Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia, nhạc sĩ Xuân Tiên tên thật là Phạm Xuân Tiên, sinh ngày 28 tháng 1 năm 1921 và mất ngày 2 tháng 6 năm 2023, hưởng thọ 102 tuổi.
Ông là một nhạc sĩ có nhiều đóng góp cho nền tân nhạc Việt Nam, hoạt động âm nhạc từ thời kỳ tiền chiến đến sau năm 1975.
Ngoài sáng tác nhiều bản nhạc có giá trị được nhiều người yêu thích như "Khúc hát ân tình", "Mong chờ", "Về dưới mái nhà", "Duyên tình" trong số gần 200 tác phẩm, ông còn có khả năng chơi 25 loại nhạc cụ, đồng thời cải tiến và sáng tạo một số nhạc cụ mới.
Nhà ông có sáu anh em, trong đó anh trai kế ông là nhạc sĩ Xuân Lôi. Năm 6 tuổi, ông bắt đầu học âm nhạc Trung Hoa với cha và sau này học nhạc phương Tây với người anh cả.
Cũng năm lên 6, ông đã đánh được đàn mandoline. Năm lên 10, ông còn được cha thuê người dạy tuồng và nhạc cải lương.
Thời gian ban đầu khi còn ở miền Bắc, ông chơi chủ yếu là các loại kèn sáo phương Tây.
Cuối năm 1942, ông cùng anh trai là nhạc sĩ Xuân Lôi theo gánh cải lương Tố Như vào miền Nam trình diễn, ở Sài Gòn và lục tỉnh.
Trong thời gian đi trình diễn nhạc và sinh sống ở nhiều miền, ông đã thu thập được kiến thức về các loại hình âm nhạc của ba miền.
Ông còn tìm hiểu về nhạc của Lào và Cam Bốt.
Nhạc sĩ Xuân Tiên Credit: wikipedia
Đến năm 1986 ông được bảo lãnh sang Úc.
10 năm đầu ông sống tại thủ đô Canberra, làm nghề sửa chữa kèn, sáo, sau chuyển về khu Cabramatta ở ngoại ô tây nam Sydney.
Năm 2021, nhạc sĩ Xuân Tiên cho ra cuốn hồi ký 'Những mẩu chuyện giữa hai thế kỷ của nhạc sĩ Xuân Tiên'.
Từ tháng 5 năm 2018, ông vào an dưỡng tại tại Viện dưỡng lão Australian Vietnamese Aged Care Services (AVACS) ở khu Smithfield thuộc ngoại ô Sydney.
Ông qua đời ngày 2 tháng 6 năm 2023, hưởng thọ 102 tuổi.
Sinh thời ông chăm chỉ rèn luyện thể chất.
Thời còn ở Hà Nội, ông học võ Việt Nam và quyền Anh, đến dịp theo đoàn Tố Như vào Nam thì học võ Thiếu Lâm.
Thường ngày thì ông tập luyện kéo tay.
Quan trọng nhất là sáng tác phải "hoàn toàn không giống ai", nhạc sĩ Xuân Tiên.
Cải tiến, sáng tạo nhạc cụ.
Nhạc sĩ Xuân Tiên có khả năng chơi 25 loại nhạc cụ, cả phương Đông lẫn phương Tây.
Ông có thể sử dụng hầu hết các nhạc cụ cổ truyền Việt Nam, Thái Lan, Lào và Campuchia.
Sáo tre vốn dĩ chỉ có sáu lỗ, năm 1950, hai ông Xuân Tiên cùng Xuân Lôi cải tiến loại nhạc cụ này thành hai loại là 10 lỗ và 13 lỗ, có khả năng chơi được nhiều âm giai khác nhau.
Người chơi sáo 10 lỗ cần dùng 10 ngón tay và có thể chơi tất cả những bán cung, vì thế sáo không bị giới hạn trong bất cứ âm giai nào. Sáo 13 lỗ dùng để tạo ra những âm thanh thấp hơn khi cần.
