Sự ra đi của cựu thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đã gây chấn động thế giới sau khi ông bị bắn hôm thứ Sáu lúc đang đọc bài phát biểu trong cuộc vận động tranh cử ở Nara, miền Tây nước Nhật.
Không chỉ có người dân Nhật Bản, mà còn có các dân tộc khác, trong đó có người Việt, thương tiếc cái chết đột ngột của vị thủ tướng tại vị lâu nhất của đất nước Nhật. Đây là di sản mà ông để lại.
Nhận chức
Ông Abe 52 tuổi khi lần đầu tiên trở thành thủ tướng vào năm 2006, là người trẻ nhất đảm nhiệm công việc trong thời hậu chiến.
Ông được coi là biểu tượng của sự thay đổi và tuổi trẻ, nhưng cũng mang dòng dõi của một chính trị gia thế hệ thứ ba được chăm chút từ khi sinh ra, trong một gia đình ưu tú và bảo thủ.
Nhiệm kỳ đầu tiên của ông Abe đầy sóng gió. Ông phải lèo lái chính phủ giữa các vụ bê bối và sự chia rẽ bất hòa. Rồi ông từ chức đột ngột chỉ sau một năm phục vụ.
Ban đầu nhiều tin tức cho rằng ông đã từ chức vì lý do chính trị. Sau đó, ông thừa nhận rằng ông có vấn đề về sức khỏe, căn bệnh sau đó được chẩn đoán là viêm loét đại tràng.
'Abenomics' - Làm kinh tế kiểu Abe
Ông Abe cho biết, tình trạng bệnh đường ruột của ông cần nhiều tháng điều trị nhưng cuối cùng ông đã vượt qua được nhờ sự hỗ trợ của loại thuốc mới.
Ông đã tái tranh cử và chiếc ghế thủ tướng xoay vòng của Nhật Bản đã đưa ông trở lại chức vụ vào năm 2012.
Ông Abe đắc cử kết thúc một thời kỳ hỗn loạn. Những năm đó, các thủ tướng Nhật đôi khi thay đổi với tốc độ một năm một lần.
Thời điểm đó, Nhật Bản vẫn đang loạng choạng vì ảnh hưởng của thảm họa sóng thần năm 2011 và thảm họa hạt nhân sau đó tại Fukushima.
Khó khăn vậy hình như chưa đủ, còn có một chính phủ đối lập chớp nhoáng bị đả kích vì sự lật lọng và kém năng lực. Ông Abe đã đưa ra một đôi bàn tay có vẻ an toàn.
Ông có một kế hoạch: Abenomics, làm kinh tế kiểu Abe.
Japanese Prime Minister Shinzo Abe speaks during a press conference at the prime minister official residence in Tokyo, Japan, 28 August 2020. Source: Getty Images AsiaPac
Kế hoạch của ông nhằm vực dậy nền kinh tế Nhật Bản, nền kinh tế lớn thứ ba thế giới, nhưng đã rơi vào tình trạng trì trệ hơn hai thập niên.
Kế hoạch của ông Abe bao gồm những chi tiêu lớn của chính phủ, nới lỏng định lượng trong chính sách tiền tệ sâu rộng, và cắt giảm các thủ tục hành chính quan liêu.
Ông Abe cũng tìm cách thúc đẩy tỷ lệ sinh của đất nước bằng cách làm cho nơi làm việc trở nên thân thiện hơn với các bậc cha mẹ, đặc biệt là các bà mẹ.
Ông đã thúc đẩy việc tăng thuế tiêu dùng gây tranh cãi để giúp tài trợ cho các nhà trẻ và lấp đầy những lỗ hổng trong hệ thống an sinh xã hội quá căng thẳng của Nhật Bản.
Mặc dù đã có một số tiến bộ trong quá trình cải cách, nhưng các vấn đề cấu trúc lớn hơn của nền kinh tế vẫn còn đó.
