Yë yïŋä keek Rïïny ci Kuäl Wëi?

Australia Explained: STOLEN GENERATIONS - KINCHELA BOYS HOME

A supplied historical image obtained on Thursday, October 17, 2024, shows some of the boys taken to Kinchela Boys Home, at Kinchela Boys Home, Kempsey, New South Wales. Credit: SUPPLIED BY KINCHELA BOYS HOME ABORIGINAL CORPORATION/PR IMAGE/AAP Image

Australia aleŋ anyiköl alɔŋ cool ŋuɔ̈t piöc kɔc kɔ̈k bïk ŋic. Buɔ̈th bɛn kɔc tuëŋ European ci ke ciök riëk piny, mith Aboriginal and Torres Strait Islander aci nyiäi kääcken cïn ku thɛ̈ɛ̈ny kek muök kɔc cie-Aboriginal akutnhom dɛt. Guöm ku yioŋyiöŋ ci reet ke nhiim aci keek nyiäŋ ke piɛ̈ɛ̈r ke guop, ku arɛɛm a ŋuɔt latuëŋ riëëny kith yiic. mɛ̈n wuönken aci ke pɛth looi bïk näŋ ke pɛɛth waar kë. Yekölë, kɔc käk aŋic kek ke piir ke ye kɔc e rïïny cï kuäl wei.


Key Points
  • Akuën tim juëc mïth kɔc thɛɛr aci dɔm bei riɛ̈l kääcken ke cïn thɛ̈ɛ̈ny kek muök kɔc ɣer cin akuotden yic
  • Nyiɛ̈i kënë aci riääk puöth apɛi, ku ye kɔc cɔk riääk puöth ee rïïc yiic.
  • Kɔc ke baai aye pial yök dhel ciɛɛŋ ku ajuiɛɛr ee kuɔɔny.
  • Piööc ku ŋiec ŋic ee baai ee kë ril yic e pial e guɔ̈p.
Kä tɔ thïn lëk kɔc bïk ŋic: Episode kënë anɔŋic kä ye kɔc riɔ̈ɔ̈c, mɛth thin gut ci tɛtok cï nyiäŋ kɔc nhïïm, nyiɛ̈ɛ̈i mith, ku luɛ̈l e rin kɔc kɔ̈k Aboriginal ku Torres Strait Islander ci nyiin jal.

Jɔɔk e run ke 1910 agut cï run 1970, akuën tïm mïïth juëc ke kɔc thɛɛr ku kɔc ke Torres Strait ake cï keek nyaai e bɛ̈iken yiic ë lööŋ ke akuma yiic. Mïïth käkka aci keek tääu tɛn muök akutnhom wala tɛn muök kɔ̈c cïe-kɔc thɛɛr bɛi Aborignal.

Ye wɛt yeŋo kën nyiɛ̈ɛ̈i mïth?

Shannan Dodson, ke ye tïŋ Yawuru baai alɔ̈ŋ Broome ku ye CEO Akutnhom ŋuɛ̈ɛ̈n Piäl (Healing Foundation, aci ake lëŋ rɛ̈ɛ̈ŋ ke looi yen tɔu ye ciök nyiɛ̈ɛ̈iden yic.

“Kënë ke ci kɔc kääcpuöth ee Rïïny ci Kuäl yic ee lɔn nada yen akuën tim juëc keye mïïth kek ci keek dɔm bei bi keek nyiai, ku kë dït apɛi ee kë töŋ wïc bï keek mat në ciɛɛŋ de kɔc cie kɔc thɛɛr...Kɔc juëc ke mïïthkë ake cï kek yiɔŋ ku kɔc juëc ke kek akëc kɔcken ke paanden bɛ̈n tïŋ”

Mïth ake ye keek yɔŋ apɛi erin ŋö keek ake wïc bïk ya gam käŋ ke ci lɛ̈ɛ̈k keek, ku bïk ciɛɛŋden jäi. Kɔc ke baai ake ye kuöc lɛk —aye keek lɛ̈k lɔn cï mïthken thou wala lɔn cï kek ke wïc.

Tɛ̈ rɛɛc yenë käŋ tɔ̈ɔ̈u thïn ee yen cɔk rilic bï ŋic ye mïth kaadi cï keek ci nyaai, ku ciin de kɔc alëu bï ya dït apɛi cït mɛn de tök ë mït kadiäk yiic. Ɣok aŋic ku, ku na yïn ya, ke akutnhom e kɔc thɛɛr ku kɔc ke Torres ëbɛ̈n acï rot waar akölriëëc, ku piɛɛr ke cï röt looi acï döŋ.

Ye tɛ̈ yïndɛ̈ yen cï mïth lɔ thïn?

Mïth juëc cï kek kuäl wëi ake ci kek ɣäth bɛi piooc ka akuma ku kanitha yic e bɛ̈i kɔ̈k yiic.

Käk ake ye ke cɔl ɣän ke piööc ka ɣän ke tɔ̈c yenë mïth tɔ̈ thïn ke ye kek gël apɛi. Acï keek nyaai ë rinken yiic ku gɛ̈më keek rin yam, thook ku nhialiny.

Mïth ke mïëth akɛ̈ɛ̈c kenë aye keek tek thook, ku pan piööc kɔ̈k ake ye mïth kor muk thin.

In 1943, at four years, old Aunty Lorraine Peeters, a Gamilaroi and Wailwan woman, was taken to the Cootamundra Domestic Training Home for Aboriginal Girls in NSW. Wamɛthkenë karou aci lɔ tɛ rɛɛc ŋic ke cɔl Kinchela Ye Dhääk Aboriginal Piɔ̈ɔ̈c Baai.

““Ariop ee rot looi yetök të cï yïn nhom määr ba ya raan ɣer,” aci bɛn taak.

