Lội ngược dòng lịch sử về 50 năm trước, có một cuộc chiến tàn khốc cướp đi sinh mạng của 3 triệu người xảy ra giữa Bangladesh, lúc bấy giờ là Đông Pakistan, và Pakistan để đòi quyền độc lập của Bangladesh. Điều đặc biệt là ở Đông Pakistan, từ trước khi có cuộc chiến đòi quyền độc lập vào năm 1971, đã có những phong trào đòi giữ ngôn ngữ chính thống riêng là tiếng Bengali, hay Bangla. Ngày 21 tháng 2 năm 1952, trong phong trào đấu tranh đòi đưa tiếng Bengali thành 1 trong những ngôn ngữ chính thống ở Pakistan bên cạnh tiếng Urdu, 5 sinh viên trường đai học Dhakar đã thiệt mạng và hàng trăm người khác bị thương. Đây là một sự kiện hiếm hoi trong lịch sử vì người ta đã hi sinh tính mạng của mình vì tiếng mẹ đẻ. Năm 1998, 2 nhà hoạt động người Bangladesh sống ở Vancouver, Canada, đã viết thư cho Tổng thư ký Liên hiệp quốc lúc bấy giờ là Kofi Annan, đề xuất lấy ngày 21 tháng 2 là ngày Quốc tế Tiếng mẹ đẻ, một bước đánh dấu sự quan tâm của thế giới đến việc bảo tồn để các ngôn ngữ trên thế giới không bị xóa sổ.
“Ngôn ngữ là công cụ mạnh mẽ nhất để bảo tồn và phát triển di sản vật thể và phi vật thể của chúng ta. Tất cả các hoạt động giúp thúc đẩy việc phổ biến tiếng mẹ đẻ sẽ không chỉ giúp khuyến khích đa dạng ngôn ngữ và giáo dục đa ngôn ngữ mà còn giúp nhân loại nhận thức đầy đủ hơn về các giá trị văn hóa và ngôn ngữ truyền thống trên toàn thế giới và tăng cường tình đoàn kết dựa trên sự hiểu biết, khoan dung và đối thoại.” (Trích từ trang Ngày Quốc tế Tiếng mẹ đẻ của Liên hiệp quốc)
Tiến sĩ Nguyễn Thế Dương phát biểu tại Tọa đàm Tiếng Việt giàu đẹp, ngày 21/2/2022 Source: Supplied
Đó là nguồn gốc ngày Quốc tế Tiếng mẹ đẻ (International Mother Tongue Day), 21/2. Còn mỗi ngôn ngữ thì có ngày tôn vinh ngôn ngữ của riêng mình không?
Năm 2010, Liên hiệp quốc đã chính thức đưa ra các ngày tôn vinh của 6 ngôn ngữ chính của Liên hiệp quốc là tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Tây Ban Nha, tiếng Trung, tiếng Ả rập và tiếng Nga.
Ngày tiếng Anh: 23/4 (Kỷ niệm ngày sinh và ngày mất của đại văn hào Anh Williams Shakespeare)
Ngày tiếng Pháp: 20/3 (Kỷ niệm ngày thành lập Tổ chức Quốc tế các Nước nói tiếng Pháp)
Ngày tiếng Tây Ban Nha: 23/4 (Kỷ niệm ngày mất 22/4/1616 của đại văn hào Tây Ban Nha Miguel de Cervantes Saavedra, tác giả cuốn tiểu thuyết bất hủ Don Quixote)
Ngày tiếng Nga: 6/6 (Kỷ niệm ngày sinh của đại thi hào Aleksandr Pushkin)
Ngày tiếng Ả rập: 18/12 (Kỷ niệm ngày tiếng Ả rập trở thành 1 trong 6 tiếng chính thức của Liên hiệp quốc vào năm 1973)
Ngày tiếng Trung: 20/4 (Ngày theo dương lịch năm 2010 là tiết Cốc Vũ).
Cốc Vũ là tiết vô cùng quan trọng đối với mùa màng vì nó đánh dấu sự chuyển mình của trời đất từ xuân sang hè, khi thời tiết ấm lên, lượng mưa bắt đầu tăng thêm, thích hợp cho hoa màu sinh trưởng. Người Trung Quốc có câu ngạn ngữ: “Thanh Minh đoạn tuyết, Cốc Vũ đoạn sương”, nghĩa là đến tiết Thanh Minh thì hết tuyết, đến tiết Cốc Vũ thì hết sương muối. Ca dao ta cũng có câu: “Lúa chiêm lấp ló đầu bờ, hễ nghe tiếng sấm phất cờ mà lên”, cho thấy tầm quan trọng của mưa đối với nghề nông.
Ngày tiếng Trung được chọn vào ngày Cốc Vũ còn có nguyên nhân có liên quan đến câu chuyện về sự ra đời của chữ Hán.
