Trong chương trình Cùng giữ tiếng Việt tuần này, mời quý vị cùng Hồng Vân gặp gỡ Tiến sĩ Âm ngữ trị liệu Michelle Brown để được chị giải đáp các thắc mắc trên.
Hồng Vân: Chào Tiến sĩ Michelle, cám ơn chị đã nhận lời mời của chương trình Cùng giữ tiếng Việt được phát sóng trên SBS Việt ngữ vào tối chủ nhật hàng tuần. Vân được biết chị là 1 chuyên gia âm ngữ trị liệu và luận án Tiến sĩ và công việc nghiên cứu của chị là về đề tài đọc sách với trẻ nhỏ. Chị có thể cho thính giả SBS biết đôi nét về công việc của chị được không?
TS Brown: Chào chị Vân, cám ơn chị đã cho tôi cơ hội để được chia sẻ với thính giả SBS Việt ngữ về 1 đề tài mà tôi là làm trong nhiều năm qua, đó là Story Babies (Đọc truyện cùng bé). Nghiên cứu Đọc truyện cùng bé bắt đầu từ năm 2012, tính đến năm 2022 là kết quả của 9 năm nghiên cứu của tôi và đội ngũ các giáo sư hướng dẫn. Mục đích của nghiên cứu này là để hỗ trợ các gia đình, các ông bố, bà mẹ, các chuyên gia giáo dục trẻ nhỏ như thầy cô các cấp mầm non, tiểu học, các chuyên gia âm ngữ trị liệu trong việc đọc sách truyện với trẻ em. Đối tượng của chúng tôi là các em nhỏ ở độ tuổi 0-2 tuổi. Đây là những năm đầu đời của các em, có vai trò quan trọng trong việc đặt nền móng cho sự phát triển ngôn ngữ và các kỹ năng đọc viết sau này khi các em đi học. Chúng tôi muốn hỗ trợ các gia đình để giúp các bé phát triển tối đa năng lực của mình để sẵn sàng cho việc phát triển các kỹ năng giao tiếp sau này.
Hồng Vân: Vâng, đúng là như vậy. Chị có thể cho biết thêm về lý do chị chọn lứa tuổi từ 0-2 tuổi không? Nhiều bậc phụ huynh có thể nghĩ là khi nào con lớn lớn 1 chút rồi thì mới cần đọc chứ 0-2 tuổi đã biết gì đâu mà đọc sách cho chúng.
TS Brown: Tôi chọn làm đọc với trẻ từ 0-2 tuổi là vì chưa có nhiều thông tin về việc đọc truyện với con ở lứa tuổi này. Bố mẹ chưa biết cách làm thế nào, lấy thông tin ở đâu để giúp những em bé của họ đọc sách đúng cách, để có cơ sở tốt cho việc phát triển ngôn ngữ của các em từ giai đoạn 2 tuổi trở lên. Bộ hướng dẫn của tôi, có cả video được thực hiện bằng tiếng Anh nhưng đã được chị Vân giúp dịch ra tiếng Việt nên các gia đình nói tiếng Việt cũng có thể sử dụng những nguồn tài liệu này để giúp con tiếp cận với sách truyện một cách hiệu quả ngay từ khi mới lọt lòng. Cám ơn chị Vân đã giúp dịch tài liệu này ra tiếng Việt. Tôi hi vọng trong tương lai chúng tôi có thể dịch video hướng dẫn ra tiếng Việt nữa. Tài liệu này là miễn phí trên trang Storybabies nên bất cứ ai, từ bất kỳ nơi nào trên thế giới cũng có thể truy cập, đăng ký và tải về các tài liệu họ thích. Chỉ có điều hiện tại trang web này được được bảo trì và do những khó khăn mà đại dịch Covid mang lại, chúng tôi chưa mở lại được nhưng hi vọng là việc này sẽ sớm được thực hiện.
Hồng Vân: Thật là tuyệt vời. Vân cũng rất mong đến ngày trang web được mở trở lại. Quay lại với chủ đề đọc truyện với trẻ nhỏ, gần đây Vân có được đọc 1 bài báo của chị và nhóm nghiên cứu báo cáo kết quả nghiên cứu về lợi ích của việc đọc sách với trẻ nhỏ trong việc học tập ở trường sau này. Chị có thể cho Vân và thính giả SBS biết thêm chi tiết về nghiên cứu này được không?
