoa - là phần khó khăn nhất.
Đối với cờ bạc cũng vậy, sau khi hoàn thành bước đầu tiên là tìm sự trợ giúp, vấn đề có thể được giải quyết thông qua chương trình 12 bước với sự trợ giúp của bác sĩ gia đình hoặc chuyên viên tư vấn. Cần xóa ứng dụng đánh bạc trong điện thoại, chặn một số trang web, tránh xa các máy pokies, với sự hỗ trợ tích cực thì cơn nghiện đánh bạc có thể chấm dứt.
Tuy nhiên, giải pháp đối với tất cả các chứng nghiện rượu, ma túy, cờ bạc, thậm chí thuốc lá đều cần một điểm chung lớn là: từ bỏ hoàn toàn.
Một ly cũng là quá nhiều. Nếu tránh uống ly đầu tiên, bạn sẽ không thể say. Không có lần đầu tiên thì sẽ không bị nghiện.
Khi kiêng khem không phải là một lựa chọn
Bạn sẽ làm gì khi kiêng khem không phải là một lựa chọn? Chẳng hạn như bạn sẽ làm gì nếu hành vi nghiện có liên quan đến thức ăn?
Chứng rối loạn ăn uống ảnh hưởng đến khoảng hơn 16% dân số Úc – tương đương số người uống rượu ở mức nguy hiểm.
Marryam Chehelnabi nói: “Vâng, việc kiêng khem là rất khó. Và chúng ta cần phải mạo hiểm ba lần mỗi ngày khi chúng ta ăn uống ‘kiêng khem ’.”
Chehelnabi là người sáng lập Liệu pháp thay đổi Tâm lý. Cô đã làm việc nhiều năm tại bệnh viện tư nhân Nam Thái Bình Dương, một trung tâm cai nghiện trên bờ biển phía Bắc của Sydney. Cô giải thích khái niệm kiêng ăn có tác dụng ra sao đối với người mắc chứng rối loạn ăn uống.
“Có thể kiêng khem. Người nghiện rượu hoặc ma túy không nên tiếp tục đến gần chất gây nghiện, còn người bị rối loạn ăn uống thì khác. Họ được giúp đỡ để xác định hành vi và thực phẩm cần kiêng khem (những thực phẩm mà họ không thể ngừng ăn), sau đó họ xác định mức độ ăn cần thiết hoặc kiêng khem kể từ khi họ ngừng ăn các loại thực phẩm đó. Hầu hết họ hạn chế đường hoặc bột mì tinh luyện, nhưng mỗi cá nhân tự xác định chế độ ăn kiêng của mình với sự giúp đỡ của người bảo trợ và chuyên gia dinh dưỡng.”
Chehelnabi cũng chỉ ra rằng, trong khi ngày nào cũng khổ sở vì ăn không đủ no, người bị rối loạn ăn uống còn phải đối mặt với những áp lực xã hội. “Chúng ta có một xã hội tôn vinh sự gầy gò và nhiều người tin rằng gầy là đẹp và thành công. Điều này được củng cố trên các phương tiện truyền thông xã hội thông qua thời trang, phim ảnh và âm nhạc, vì vậy việc phục hồi sau khi điều trị rối loạn ăn uống đòi hỏi mọi người không chỉ từ bỏ việc ăn uống mất kiểm soát mà còn từ bỏ chứng nghiện kiểm soát cân nặng."
Những hành vi này có thể bao gồm hành vi Bulimic (tự nôn mửa hoặc dùng thuốc xổ) và hành vi Anorexic (hạn chế ăn hoặc nhịn đói). Hoặc là các biểu hiện như tập thể dục quá sức, liên tục kiểm soát cân nặng, giảm cân quá nhanh, uống thuốc giảm cân hoặc phẫu thuật giảm cân.
Van Rooyen đồng ý rằng chứng nghiện thức ăn có thể rất khó từ bỏ.
“Food Anonymous (FA) là một tổ chức rất thú vị, tương tự như Hội người cai rượu (AA), họ khuyên bạn hàng ngày nên gọi điện cho người bảo trợ và chia sẻ những gì bạn ăn. FA đưa ra một mục tiêu cân nặng chẳng hạn như dựa trên chỉ số khối cơ thể của bạn. FA rất nguyên tắc, nhưng đối với những người có thói quen nhịn ăn thì đó có thể là một cách tiếp cận tiêu cực đối với họ.”
Hút thuốc: điều khó bỏ nhất?
Van Rooyen đã tự cai nghiện rượu và ma túy, một quá trình dẫn dắt anh đến sự nghiệp giúp đỡ người khác. Và cũng giống như Bowie, anh biết chứng nghiện nào là khó từ bỏ nhất.