Giảm lạm phát đã tỏ ra khó khăn hơn để thực hiện, và nền kinh tế đã suy thoái ngay cả trước khi COVID-19 xuất hiện vào năm 2020.
Ánh sáng của ngôi sao Abe suy yếu hơn nữa trong đại dịch, với cách tiếp cận của ông bị chỉ trích là bối rối và chậm chạp, khiến xếp hạng của ông giảm xuống mức thấp nhất trong nhiệm kỳ của ông.
Bão tố chính trị
Trên trường quốc tế, Abe có quan điểm cứng rắn với Bắc Triều Tiên, nhưng lại giữ vai trò kiến tạo hòa bình giữa Hoa Kỳ và Iran.
Ông ưu tiên mối quan hệ cá nhân thân thiết với cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump trong nỗ lực bảo vệ liên minh quan trọng của Nhật Bản khỏi câu thần chú "Nước Mỹ trên hết" của tổng thống Mỹ lúc bấy giờ, và cố gắng hàn gắn quan hệ với Nga và Trung Quốc.
Kết quả có vẻ không như mong muốn với Hoa Kỳ và Nga. Ông Trump vẫn háo hức buộc Nhật Bản chi trả nhiều hơn cho quân đội Mỹ đóng tại nước này, và thỏa thuận với Nga về các hòn đảo tranh chấp phía bắc vẫn khó nắm bắt.
Nhưng cựu lãnh đạo nước Nhật đã có một bước đột phá. Lần đầu tiên người đứng đầu Nhật Bản có cuộc hội đàm chính thức với Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình (Xi Jinping) vào tháng Mười Một năm 2014, nhằm cải thiện mối quan hệ rạn nứt giữa hai siêu cường châu Á vì cuộc chiến tranh giành lãnh thổ kéo dài.
Ông Abe cũng đã gặp gỡ ông Trump sau chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2016 của ông này.
Ông Trump viện dẫn những lo ngại về việc Nhật Bản mua vũ khí hạt nhân, khiến ông Abe trở nên lo lắng về sự căng thẳng trong mối quan hệ song phương.
Bất chấp những bê bối tiếp tục xảy ra trong suốt quá trình lãnh đạo của mình, ông Abe đã được bầu lại vào năm 2018, đưa ông lên đường trở thành Thủ tướng tại vị lâu nhất của Nhật Bản.
The Sails of Sydney Opera House was lit up with Japanese hinomaru, in honour of the late Shinzo Abe, 10 July 2022 Source: Yusuke Oba
Xây dựng lại thị trường tự do toàn cầu và thương mại sớm trở thành trọng tâm chính của ông Abe. Và ông đã thể hiện điều này trong tư cách chủ tịch G20 vào năm 2019.
Ông Abe cũng muốn sử dụng hội nghị thượng đỉnh để tăng xếp hạng cuộc thăm dò của mình trước cuộc bầu cử thượng viện vào cuối năm đó.
Ông Abe cũng theo đuổi quan điểm cứng rắn với Hàn Quốc về các tranh chấp thời chiến chưa được giải quyết và tiếp tục đưa ra kế hoạch sửa đổi hiến pháp hòa bình của Nhật Bản.
Trong suốt nhiệm kỳ của mình, ông đã vượt qua các cơn bão chính trị bao gồm các cáo buộc về chủ nghĩa thân hữu làm giảm sút xếp hạng, nhưng ít ảnh hưởng đến quyền lực của mình, một phần là vì sự yếu kém của phe đối lập.
Ông Abe đã giữ chiếc ghế thủ tướng đến gần cuối năm 2021, tạo cơ hội cho ông chứng kiến một sự kiện cuối cùng trong nhiệm kỳ lịch sử của mình, hỗ trợ việc hoãn lại Thế vận hội Tokyo 2020 và Thế vận hội Người Khuyết tật Paralympic.
Một trong những thời điểm quyết định cuối cùng của ông trên cương vị thủ tướng là giữ an toàn cho nước Nhật, ban bố tình trạng khẩn cấp trên toàn quốc vì COVID-19 bùng phát, thực thi lệnh phong tỏa buộc người dân ở nhà và ngừng các hoạt động kinh doanh.