TS Brown: Vâng, đó là một nghiên cứu rất thú vị. Trước đây thì chúng ta đã biết đến các nghiên cứu chứng minh là đọc sách với trẻ từ 0-2 tuổi giúp các em phát triển kỹ năng tương tác xã hội. Khi tôi nói đến kỹ năng xã hội, với trẻ từ 0-2 tuổi tôi muốn nói đến việc trẻ giữ ánh mắt nhìn với người mình tương tác mà mình hay gọi là eye contact. Có một khái niệm nữa liên quan đến eye contact là joint attention, đồng chú ý, tức là việc trẻ nhìn vào ánh mắt của bố mẹ xong nhìn vào các đồ vật xung quanh hay các chi tiết trong sách truyện như hình ảnh, con vật, đồ ăn, rồi lại nhìn lại bố mẹ. Với nghiên cứu sử dụng kết quả khảo sát LSAC (Longitudinal Study of Australian Children – Nghiên cứu qua nhiều năm với Trẻ em Úc), thực hiện với hơn 3500 trẻ em ở Úc, chúng tôi muốn xem việc đọc truyện sách với trẻ khi chúng ở độ tuổi 0-2 tuổi có mối quan hệ gì với kết quả học tập của chúng sau này không? Chúng tôi đã nhìn vào kết quả NAPLAN của các em học sinh lớp 3 và lớp 5 và thấy là các em mà khi ở độ tuổi 0-2 tuổi được bố mẹ đọc truyện sách thì có kỹ năng ngôn ngữ và đọc viết và số tốt hơn không chỉ ở lớp 3 mà cả khi các em lên lớp 5. Tức là có một mối quan hệ giữa việc bố mẹ đọc sách cho con trong những năm đầu đời với năng lực ngôn ngữ và học tập của con sau này khi con đến tuổi đến trường. Nghiên cứu này đã chứng minh có mối quan hệ giữa việc đọc sách với con khi còn ở độ tuổi 0-2 tuổi với khi con học đọc và cả với khi con đã biết đọc rồi, con cần kỹ năng đọc để đáp ứng nhu cầu đọc nhiều để hoàn thành các yêu cầu của các môn học khác. Điều này có thể mọi người cũng đã biết nhưng quan trọng là chúng ta có bằng chứng khoa học. Chúng ta đều biết là khi các con đi học, các con đều cần có kỹ năng đọc tốt học các môn khác.
Đấy là lý do tại sao chúng ta muốn khuyến khích các gia đình đọc truyện sách với con từ khi con mới lọt lòng, từ độ tuổi 0-2 tuổi, bởi vì nó có những tác dụng về lâu dài.
Hồng Vân: Kết quả thật ấn tượng. Đối với trẻ 0-2 tuổi thì đọc bao lâu là vừa? Vì Vân biết với trẻ lớn hơn như 4-5 tuổi, chúng có thể muốn bố mẹ đọc đến chán thì thôi. Nhưng còn với trẻ 0-2 tuổi thì chúng có muốn xem truyện lâu không?
TS Brown: Vâng, đây là một vấn đề khó vì trẻ độ tuổi này còn rất bé, làm thế nào để giữ cho chúng quan tâm chú ý trong 1 khoảng thời gian nhất định cũng là khó hơn so với trẻ lớn tuổi hơn. Kiểu như trẻ 8-9 tuổi chúng có thể đọc truyện cả tối nếu ta không giục chúng cất sách đi để đi ngủ. Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy bố mẹ đọc truyện sách với con ít nhất 10 phút mỗi ngày là đã có tác dụng giúp con phát triển kỹ năng giao tiếp, thành công trong các kỹ năng ngôn ngữ và đọc viết, số sau này. Với trẻ 0-2 tuổi thì đọc bao nhiêu mỗi ngày, tôi không bao giờ khuyến khích các bố mẹ đọc với con khi bé có những dấu hiệu không muốn đọc. Tôi cũng không nghĩ là phải đặt ra là đọc 10 phút hay 11 phút mà quan trọng là chất lượng đọc. Và quan trọng là bắt đầu đọc với con từ sớm, càng sớm càng tốt, từ khi con mới sinh ra, để con hình thành thói quen thích đọc sách truyện từ bé. Nhưng nếu bạn chưa thiết lập thói quen này từ khi con còn bé và bây giờ em bé của bạn là 6 tháng tuổi, 9 tháng tuổi, hay 2 tuổi, thì cũng chưa muộn, hãy bắt đầu đọc với con từ hôm nay, từ bây giờ. Không bao giờ là muộn khi bắt đầu đọc sách truyện với con cả. Và điều quan trọng mà không phải ai cũng biết là hầu hết sự phát triển ngôn ngữ của trẻ nhỏ diễn ra trong 2 năm đầu đời của chúng, chứ ko phải là khi chúng đã bắt đầu nói thì quá trình đó mới bắt đầu. Chính vì thế mà hỗ trợ trẻ, tạo cho trẻ những cơ hội học và phát triển ngôn ngữ trong 2 năm này là yếu tố vô cùng quan trọng để trẻ có được những kết quả thành công khi lớn hơn.