“Tôi đã bỏ thuốc lá cách đây tám hoặc chín năm và tôi ngạc nhiên về việc tôi vẫn còn thèm thuốc sau ngần ấy thời gian,” anh nói.
Hút thuốc vẫn là nguyên nhân hàng đầu của những ca tử vong có thể ngăn ngừa được ở Úc. Nhưng cũng giống như rượu, loại chất kích thích gây hại nhất cho toàn xã hội, thuốc lá vẫn được xã hội chấp nhận ở một mức độ nào đó. Hút thuốc ít gây xáo trộn cho cuộc sống của con người - cho đến khi nó dẫn đến tử vong hoặc gây ra bệnh lý.
Cai thuốc lá có thể là điều khó khăn nhất, bởi tất cả những yếu tố được đề cập trong bài viết này: Nhìn bề ngoài, thuốc lá không phải lúc nào cũng thể hiện tác hại đối với cuộc sống như cờ bạc, rượu hoặc ma túy. Đúng, nó có thể giết người - nhiều hơn bất kỳ loại chất kích thích nào khác - nhưng nó dường như là một vấn đề trừu tượng cần giải quyết. Động lực để cai thuốc lá có lẽ không mạnh mẽ và rõ ràng như cai nghiện các chất khác. Thảm kịch từ thuốc lá thường không xảy ra cho đến khi sự việc có lẽ đã quá muộn.
Smoking causes little disturbance to people’s lives - until it kills them or causes physical damage. Source: Tobias Tullius on Unsplash
Bản thân nicotine mang đến sự bình tĩnh gần như ngay lập tức cho người nghiện. Không chỉ thuốc lá mà hình thức của việc hút thuốc cũng gây cám dỗ - giống như việc nghiện chất kích thích được kết hợp với nghiện hành vi.
Kết hợp hai vấn đề này mang đến một chứng nghiện mà mọi người liên tục tái nghiện trước khi từ bỏ hoàn toàn - nếu có thể.
Không chỉ thuốc lá mà hình thức của việc hút thuốc cũng gây cám dỗ - giống như việc nghiện chất kích thích được kết hợp với nghiện hành vi.
Việc cai thuốc lá cần một kế hoạch có thể tương tự như cai ma túy và rượu, nhưng phải thêm một số điều. Thay vì dùng món gà tây lạnh để giải rượu, bạn nên dùng miếng dán hoặc kẹo cao su để giúp cai thuốc lá. Từ bỏ một thời gian cũng có thể là cần thiết để tránh suy giảm ý chí. Việc tư vấn để ngăn chặn chứng lo âu tiềm ẩn cũng có thể giúp ích. Và có lẽ cần thêm một môn thể thao hoặc sở thích nào đó để xao nhãng hành vi hút thuốc mang tính tự động.
David Bowie nhận thấy việc cai thuốc lá có thể là điều khó khăn nhất. Van Rooyen khẳng định điều đó với nghiên cứu gần đây cho thấy bình quân mỗi người phải mất 30 nỗ lực mới có thể ngừng hút thuốc.
Phil nói: “Tôi mất 10 năm để cai rượu và ma túy, trước khi tôi có thể bỏ thuốc lá. Và tôi đã phải sử dụng thuốc Champix [một đợt thuốc được kê đơn kéo dài 12 tuần thay thế cho nicotine] để cai thuốc lá.”
"Đó là một chứng nghiện rất mạnh và ngấm ngầm."
Có lẽ là khó từ bỏ nhất trong tất cả các chứng nghiện.
Rob Pegley là một tác giả ở Sydney đã dành hơn 13 năm để phục hồi sau những cơn nghiện của chính mình. Ông thường nói chuyện với những bệnh nhân mới vào trại cai nghiện.
Nếu cần hỗ trợ về khủng hoảng, hãy liên hệ Lifeline theo số 13 11 14 hoặc lives.org.au. Nếu cần hỗ trợ về rượu và ma túy, hãy liên hệ 1800 250 015 Consultellingonline.org.au. Nếu cần hỗ trợ về cờ bạc, hãy liên hệ 1800 858 858 hoặc flagshelponline.org.au
Addicted Australia khởi chiếu lúc 8:30 tối thứ Ba, 10/11, trên SBS và SBS On Demand. Loạt phim tài liệu bốn phần sẽ tiếp tục được chiếu vào các ngày thứ Ba hàng tuần lúc 8:30 tối và có phụ đề tiếng Trung giản thể và tiếng Việt.
Tham gia trò chuyện: #AddictedSBS
Thêm thông tin tại: sbs.com.au/AddictedAustralia
