Chính phủ tiểu bang Victoria đang tranh luận về Dự luật Hiệp ước cấp tiểu bang (Statewide Treaty Bill) – một đạo luật mang tính lịch sử, đặt nền móng cho hiệp ước đầu tiên tại Úc giữa một chính quyền tiểu bang và người dân bản địa đầu tiên (First Peoples) tại Victoria.
Nếu được thông qua, dự luật sẽ mở đường cho người bản địa có quyền đàm phán và ảnh hưởng đến các chính sách tác động đến cộng đồng của họ.
“Lịch sử cần được công bằng”
Tại bậc thềm Tòa Nghị viện bang Victoria, ông Andrew Gardiner, người thuộc cộng đồng Wurundjeri Woi-wurrung, mở đầu cuộc tranh luận bằng nghi lễ khói (smoking ceremony):
“Chúng tôi chưa bao giờ từ bỏ chủ quyền của mình. Tất cả các Chủ đất truyền thống đều chưa từng từ bỏ chủ quyền.
Đất đai bị đánh cắp từ năm 1839, cần có sự đền bù, cần hòa giải. Cần phải làm cho lịch sử được công bằng.”
Ông nhấn mạnh địa điểm xây dựng Tòa Nghị viện từ năm 1856 cũng chính là nơi từng tổ chức nghi lễ truyền thống của cộng đồng ông: “Tổ tiên chúng ta đã kể chuyện quanh đống lửa suốt hàng ngàn năm.”
10 năm chuẩn bị cho hiệp ước đầu tiên giữa chính phủ và người Thổ dân
Dự luật là thành quả của quá trình chuẩn bị kéo dài hơn 10 năm, từ các cuộc tham vấn cộng đồng bắt đầu năm 2016 đến việc thành lập Hội đồng Người dân bản địa vào năm 2019.
Nếu được thông qua, hiệp ước sẽ thiết lập một cơ quan dân cử mới mang tên Gellung Warl, nghĩa là “mũi giáo” trong tiếng Gunaikurnai.
Cơ quan này có quyền:
- Đàm phán chính sách với chính quyền tiểu bang
- Tổ chức điều trần công khai
- Chất vấn các bộ trưởng
Ông Rueben Berg, người thuộc tộc Gunditjmara, đồng Chủ tịch Hội đồng, chia sẻ trước Nghị viện ý nghĩ của cái tên Gellung Warl.
Mũi giáo là Gellung Warl, thân gỗ là cộng đồng của chúng tôi. Dây buộc là hiệp ước, tầm ngắm và cú ném chính là quyền tự quyết của chúng tôi.Rueben Berg
Aboriginal and Torrest Strait Islanders are just two per cent of Australia's total population, but make for 27 per cent of the national prison population. Source: AAP
Sự thật và hàn gắn: Đưa lịch sử người Thổ dân vào học đường
Một phần quan trọng của hiệp ước là cam kết "truth-telling and healing" (nói lên sự thật và hàn gắn).
Một thỏa thuận giáo dục đã được ký kết, theo đó lịch sử thực sự của người bản địa tại Victoria sẽ được đưa vào chương trình học ở trường.
Bà Ngarra Murray, đồng Chủ tịch Hội đồng, nhấn mạnh:
“Tổ tiên chúng tôi đã chứng kiến người da trắng đến trên đất của mình… bị giết, bị săn lùng, bị cho ăn bánh có độc. Lịch sử chiếm đoạt ở đất nước này rất dài…”
Bà cho biết sự chiếm đoạt có hệ thống này đã gây ra tác động lâu dài về thể chất, tinh thần, kinh tế và pháp lý đối với cộng đồng người Thổ dân.
Năm 2021, Ủy ban Công lý Yoorook (Yoorook Justice Commission) – cơ quan kể sự thật đầu tiên tại Úc – được thành lập để đối mặt với những bất công lịch sử.
Trong báo cáo công bố giữa năm 2025, ủy ban khẳng định rằng:
“Hiệp ước là chìa khóa cho sự thay đổi mang tính chuyển hóa cho cộng đồng.”
Phe đối lập tuyên bố sẽ hủy luật nếu thắng cử
Tuy nhiên, Đảng Tự do Victoria, hiện là phe đối lập cam kết sẽ hủy bỏ đạo luật này trong vòng 100 ngày nếu họ chiến thắng trong kỳ bầu cử bang sắp tới.
Bà Melina Bath, phát ngôn nhân phe đối lập phụ trách vấn đề Người bản địa, cho biết.
Chúng tôi sẽ thay bằng một cơ quan mới – First Nations Victoria – có bộ trưởng phụ trách và một hội đồng tư vấn rộng rãi.Melina Bath, phát ngôn nhân phe đối lập phụ trách vấn đề Người bản địa
Khi được hỏi liệu hội đồng này có được bầu chọn dân chủ hay không, bà Bath cho biết:
“Còn quá sớm để xác định.”
Phe đối lập lo ngại rằng Hội đồng Người dân bản địa hiện tại không đại diện đủ rộng, nên muốn mở rộng phạm vi đại diện từ doanh nghiệp, hợp tác xã, tổ chức cộng đồng, người cao niên đến thanh niên bản địa.
Dự luật nhận được sự ủng hộ rộng rãi tại Nghị viện, ngoại trừ từ Đảng Tự do và Đảng Quốc gia, và nhiều khả năng sẽ được thông qua sau vòng tranh luận trong tuần này.
Ông Rueben Berg kết luận:
“Trong 200 năm qua, chúng ta đã có hết chính phủ này đến chính phủ khác cho rằng họ biết rõ nhất về công việc của chúng ta… Ngay cả khi có ý tốt, cách làm đó vẫn không hiệu quả.
Hôm nay, chúng ta có thể cùng nhau tiến lên. Đây không phải là ân huệ được ban cho, mà là quyền được công nhận.”
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