Hồng Vân: Vâng, đúng như thế. Xin hỏi chị là đối tượng nghiên cứu LSAC là tất cả trẻ em ở Úc hay nhóm các trẻ chỉ nói tiếng Anh?
TS Brown: Đây là nghiên cứu với trẻ em ở Úc nói chung, tức là bao gồm các gia đình đa văn hóa, đa ngôn ngữ, và các thành phần khác nhau, gia đình có cả 2 bố mẹ, gia đình bố hoặc mẹ đơn thân v…v. Có 1 điều rất thú vị nữa mà tôi muốn nói về kết quả của nghiên cứu này là như chúng ta đã biết là trình độ học vấn hay địa vị xã hội của bố mẹ thường có ảnh hưởng đến năng lực học tập của con đúng không nhỉ. Trong nghiên cứu này, chúng tôi tìm thấy là việc đọc sách với con khi con từ 0-2 tuổi là yếu tố “bảo kê”, tức là vượt lên cả trình độ học vấn của bố mẹ và thu nhập của bố mẹ, nó có tác động lớn nhất đến năng lực giao tiếp và học tập của con. Tức là bố mẹ có thể chưa học hết cấp 2 hay cấp 3 hoặc bố mẹ có thu nhập thấp, nhưng cứ đọc truyện sách với con ít nhất 10 phút mỗi ngày là con sẽ học tập tốt khi đến tuổi đi học.
Hồng Vân: Thật là tuyệt. Thế thì bố mẹ chắc không có lý do gì để không đọc truyện sách với con mỗi ngày. Rất đơn giản phải không ạ. Nhưng đọc như thế nào có lẽ cũng là 1 câu hỏi lớn với nhiều bố mẹ trẻ phải không ạ.
TS Brown: Đúng rồi, ngay cả các bố mẹ không đọc nhiều, không giỏi ngôn ngữ cũng có thể đọc truyện với con. Đọc truyện ở đây, với trẻ 0-2 tuổi không nhất thiết là đọc 1 câu chuyện, mà chỉ cần cùng con xem các tranh vẽ trong truyện và nói chuyện với con dựa và các tranh vẽ đó. Như thế cũng là hỗ trợ cho con phát triển các kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp. Kể cả với các bố mẹ không biết đọc tốt, thì cũng đừng nản lòng, chúng ta vẫn có thể nói chuyện với con nhìn vào tranh vẽ của truyện.
Hồng Vân: Trong số liệu của nghiên cứu chị làm thì bố mẹ đọc truyện với con bằng tiếng Anh hay có nhắc đến ngôn ngữ nào khác không?
TS Brown: Chúng tôi không có số liệu về việc bố mẹ đọc truyện với con bằng ngôn ngữ gì mà chúng tôi chỉ có số liệu về ngôn ngữ nào được nói ở trong gia đình. Điều quan trọng là đọc sách với con, nói chuyện với con dùng các ngôn ngữ mà bạn có thể nói. Nếu bạn nói 2 hay nhiều thứ tiếng thì hãy tìm những cuốn sách truyện bằng những tiếng đó để đọc với con. Nếu bạn không tìm được sách truyện bằng tiếng bạn nói thì hãy nói chuyện với con về những tranh vẽ trong truyện bằng tiếng bạn nói. Ví dụ nếu bạn không có sách truyện tiếng Việt, thì bạn hãy nói chuyện, giải thích với con các hình vẽ trong truyện bằng tiếng Việt. Điều quan trọng là bố mẹ phải cho con tiếp xúc với tất cả các ngôn ngữ mà bố mẹ nói. Chị đã biết rồi, trẻ em có thể tiếp cận được tất cả các âm thanh của một ngôn ngữ khi chúng còn bé, còn khi chúng lớn lên rồi thì chúng chỉ có khả năng tập trung vào khía cạnh ngôn ngữ của hệ thống âm thanh của ngôn ngữ mà chúng tiếp xúc. Thế nên rất quan trọng là trẻ nhỏ phải được tiếp xúc với các ngôn ngữ từ khi còn bé, càng sớm càng tốt. Muốn như thế thì bố mẹ phải tạo cho trẻ môi trường để được nghe, được hỗ trợ để quen với tất cả các ngôn ngữ mà bố mẹ chúng nói được. Ví dụ khi còn bé chúng ta học rất nhiều âm thanh khác nhau, chúng ta phân biệt và bắt chước dễ dàng các âm thanh khác nhau, nhưng khi lớn lên thì rất khó, ví dụ chị nói tiếng Việt với tôi khi tôi còn nhỏ với các thanh dấu khác nhau, tôi nhận ra được nhưng khi tôi trưởng thành thì tôi không làm được điều đó. Cơ thể chúng ta thay đổi khi chúng ta lớn lên hay già đi.