Người Việt thương tiếc ông Abe
Cựu Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe có lẽ là một trong những chính khách quốc tế hiếm hoi được đông đảo người Việt quý mến.
Trên mạng xã hội, nhiều người Việt đã đồng loạt bày tỏ sự thương tiếc và trân quý ông Abe, và những điều mà chính phủ Abe đã giúp đỡ Việt Nam khi còn tại vị.
Japan's Prime Minister Shinzo Abe and other world leaders dressed in traditional Ao Dai Vietnamese costume, in Hanoi, Vietnam November 2006. Source: AAP Image/EPA/POOL
Tiến sĩ Nguyễn Thành Trung từ Đại học Fulbright gọi thái độ ông Abe dành cho Việt Nam là "sự trọng thị" và cho rằng người Việt không thấy điều đó từ các nhà lãnh đạo của các cường quốc khác.
"Cựu lãnh đạo của nền kinh tế lớn thứ ba thế giới đã thể hiện sự yêu quý thông qua nhiều chuyến thăm đúng lúc, cũng như viện trợ và giúp đỡ thiết thực cho Việt Nam," ông Trung nói với BBC tiếng Việt.
Người Việt quan tâm đến những căng thẳng trên Biển Đông và tranh chấp Hoàng Sa Trường Sa, còn ghi nhớ tuyên bố ủng hộ Việt Nam của ông Abe năm 2014, cũng là năm Việt Nam và Nhật Bản nâng cấp quan hệ đối tác chiến lược (2009) thành "đối tác chiến lược sâu rộng vì hòa bình và phồn vinh ở châu Á".
Năm 2014, Trung Quốc kéo giàn khoan Hải Dương (Hai Yang Shi You) 981 ở vùng biển thuộc khu vực quần đảo Hoàng Sa, nơi Việt Nam tuyên bố là vùng đặc quyền kinh tế và thuộc thềm lục địa của mình. Khi đó, ông Abe đã tuyên bố sẽ ủng hộ Việt Nam trong tranh chấp biển với Trung Quốc. Và không chỉ có lời nói, ông Abe còn chấp thuận cung cấp tàu tuần tra cho cảnh sát biển Việt Nam.
Ông Abe được biết đến với lập trường cứng rắn về chính sách quốc phòng và đối ngoại. Quan điểm dân tộc chủ nghĩa của ông Abe tỏ rõ, thường làm gia tăng căng thẳng với Trung Quốc. Và với tâm lý 'bài Trung' hay 'thoát Trung' trong lòng một số người Việt, ông Abe chính là hình mẫu anh hùng hay nói khác hơn là thần tượng lãnh đạo.
Nguyen Xuan Phuc (L), Vietnamese Deputy Prime Minister talks with Japanese Prime Minister Shinzo Abe (R) at Abe's office in Tokyo in October 2014. Source: YOSHIKAZU TSUNO/AFP via Getty Images
Và quan điểm dân tộc chủ nghĩa của ông Abe một cách kỳ lạ, có thể uyển chuyển hòa hợp với chủ nghĩa quốc tế trong ông.
Tác giả David Frum trong bài viết đăng trên The Atlantic ngày 8 tháng Bảy trân trọng gọi ông Abe là người "đã làm thế giới tốt đẹp hơn".
"Ông xứng đáng được nhớ đến là một trong những người theo chủ nghĩa quốc tế (internationalist) vĩ đại trong thời đại của ông ấy, một kiến trúc sư trưởng cho nền an ninh mang tính phối hợp tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương," tác giả Frum viết.
Thêm thông tin và cập nhật Like SBS Vietnamese Facebook
Nghe SBS Radio bằng tiếng Việt mỗi tối lúc 7pm tại sbs.com.au/vietnamese
Nghe SBS Radio bằng tiếng Việt mỗi tối lúc 7pm tại sbs.com.au/vietnamese
