چهار سال از زمانى مى‌گذرد كه طالبان بار ديگر با سرگون ساختن حكومت جمهورى سابق در افغانستان زمام امور را بدست گرفتند.
از آن زمان تا حال تغييرات و تحولات فراوانى در عرصه‌هاى مختلف كشور بشمول حكومتدارى، اقتصاد، حقوق بشر، آزادى‌هاى مدنى، آزادى بيان و رسانه‌ای و غيره رخ داده است. اما چنانچه گزارش‌هاى نهادهاى ناظر اوضاع افغانستان منجمله سازمان ملل متحد، نهادهاى حقوق بشر، فعالين طرفدار آزادى رسانه‌ها، حقوق زنان و دموكراسى نشان مى دهد، بيشتر اين تغييرات و تحولات عمدتاً عقب‌گرایانه، سركوب‌كننده، مغاير قوانين بين‌المللى پذيرفته شده و ضد اصول و نورم‌هاى آزدى و حقوق بشرى و برعكس به نفع تقويت و تعميم ديكتاتورى و مذهب سالارى بوده است.
حال كه در آستانۀ چهارمين سالگرد حاكم شدن طالبان قرار داريم، وضعيت جارى و دورنماى افغانستان را كه در طول قريب به پنج دهۀ گذشته جنگ و ويرانى را تجربه كرده و مرگ، رنج و تنگدستى بر ساكنانش تحميل شده، بررسى مى كنيم.
رهبران رژيم طالبان از زمان به قدرت رسيدن، از پذيرفتن تقاضاهاى جامعۀ بين‌المللى عمدتاً در ارتباط به از بين بردن محدوديتها بر حقوق زنان، همه شمول ساختن حكومت و آزادى رسانه‌ها و فعالين جامعه مدنى خوددارى كرده و طبق گزارش‌هاى سازمان‌هاى بين‌المللى به شمول ملل متحد؛ آن‌ها برعكس اين خواسته‌ها عمل كرده و ساحۀ تحميل محدوديت‌هاى حقوقى و مدنى را گسترش داده‌اند.
اما با اين‌هم به نظر مى رسد كه كشورهاى جهان موضع گيرى‌هاى شان در مقابل حاكمان رژيم طالبان را نرم‌تر ساخته‌اند. چنانچه روسيه در همين اواخر اولين كشورى شد كه حكومت طالبان را به رسميت شناخت و كشورهاى ديگر بخصوص همسايه‌هاى افغانستان نيز در سياست‌هاى شان در مقابل رژيم طالبان تغييراتى را به وجود آورده و با مرور زمان تعاملات شانرا با آن‌ها افزايش و وسعت مى بخشند.
از زمان به قدرت رسيدن دوباره طالبان، زنان در افغانستان قربانيانىان اصلى احكام و دساتير كوبنده بوده و بيشتر از ديگران از تحميل محدوديتها و بدرفتارى‌هاى اين حاكمان نو ،زيانمند شده، حقوق مدنى، تحصيلى، كارى و ورزشى شانرا تا حدى زيادى از دست داده‌اند.
طبق گزارش‌هاى مدافعان آزادى و نهادهاى حامى حقوق بشر اين محدويت‌ها با مرور زمان افزايش يافته و اين روند ادامه دارد.
هیأت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان یا يوناما در گزارش اخير خود از وضع شدن محدوديت‌هاى بيشتر از جانب مقامات طالبان بر زنان گزارش داده و در گزارشى از جانب گزارشگر خاص ملل متحد ريچاد بينيت كه روز چهارشنبه ششم آگست به اسامبلۀ عمومى ارائه گرديد، آمده است كه طالبان از نظام عدلى و حقوقى بحيث يك وسيله‌اى براى سركوب زنان استفاده مى‌كنند.
گزارش‌ها مى گويند كه وزارت امر به معروف و نهى از منكر طالبان در دساتير اخيرش از مراكز خدمات صحى، ادارات دولتى، دوكانداران و رانندگان تكسى خواسته كه به زنان بدون محرم مرد خدمات فراهم نكنند. ملل متحد همچنان از كاهش دسترسى زنان به خدمات تخصصى زنان عمدتاً در اثر وضع محدوديتها بر سازمان‌هاى امدادى بخصوص در زمينۀ استخدام زنان گزارش داده است.