Hồng Vân: Vâng, với các bố mẹ nói tiếng mẹ đẻ là ngôn ngữ khác ngoài tiếng Anh thì họ nên đọc truyện với con bằng tiếng mẹ đẻ của họ hay tiếng Anh?
TS Brown: Chúng ta nên đọc truyện với con bằng ngôn ngữ mà chúng ta thành thạo nhất, như thế chúng ta phát âm cũng chuẩn, dùng ngữ pháp cũng chuẩn, và là 1 hình mẫu chuẩn ngôn ngữ cho con trẻ. Cho nên nếu bố mẹ không đọc được, ví dụ như sách truyện tiếng Anh bố mẹ không tự tin đọc, chúng ta đừng ngại, chúng ta vẫn có thể nói chuyện với con bằng ngôn ngữ mẹ đẻ của mình, dựa vào tranh vẽ trong truyện. Như thế chúng ta vẫn đang hỗ trợ con mình, tạo cho chúng vốn từ vựng, ngôn ngữ và nền tảng cho kỹ năng giao tiếp để sau này chúng áp dụng vào việc học tiếng Anh hay các ngôn ngữ khác và lớn lên thành những người đọc thông viết thạo.
Nếu bố mẹ có sách truyện tiếng Anh nhưng nói thạo tiếng Việt, bố mẹ có thể nói chuyện với con bằng tiếng Việt về truyện tranh đó dùng sách tiếng Anh nhưng nói. Rất quan trọng là bố mẹ đa ngữ phải nói với con bằng tiếng mẹ đẻ của mình. Nếu bố mẹ giỏi nhiều thứ tiếng thì nói chuyện hay đọc truyện với con bằng tất cả những ngôn ngữ đó. Đó là cơ hội cực kỳ tốt cho con trẻ để não chúng được kích hoạt khi tiếp xúc với nhiều ngôn ngữ trong môi trường xung quanh.
Hồng Vân: Vâng, như vậy là chúng ta đã biết đến những lợi ích của việc đọc truyện sách với con trẻ từ khi mới sinh ra, và nên đọc bằng những ngôn ngữ mà ta thành thạo. Câu hỏi là chắc nhiều thính giả đang chờ đợi ở 1 chuyên gia như chị, là đọc như thế nào. Đọc truyện với 1 đứa trẻ vài ba tháng tuổi, hay chưa đến 2 tuổi thì cần lưu ý những gì, tư thế ngồi như thế nào với con, nói những gì, làm những gì để giúp con tương tác với truyện, với bố mẹ…
TS Brown: Thứ nhất là phải chọn sách hợp với lứa tuổi để con có thể tương tác tốt. Sách hợp với lứa tuổi có nghĩa là cả nội dung và hình thức phải hợp với lứa tuổi. Với tuổi nhỏ thì sách cho nhiều tranh vẽ và giấy cứng, nhựa hay làm từ vải sẽ phù hợp với các bé vì nếu là giấy mỏng thì bé sẽ xé rách mất. Sách bằng nhựa mềm hay vải dễ cho bé cầm được và dùng tay tự lật trang sách dễ dàng với sự trợ giúp của bố mẹ.
Thứ 2 là tư thế ngồi đọc truyện với con cũng rất quan trọng. Tôi biết là chúng ta hay thích ngồi ôm con trong lòng, con dựa lưng vào người mình, như thế đúng là rất dễ chịu khi được ôm 1 đứa trẻ nhưng tư thế mà tôi muốn khuyến khích các bố mẹ ngồi là tư thế ngồi như thế nào để bạn đối diện với em bé của bạn, như thế bạn và bé luôn nhìn thấy nhau, bạn luôn nhìn thấy ánh mắt và nét mặt của bé, biết bé đang quan tâm thích thú chi tiết nào trong truyện. Ngồi kiểu bé dựa lưng vào lòng bạn thì bạn sẽ không nhìn được mặt bé, không biết bé đang thích chi tiết nào trong truyện, có khi bạn đang nói về con mèo mà bé lại đang chăm chú nhìn con chó.
