Nỗi đau mất mát và bước ngoặt nhận thức
Năm 2012, cha của chị Diệu An – một người không hút thuốc hay uống rượu – được chẩn đoán có khối u ở phổi. Chỉ một năm sau, ông qua đời ở tuổi 73.
Trong quãng thời gian cha điều trị, chị An đã dịch cuốn Anticancer: A New Way of Life của bác sĩ – nhà nghiên cứu David Servan-Schreiber từ tiếng Pháp sang tiếng Anh để ông có thể tiếp cận. Cuốn sách, viết từ trải nghiệm thực tế của chính tác giả khi chiến đấu với ung thư não, kết hợp giữa nghiên cứu khoa học và lối sống lành mạnh, đã gieo vào chị An những suy nghĩ đầu tiên về mối liên hệ giữa môi trường, thói quen sinh hoạt và sức khỏe.
Bốn năm sau, anh rể cũng qua đời vì ung thư gan ở tuổi 41. Những mất mát liên tiếp ấy khiến chị không ngừng tự hỏi: liệu có những yếu tố trong cuộc sống thường ngày mà con người có thể chủ động thay đổi để giảm rủi ro bệnh tật? Và nếu có, thì tại sao chúng ta thường chậm trễ trong việc nhận diện chúng?
“Đó là những cột mốc quan trọng khiến mình bắt đầu hành trình tìm hiểu và thực hành lối sống ít độc tố. Mình nhận ra rằng chăm sóc sức khỏe không chỉ dừng lại ở việc điều trị khi bệnh xảy ra, mà còn cần bắt đầu từ phòng ngừa,” chị chia sẻ trong cuộc trò chuyện với SBS Việt Ngữ.
Khái niệm “low-tox” và cách tiếp cận của chị An
Trên thế giới, “low-tox living” không còn xa lạ, song trong cộng đồng người Việt tại Úc, khái niệm này vẫn khá mới. Chị Diệu An định nghĩa đây đơn giản là một thói quen tiêu dùng thông minh, nhằm giảm thiểu sự phơi nhiễm hóa chất từ thực phẩm, nước uống, mỹ phẩm, vật dụng gia đình, đồng thời tìm kiếm những lựa chọn thân thiện hơn cho sức khỏe và môi trường.
Theo chị, low-tox không phải là loại bỏ tuyệt đối tất cả hóa chất – điều gần như bất khả thi – mà là giảm thiểu mức độ phơi nhiễm trong khả năng có thể. “Chỉ cần làm đúng 80% là đã đủ tốt, 20% còn lại thì linh hoạt để tránh áp lực và lo lắng,” chị nói.
Chị bắt đầu từ việc thay đổi thói quen ăn uống – ưu tiên chất lượng hơn số lượng, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, tự nấu nướng nhiều hơn. Sau đó, chị dần chuyển sang các sản phẩm chăm sóc da tự nhiên, loại bỏ đồ nhựa, và thay nồi chảo chống dính bằng vật liệu an toàn như inox hay gang.
Nước uống – điểm khởi đầu quan trọng
Một trong những ưu tiên đầu tiên mà chị thực hiện là lọc nước uống. Theo chị, đây là nguồn tiếp xúc trực tiếp và thường xuyên nhất với hóa chất. Trong nước máy ngoài chlorine, chloramine, fluoride – những chất được thêm vào để diệt khuẩn – còn có thể tồn tại kim loại nặng, thuốc trừ sâu, “hóa chất vĩnh cửu” (forever chemicals) và vi nhựa.
“Đun sôi nước chỉ diệt khuẩn, nhưng không loại bỏ được kim loại nặng hay fluoride. Nước đóng chai nhựa thì lại gây ô nhiễm vi nhựa và rác thải. Vì vậy, giải pháp bền vững nhất là đầu tư hệ thống lọc nước chất lượng,” chị chia sẻ.
Theo nghiên cứu năm 2019, trung bình mỗi người có thể tiêu thụ hơn 74.000 hạt vi nhựa mỗi năm qua ăn uống và hít thở. Với chị An, con số này là minh chứng rõ ràng rằng vấn đề vi nhựa không chỉ là chuyện môi trường xa xôi, mà đã trực tiếp ảnh hưởng tới sức khỏe hằng ngày.
Gian bếp và thói quen tiêu dùng
Sau nước uống, chị An chuyển sang thay đổi dụng cụ nhà bếp. Chảo chống dính – vốn chứa lớp phủ hóa chất có nguy cơ thôi nhiễm – được thay bằng chảo inox hoặc gang. Mặc dù chi phí ban đầu cao hơn, song chúng có thể dùng bền cả đời và an toàn hơn nhiều.