خانم رويا دادرس سخنگوى سابق وزارت زنان در زمان حكومت جمهورى است. او مى گويد كه رژيم طالبان با تحميل اين همه محدوديتها در واقعيت حق زندگى را از زنان گرفته است.
خانم دادرس در گفتگو با اس‌بی‌اس گفت: «تحصیل حق اولیه زن است، اما از نزد شان گرفته شده است. برای زنان گفتند که شما اجازه ندارید بدون محرم از خانه بیرون شوئید. این امر به ذات خود یک چالش را ایجاد کرد که زنان باید همیشه در خانه بمانند»
رویا دادرس حین دریافت سند فراغت Credit: Supplied by Roya Dadras
او ابراز نا اميدى مى كند كه جامعۀ بين المللى در برابر اين همه بدرفتارى هاى طالبان با زنان افغانستان كار زيادى نكرده است.
«نمی‌دانم چرا امروز جامعه جهانی خاموش است. وقتی کوچک‌ترین حادثه صورت می‌گرفت، جامعه جهانی صدا بلند می‌کرد که حقوق زن تلف شده است. در این‌جا که حق میلیون‌ها زن تلف شده است، حق تحصیل را ندارند و ما به حالتی رسیدیم که امروز دختران جوان ما خودکشی می‌کنند، دختران جوان خود را از هفت و هشت منزل به پائین می‌اندازند، برای چه؟ چون زیر فشار روحی قرار دارند و از زندگی خسته شده‌اند. زندگی را که در آن آینده شان روشن و مشخص نباشد، این زندگی را دختران چه کنند؟»
بیشتر بخوانید
طالبان: زنان افغانستان اجازه ندارند ورزش کنند
«برای ما هیچ امید باقی نمانده است. در مدت این چهار سال چرا جامعه جهانی هیچ اقدامی نکرد. چرا بالای این‌ها فشار وارد نمی‌کنند که مکاتب را اجازه بدهید، پوهنتون‌ها را اجازه بدهید، خانم‌ها می‌خواهند که در حجاب به تحصیلات خود ادامه بدهند.»
يكى از دخترانى‌كه روياهايش براى ادامۀ تحصيلات و سهم گيرى در عرصه هاى اجتماعى و مدنى كشور برباد رفته و اينك در حسرت در خانه به سر مى برد احساساتش را اينگونه بيان مى كند.
«اینک از حاکمیت طالبان بر افغانستان چهار سال می‌گذرد. برای ما این چهار سال تنها ضیاع وقت نبود، بلکه سال‌های از دست دادن آرزوها و امیدهای ما بود. من از جمله هزاران دختر افغان هستم، که آرمان تعلیم و تحصیل را دارد، اما از تحصیل محروم شده‌ام.»
«قبلاً تحصیل می‌کردم، آرزوی‌ها و رویاهای بلند داشتم و می‌خواستم یک انسان مؤثر به کشور خود باشم، به خانواده خود سربلند باشم و به زندگی خود روشنایی ببخشم، اما حالا این همه آرزوهایم از پیشم گرفته است.»
احساسم اینست که از دنیا رانده شده‌ام. احساس مجرم بودن را دارم، اما یگانه جرم من اینست که من تعلیم و تحصیل می‌خواهم.
وضع محدوديت‌هاى روزافزون حكومت طالبان بر نشرات رسانه‌ها و فعاليت خبرنگاران نگرانى فراوان را در بين حلقات حامى آزادى بيان و مطبوعات به بار آورده است.
طبق گزارش‌هاى سازمان‌هاى ناظر اوضاع افغانستان و نهادهاى حامى خبرنگاران و رسانه ها، طالبان، در مغايرت به وعده‌هاى اولى‌شان كه مى‌گفتند به آزادى بيان و مطبوعات احترام خواهند گذاشت، كارزار شان براى مسدود كردن فعاليت‌هاى رسانه‌هاى آزاد و از طريق آن خاموش کردن صداهاى مخالف روش‌هاى طالبان را تشديد بخشيده‌اند.