Ngồi mặt đối diện với con sẽ giúp bạn biết khai thác chủ đề truyện theo hướng con quan tâm. Bạn hãy dùng các câu ngắn, đơn giản để kể, nói chuyện với con, nhắc đi nhắc lại các từ. Các danh từ thì dễ cho con hơn là động từ. Các động từ hành động thì dễ hiểu hơn các động từ khác.
Đọc truyện với trẻ 0-2 tuổi: luôn ngồi ở tư thế để có thể nhìn thấy nét mặt của bé
Hồng Vân: Thật tuyệt vời, Vân nghĩ là đây là những kiến thức vô cùng hữu ích cho các bố mẹ có con nhỏ và bắt đầu đọc truyện với con. Việc tương tác khi đọc truyện này hoàn toàn có thể áp dụng ở những giai đoạn con lớn hơn, như 4-5 hay 6-7 tuổi nữa phải không ạ? Như với trẻ lớn hơn thì dừng lại để nghe chúng bình luận về các chi tiết trên trang sách hay hỏi các câu hỏi phải không ạ.
TS Brown: Đúng vậy, luôn cho con cơ hội để tương tác khi đọc truyện cùng con. Và một điều quan trọng cuối cùng nữa trong chủ đề đọc sách cùng con này là bố mẹ cần phải thiết lập một thói quen, lịch đọc sách cố định, vào cùng 1 thời điểm mỗi ngày để em bé biết đến giờ đó là giờ đọc sách, em trông đợi vào việc đó như 1 thói quen. Có nhiều gia đình lúc mới đến gặp tôi bảo là con chúng tôi không thích đọc sách, nhưng sau khi tham gia workshop với tôi, tôi đã thấy những em bé đó thay đổi, từ những đứa trẻ rất hiếu động, chỉ thích chạy nhảy không thích ngồi yên đọc sách, chúng đã cầm cuốn truyện đưa cho bố và đòi bố đọc cùng. Thế nên là điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết lập 1 nếp sinh hoạt, thói quen đọc sách vì với trẻ nhỏ sẽ rất dễ dàng để chúng làm các việc nếu chúng biết đều gì sẽ xảy ra trong ngày. Nếu chúng ta bỗng dưng lôi chúng ra đọc truyện, chúng không biết việc gì đang xảy ra, chúng lại muốn chạy chơi bên ngoài. Thế nên cho chúng biết là giờ này hàng ngày là giờ đọc truyện, sẽ giúp chúng thoải mái theo lịch sinh hoạt như vậy. Ví dụ như giờ trước khi đi ngủ là thời gian thích hợp để đọc truyện, dễ nhớ, dễ thực hiện.
Hồng Vân: Thật tuyệt vời, cám ơn Tiến sĩ Michelle Brown về một buổi nói chuyện có rất nhiều thông tin, kiến thức bổ ích liên quan đến việc đọc truyện sách cùng con.
Hi vọng là quý vị theo dõi chương trình này hôm nay cũng đã tìm được những thông điệp quan trọng trong việc hỗ trợ con phát triển khả năng giao tiếp, tư duy ngôn ngữ và năng lực học tập qua việc đọc truyện sách với con từ sớm. Những thông điệp đó là:
1. Đọc truyện sách với con bằng tiếng bố mẹ thông thạo và càng sớm càng tốt
2. Đọc truyện với trẻ từ 0-2 tuổi 10-11 phút mỗi ngày đã được các nghiên cứu chứng minh là có tác động tích cực đến năng lực học đọc, viết và số của trẻ khi đi học
3. Đọc truyện với trẻ nhỏ cần để ý đến việc chọn truyện sách phù hợp (cả nội dung, hình thức, và chất liệu), tư thế ngồi đọc với trẻ (luôn đối diện để nhìn được biểu hiện nét mặt của trẻ để tương tác), cho trẻ cơ hội để tương tác, luyện tập cho trẻ kỹ năng giao tiếp đầu đời bằng việc dừng lại và nói về các chi tiết trẻ quan tâm, dùng từ ngữ đơn giản, lặp đi lặp lại và chỉ vào hình ảnh
4. Thiết lập thói quen đọc truyện vào cùng thời gian mỗi ngày (như trước khi tắm, sau khi ăn, hay trước khi đi ngủ) đế trẻ biết điều gì đợi mình và trẻ có thể mong đợi bố mẹ làm gì.
Xin cám ơn quý vị đã theo dõi chương trình và xin hẹn gặp lại quý vị ở số tiếp theo của Cùng giữ tiếng Việt.