Hiện hai loại sáo này đang được trưng bày tại Musée de l'Homme, Paris, Pháp.
Năm 1976 lúc còn ở Việt Nam, ông chế tác cây đàn 60 dây chơi được tất cả âm giai.
Tiếng đàn tương tự tiếng đàn tranh nhưng mạnh và chắc hơn.
Năm 1980, ông cải tiến cây đàn bầu cổ truyền với thân đàn làm từ trái bầu dài làm hộp khuếch âm.
Đàn này đã nhiều lần được đem đi triển lãm ở Úc, thường được gọi là "đàn bầu Xuân Tiên".
Sáng tác ca khúc
Nhạc sĩ Xuân Tiên sáng tác ca khúc từ trước năm 1945, tức là thuộc lứa nhạc sĩ thời kỳ tiền chiến, với các ca khúc như "Chờ một kiếp mai" viết chung với Ngọc Bích và "Trên kiếp hoa" (1939 – 1942).
Ông chủ trương đào sâu vào nhạc Việt, dùng kỹ thuật và nhịp điệu phương Tây nhằm cải tiến và làm giàu nền nhạc của mình.
Ông cũng chú trọng giai điệu của bài hát, thường sử dụng âm hưởng lạc quan yêu đời, ca ngợi quê hương dân tộc và nếu có buồn thì cũng chỉ là chớm buồn.
Ông cho rằng "quan trọng nhất là sáng tác phải "hoàn toàn không giống ai", tuy vậy, điều này không có nghĩa là ông chỉ viết về nhạc vui. Ông cũng có những bài hát mang sắc thái nhớ nhung về một mối tình xa xưa, về nỗi mất mát trong đời, hay một quá khứ vàng son không trở lại như "Chờ một kiếp mai", "Hận Đồ Bàn", "Xa quê hương",... Những bài này được viết bằng một loại ngôn ngữ gợi cảm, xa vắng và cất cánh với những âm điệu, tiết tấu rất cân phương và hoàn chỉnh.
Nhạc sĩ Xuân Tiên nhận xét rằng, đa số các ca khúc của ông mang âm hưởng miền Bắc và miền Trung Việt Nam, chỉ có một số ít là miền Nam như "Cùng một mái nhà", "Khúc nhạc đồng xanh" hay "Đất Việt".
Bài hát nổi tiếng nhất của ông là "Khúc hát ân tình" (trong tờ nhạc còn được chú thích một nhan đề khác là "Tình Bắc duyên Nam"), được sáng tác sau Hiệp định Genève 1954 trong bối cảnh nhiều người dân miền Bắc di cư vào Nam sinh sống.
Bài hát kêu gọi mọi người dù là từ miền nào thì cũng hãy sống thân ái với nhau, đồng thời cũng ngợi ca tình yêu không phân biệt Bắc – Nam.
"Hận Đồ Bàn" là bài hát mà ông đặt mình vào địa vị một người dân Chàm, có nội dung ai oán về sự kiện kinh đô Đồ Bàn của nước Chàm bị quân Đại Việt phá hủy vào năm 1471.
Cả sự nghiệp ông có gần 200 ca khúc.
Ông có hai tập nhạc đã xuất bản, đầu tiên là "Duyên tình" (năm 2000) gồm toàn bộ sáng tác của ông trước năm 1975 và thứ hai là "Dâng nắng" (năm 2007) gồm 16 bài.
Về sách nhạc, ông có các cuốn như "Phương pháp tự học sáo trúc", "Kỹ thuật sử dụng kèn saxo" và "Phương pháp tự học đàn cò (nhị), đàn gáo (nhị hồ)".
Làm thơ
Nhạc sĩ Xuân Tiên còn có tập thơ "Trên kiếp hoa", được Nhà xuất bản Ba Vì in ở Canada năm 1997.