مركز رسانه‌هاى افغانستان در گزارش اخير خود از وضع محدوديت‌هاى بيشتر خبر داده و گفت كه در شش ماه اول سال جارى ميلادى حداقل ۲۰ خبرنگار به اتهام نشر تبليغات ضد حكومت طالبان دستگير و زندانى شده، منع پخش تصاوير موجودات زنده از ۶ به ۱۴ ولايت گسترش يافته و نشر آواز زنان از راديو و تلويزيون در ولايت قندهار منع گرديده است.
حامد عبیدی ریس سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان است. او علت وضع اين همه محدوديتها بر رسانه‌ها را ترس رژيم طالبان به حيث يك نظام ديكتاتورى از انتقاد و تغيير افكار بر ضداش مى‌داند.
آقای عبیدی در گفتگو با اس‌بی‌اس گفت: «نظام حاکم، یک نظام استبدادی است و نظام‌های استبدادی باورمند به آزادی بیان نیستند. این نظام‌ها از انتقاد هراس دارند و در همچو نظام‌ها انتقاد جرم پنداشته می‌شود.»
دلیلی‌که این‌ها به آزادی بیان و ژورنالیزم انتقادی باورمند نیستند، اینست که از افکار عامه هراس دارند و تلاش دارند که افکار عامه را با اطلاعات نادرست یا پروپاگندا کنترول کنند.حامد عبیدی استاد اسبق پوهنتون کابل و رئیس سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان
حامد عبیدی، استاد اسبق پوهنتون کابل و رئیس سازمان حمایت از خبرنگاران افغانستان Credit: Social Media: Hamid Obaidi
آقاى عبيدى معتقد است‌كه طالبان به وضع محدوديت‌هاى بيشتر بر رسانه‌ها و كارمندان رسانه‌ها ادامه خواهند داد.
«باورم اینست، که باز هم مسأله کنترول افکار عامه و هراس طالبان از افکار عمومی است. به همین دلیل این محدودیت‌ها را وضع کرده و ممکن است که با گذشت هر روز به افزوده شده و دامنه آن گسترش پیدا کند.»
فقر و گرسنگى در افغانستان افزايش يافته و برگشت ميليون‌ها مهاجر اخراج شده از ايران و پاكستان وضعيت را بدتر ساخته است. پروگرام جهانى غذاى ملل متحد در همين اواخر گفت كه سوء تغذيه اطفال به شدت افزايش يافته و يك چهارم نفوس افغانستان با ناامنى غذایی مواجه هستند.
در اين حال طالبان از اجرأت شان دفاع مى كنند.
ذبيح‌الله مجاهد سخنگوى حكومت طالبان در صحبتى با اس‌بى‌اس تأمين امنيت را از دست آوردهاى مهم پس از حاكميت اين گروه خوانده و گفت گام‌هاى در راه تقويت اقتصادى كشور برداشته شده‌اند.
«اختتام جنگ و تأمین امنیت در کشور: ما توانستیم در سال اول، تمام بخش‌های کشور را امن ساخته و نیروهای امنیتی را ایجاد کنیم، تا به امنیت رسیدگی کنند. این نیروها طی چهار سال گذشته توانسته‌اند که با گذشت هر روز امنیت را بهتر تأمین کند.»
«تأمین امنیت یک مسأله بسیار مهم برای ماست که در این بخش موفق بوده‌ایم.»
زنان افغان که چادری بر سر دارند، در شهر کابل به تاریخ ۱۲ مارچ ۲۰۲۵، در ماه رمضان، در صف برای دریافت افطار رایگان انتظار می‌کشند. AFP PHOTO/ Noorullah Shirzada (Photo by Noorullah Shirzada / AFP) Source: AFP / NOORULLAH SHIRZADA/AFP
آقاى مجاهد هچنان ادعا كرد كه كارهاى در ارتباط به اعادۀ حقوق زنان بخصوص در ساحات ازدواج و ميراث صورت گرفته و بر رسيدگى به مسأله تحصيل زنان كار مى شود.