Trong thực phẩm, chị ưu tiên rau củ quả hữu cơ, theo mùa, và hạn chế mua snack, đồ uống công nghiệp. Thói quen đọc nhãn sản phẩm trở thành “bản năng thứ hai” của chị. Ban đầu mất thời gian tra cứu từng thành phần, nhưng dần dần, chị đã xây dựng được “bộ lọc” riêng để chọn lựa nhanh chóng.
Không gian sống cũng được “thanh lọc” bằng cách hạn chế sản phẩm có hương liệu tổng hợp, ưu tiên thông gió tự nhiên, thay nhựa bằng thủy tinh và inox, sử dụng giấm trắng, baking soda và tinh dầu thay cho hóa chất tẩy rửa.
Góc nhìn y khoa
Bác sĩ Brian Cung – bác sĩ gia đình tại Sydney – cho rằng lối sống giảm độc tố là một xu hướng tích cực, nhưng cần thực hiện dựa trên kiến thức khoa học.
“Độc tố là khái niệm rộng, bao gồm nấm mốc, thuốc trừ sâu, asbestos trong vật liệu xây dựng, hay các hóa chất trong sản phẩm tiêu dùng. Tác hại phụ thuộc vào liều lượng và cách tiếp xúc. Quan trọng là người dân cần hiểu rõ để đưa ra lựa chọn hợp lý,” ông nói.
Theo WHO, ung thư hiện là nguyên nhân tử vong hàng đầu toàn cầu với gần 10 triệu ca mỗi năm. Khoảng 30–50% ca có thể phòng ngừa nếu hạn chế các yếu tố nguy cơ: hút thuốc, rượu bia, chế độ ăn kém lành mạnh, ít vận động, ô nhiễm và phơi nhiễm hóa chất độc hại.
Từ góc độ này, bác sĩ Cung nhận định: “Nếu áp dụng song song với dinh dưỡng hợp lý, vận động và khám sức khỏe định kỳ, lối sống low-tox có thể góp phần giảm nguy cơ bệnh mạn tính, trong đó có ung thư.”
Tác động tới sức khỏe và gia đình
Chị An cho biết bản thân vốn có sức khỏe yếu từ nhỏ – hay ốm vặt, bị tuyến giáp, da nhiều mụn viêm. Tuy nhiên, khoảng 8 năm nay, chị gần như không còn phải dùng thuốc tây khi cảm cúm, sức đề kháng cải thiện rõ rệt, làn da khỏe mạnh hơn.
Chồng chị trước đây thường bị mất ngủ, đau nửa đầu và phải dùng thuốc, nhưng sau nhiều năm cùng áp dụng lối sống ít độc tố, tình trạng này đã biến mất. Con trai chị cũng được nuôi dưỡng trong môi trường an toàn hơn, ít tiếp xúc hóa chất.
Một trong những khó khăn lớn nhất với chị An là làm sao giải thích cho con trai nhỏ hiểu về sự khác biệt giữa những sản phẩm an toàn và không an toàn, đồng thời vẫn linh hoạt để con hòa nhập với môi trường bên ngoài.
Chị kể lại, nhiều lần con thắc mắc vì sao cô giáo dùng ly nhựa hay bạn bè uống nước chai nhựa, trong khi ở nhà mẹ dặn không nên. Những câu hỏi hồn nhiên ấy đôi khi khiến chị lúng túng, nhưng cũng là động lực để chị tiếp tục kiên trì.
Chị cũng nhấn mạnh một số hiểu lầm phổ biến: nhiều người cho rằng sống low-tox quá cực đoan, đắt đỏ, hoặc đồng nghĩa với việc “quay về thời đồ đá”.
Theo chị, thực tế không phải vậy. Người theo lối sống này vẫn có thể trang điểm, chăm sóc da, tận hưởng sự tiện lợi – chỉ khác ở chỗ chọn sản phẩm không để lại “cái giá sức khỏe” về lâu dài. Về chi phí, chị cho rằng tổng chi tiêu gia đình không thay đổi nhiều, bởi phần tăng ở nguyên liệu chất lượng được bù lại bằng việc nấu ăn tại nhà, cắt giảm ăn ngoài và mua sắm không cần thiết.
Sau hơn một thập niên gắn bó, chị Diệu An khẳng định rằng yếu tố quan trọng nhất không phải là tài chính, mà là nhận thức và quyết tâm học hỏi. “Nếu thật sự muốn, bạn sẽ tìm được cách. Còn nếu không, bạn sẽ tìm lý do,” chị nói.
Với người mới bắt đầu, chị khuyên nên xuất phát từ ba bước đơn giản: lọc nước uống, thay chảo chống dính bằng vật liệu an toàn, và giảm dùng nhựa trong thực phẩm. Quan trọng nhất, theo chị, là giữ tâm thế tích cực: “Đừng để việc biết nhiều khiến mình sợ hãi. Hãy coi đó là sức mạnh để lựa chọn tốt hơn, làm được 80% là quá đủ.”