Truyền thuyết kể rằng thời vua Hoàng Đế, thời Thượng cổ Trung Quốc, có một sử quan tên là Thương Hiệt. Khi Thương Hiệt tháp tùng Hoàng Đế đi vi hành khu vực Lạc Nam, ông quan sát cảnh vật, chim muông, côn trùng, hoa lá, và đã sáng tạo ra 28 ký tự/chữ viết, một sự kiện “kinh thiên động địa” (với nghĩa rất tích cực), mở ra kỷ nguyên mới cho văn minh Hoa Hạ. Lúc ấy, hạ giới đang chịu cảnh mất mùa, đói kém, ông trời quá cảm kích trước phát minh của Thương Hiệt nên đã sai quân mở kho lương thực, làm thành một trận mưa ngũ cốc xuống hạ giới, tạo nên cái gọi là Cốc Vũ. Đó là truyền thuyết về tiết Cốc Vũ và sự ra đời của chữ Hán để lý giải tại sao Ngày tiếng Trung lại được chọn là ngày 20/4, ngày Cốc Vũ.
Tiếng Việt của chúng ta có ngày tôn vinh tiếng Việt không?
Tiếng Việt là ngôn ngữ nằm trong top 20 ngôn ngữ được nói nhiều nhất trên thế giới và top 5 ngôn ngữ được nói nhiều nhất ở Úc. Tuy nhiên theo nhiều người quan tâm đến tiếng Việt thì tiếng Việt đang có nguy cơ bị mai một trên chính quê hương mình và có nguy cơ bị mất đi ở thế hệ người Việt thứ 2 và thứ 3 ở nước ngoài. Trong một nỗ lực gìn giữ vào phát huy nét đẹp của tiếng Việt, bắt đầu từ năm 2021, một nhóm các bạn trẻ yêu tiếng Việt ở Việt nam đã đề xuất tổ chức các hoạt động để tôn vinh tiếng Việt, như thành lập trang Facebook Tiếng Việt giàu đẹp với gần 100.000 người tham gia, tổ chức các buổi tọa đàm, các cuộc thi tiếng Việt, và tổ chức kỷ niệm ngày Tôn vinh tiếng Việt, ngày 21/2, cùng ngày Quốc tế Tiếng mẹ đẻ của Liên hiệp quốc.
Tại sao lại là ngày 21 tháng 2?
Mời quý vị nghe tiến sĩ Nguyễn Thế Dương, giám đốc trường Yêu tiếng Việt ở Úc, chia sẻ về chủ đề này trên audio của chương trình.
Như vậy là cộng đồng những người yêu tiếng Việt đã chọn ngày tôn vinh tiếng Việt chính là ngày Quốc tế Tiếng mẹ đẻ, ngày 21 tháng 2. Mời quý vị nghe trên audio những chia sẻ thú vị và tâm huyết của anh Lê Trọng Nghĩa, một kỹ sư IT, người sáng lập phong trào Tiếng Việt giàu đẹp từ năm 2012, về việc tại sao chúng ta cần có một ngày để tôn vinh tiếng Việt.
Ngôn ngữ là di sản văn hóa của một dân tộc và vì vậy luôn cần được nâng niu bảo tồn. Trên thế giới đã có những phong trào bảo vệ tiếng mẹ đẻ khi người ta đã phải hi sinh tính mạng của mình để cho một ngôn ngữ được nói, được học, được là một phần của đời sống văn hóa, tinh thần của mỗi người dân. Tiếng Việt của chúng ta rất may mắn đã không hay chưa phải trải qua những biến cố hay nguy cơ bị mất đi trong bối cảnh gần 50% trong tổng số khoảng 7000 ngôn ngữ trên thế giới đang bị mất đi như hiện nay. Tuy nhiên, có lẽ đến lúc chúng ta cần chú ý đến “người bạn” này, như anh Lê Trọng Nghĩa nói trong tọa đàm Tiếng Việt giàu đẹp, một người bạn ở bên ta từ khi ta lọt lòng và giúp ta biểu đạt suy nghĩ, tình cảm của mình, một người bạn mà với những người con Việt ở nước ngoài còn được gọi là ngôn ngữ của trái tim (heart language), giúp ta nói lời yêu thương với những cảm nhận rất khác so với khi nói bằng tiếng Anh hay ngoại ngữ khác. Hãy thử nói Bố/Mẹ yêu con, hay Anh yêu em/Em yêu anh bằng tiếng Việt và bằng tiếng Anh, quý vị có thấy có khác biệt không?
Anh Lê Trọng Nghĩa đề xuất ngày tôn vinh tiếng Việt và sáng lập trang Tiếng Việt giàu đẹp Source: baophapluat.vn
Mời quý vị tham gia giải câu đố của chương trình tuần này:
Nhân vật truyện dân gian nào vừa có tâm vừa có sắc?
Quý vị có câu trả lời đúng và sớm nhất sẽ nhận được một bộ truyện sách của Tiệm Mọt.
Xin quý vị hãy gửi câu trả lời về chương trình theo địa chỉ: vietnamese.program@sbs.com.au hoặc nhắn tin dưới bài trên trang facebook.com/sbsvietnamese.