«همین حالا خانم‌های زیادی در بخش‌های مختلف حکومت‌داری از جمله طبابت، تعلیم و تربیه و امنیت استخدام هستند.»
«ما تلاش داریم تا با رفع چالش‌های موجود، به بخش تعلیم زنان و دختران نیز رسیدگی کنیم.»
نخستین کنفرانس ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان، پس از دوباره حاکم شدن این گروه بر افغانستان (Photo by Hoshang HASHIMI / AFP) (Photo by HOSHANG HASHIMI/AFP via Getty Images) Source: AFP / HOSHANG HASHIMI/AFP via Getty Images
او موافقه دارد كه بعضى تحولات مثبتى هم از زمان حاكميت دوبارۀ طالبان عمدتاً در بخش‌هاى عمرانى و زيربناها صورت گرفته است.
«مثلاً در قسمت جمع‌آوری مالیات، عواید و ریفورم گمرکات کارهای چشم‌گیری صورت گرفته‌اند. این امر باعث شده تا حکومت بتواند، بصورت مؤثر عواید خود را جمع‌آوری کند.»
«همچنان در بخش‌های معادن و زراعت کارهای زیادی صورت گرفته است. در بخش‌های باغداری، آبیاری و توسعه فارم‌ها در افغانستان، کارهای صورت گرفته است. قراردادهای به ارزش بیش از شش میلیارد دالر با کشورهای همسایه در قسمت معاون به امضاء رسیده و یک تعداد زیاد این قراردادهای عملاً تطبیق می‌شوند. این امر در قسمت ایجاد کار و عاید سهمی زیادی داشته است.»
اما او علاوه مى كند كه پس از حاكم شدن طالبان مشكلات اقتصادى مردم بيشتر شده و ميزان بيكارى و فقر در اثرغيرفعال ماندن مؤسسات توليدى و كم شدن خدمات امدادى بين المللى افزايش يافته است.
«در چهار سال گذشته سطح اقتصادی مردم افغانستان به مراتب خراب‌تر شده است. مثلاً عاید سرانه که پیش از سال ۲۰۲۱ به بالاتر از ۵۷۰ دالر فی‌نفر می‌رسید، حالا به حدود ۳۵۰ دالر رسیده است. به همین شکل بیش از نصف نفوس افغانستان زیر خط فقر زندگی می‌کنند، اما قبل از سال ۲۱ در حدود سی‌وچند درصد بود.»
فقر و بی‌کاری در خانواده‌های افزایش یافته است که آن‌ها سرپرست مرد نداشته و زن سرپرست خانواده بود. زن‌ها در افغانستان از کار کشیده شدند و این خود باعث شد تا سطح فقر و بدبختی در افغانستان افزایش یابد.قیس محمد کارشناس امور اقتصادی
چنانچه قبلاً اشاره شد، به نظر مى‌رسد كه كشورهاى جهان موضعگيرى شان در مقابل سياست‌هاى طالبان را تغيير مى‌دهند و در روش شان در برخورد و تعامل با رژيم طالبان از نرمش كار مى‌گيرند.
اين باعث بروز نگرانى‌ها در بين حاميان آزادى و حقوق بشر در داخل و خارج كشور شده و اين سوال را به وجود آورده كه چنين ميلانى در شرايط فقدان يك جريان سياسى معتبر، نيرومند و قابل اعتماد مخالف در نهايت منجر به تائيد و به رسميت شناسائى اين رژيم طالبان بدون آوردن تغييرى در موضعگيرى و سياست‌هايش، از جانب ساير كشورهاى جهان و در نتيجه نقش بر آب شدن آرزوها مردم افغانستان بخصوص زنان براى نيل به آزادى و حقوق بشرى اساسى شان خواهد شد؟ البته پاسخ اين سوال را ميلان و نحوۀ جامعۀ جهانى در تعامل و روياروئى‌اش با گروه طالبان در آينده فراهم خواهد كرد.