“ɣok ake cië puöl ku buk jam lɔn ye okay kɔc kuat Aboriginal. Ku kënë yae nyiäi ke yï ye mɛ̈nh thiin lëŋ ruun kaŋuan ci laaknhom wei. Yïn ee nhom gua määr kä ciɛ̈ɛ̈ŋdun ke ye yïïn raan aboriginal ku piɔ̈ɔc dhel̈ ciɛɛŋ kɔc ɣer. Ku ariöp ye yiëk yïïn kama kene yic ake raac apɛidit ɣan ke yiic.”

Tɛn ruön thiaardɛt kene yic Nyiwɛɛc Lorraine aci piɔ̈ɔ̈c luɔi käk ye raan looi baai tɛn kɔc bɔɛɛi kɔc ɣer.

Ku yekölë ke yen ee röl ril tënë kɔc cï pïïr, ku raan jɔ̈ɔ̈k Aguiɛɛr e Marumali cok, Ee luɔi ŋuɛ̈ɛ̈n ɣan tok kɔc puoth ci looi ku kawïc kɔc cï rɛ̈ɛ̈c rëët kenhïïm ci keek yaai riɛ̈l.

Shannan Dodson CEO Healing Foundation.png
Shannan Dodson CEO Healing Foundation

Yeŋö kënë riɔ̈ɔ̈c karɛ̈ɛ̈c ci rëët kuat nhom?

Riɛ̈ɛ̈ŋ ci rëët mith nhïïm, kaaacken ku wuönden ŋot ke lɔ tueŋ ke dhukciëën ë kuɛɛt yiic.


Alëŋ mith thiik ŋuɔ̈t ke koor yekölë ŋuɔt ke kuc yeka yiŋa, ye tɛnɛ̈n yen bïï keek thin wala ye wɛt eŋo ye keek ceeŋ dhel ye kek luui thin, aci Nyiwaac Lorraine luel.

“Ee riɛ̈ɛ̈ŋ ŋuɔt latuëŋ. Kuna cuk dhööŋ kɔu bɛɛi kua yic, ka bi ŋuɔt latueŋ ke ci kɔu tɛɛm.”

Erin ci yeen rëël thïn anyiköle yic ke cin ajuɛɛr de kuɔɔny, riääk aci ya latuëŋ ke yiëk mïïth ke kuuc ku keek aye ka jäl tïŋ arɛɛm ci rëët kɔc nhïïm ee kɔɔc ke dhiët keek ku kɔɔckendit.

Yen kënë aŋic ke ye cɔl riɔ̈ɔ̈c karɛɛc kuätde yic.

Kɔc ŋuɔt ke piir aye jaam riɛl yic de ku bïk mithken ci dhiët muuk, erin këc keek dit muök ee nhieer yic wala tɛ lëëŋic kuɔɔny, aci Shannan Dodson kuänyic.

“Kɔc kɔŋuɔt ke piir acïk gaam erin riääk ci rëët ke nhïïm cïk yiök, rɛ̈ɛ̈cde acï yiëk miëthken ke dhiët ka keek rot. Kua ŋuɔt ye ku tïŋ ke dhuk ye yic tɛn miith miëthken ku mïthmith miethken. Ku ke yeen ke ye ɣok yeen cɔl keye ke riɛ̈ŋ ci reet rïïc yic."

Käk riɛ̈ŋ ci rëët rïïc yic nyuɔth aye gua tïŋ ke tɔ̈u nhial yakolë akuën bɛɛi juëc ci riääk, tɔŋtɔŋ, riääk, ruuk rot ku waal ku dekdek maau raac.

Kɔc ke baai aye luui thin yemenë bïk dhuk yic riääk thool wɛ̈t dɛ̈ɛ̈mden.
Australian Aboriginal Girl Visiting the Doctor
A vital component of healing is education—ensuring that all Australians understand the truth about the Stolen Generations. Credit: davidf/Getty Images

Ye dɛ̈ɛ̈m tɛtok ke ci rot looi tïŋ ke cit ŋo?

“Ɣɛn aya tak lɔn ye pial guöp kë ye tïŋ ke wääc tënë kɔc wääc, ku ɣok aa ŋic lɔn kɔc cï pïïr akɔɔr bïk röt ŋic lɔn ye pialguɔ̈p kënë tïŋ yedi tënë keek,” aci Shannan Dodson lueel.

Dɛ̈ɛ̈t wɛtde yic e yïïk nhiäl baai bi kɔɔc ku wun kääc ril. Yen aya wɛtde yiic teŋnhiäl tɛ ŋïc kɔc rot ku nhiäm. Nuɛ̈ɛ̈t keek piny, ciɛ̈ɛ̈ŋ ku thook ee koony bi kerieec ebn dhuök piny ŋiëc rot yen ke ci nyiäi tɛn ke.

Kɔɔc ŋuɔt ke piir aye ke kuänyic yeŋo wicke ku bïk rɔm ka ci rëët ke nhïïm ku bïk lëu bïk jam ke lääunhïïm wɛt anyiköl ci rot kuöc looi tɛne keek.


"Ke cï tootic ku mɛ̈tmɛt nhom, ka yïn looi dɛ̈m tɛtök ku bïk rot looi tɛ̈ne nyinic," aci Aunty Lorraine lueel ee luɔ̈nde yic keek akut Nyiir Coota Amatnhom Aboriginal, ke yiök kɔɔc thɛɛr ke ciëëŋ Cootamudra Home.

“Aye ke jaamic, keek alɔ ke ŋuɛ̈ɛ̈n thin , erin ye kek ŋaam, rɔɔmke, ku bïk kajuec loi keya, keek aëc kɔɔc nhïm maar kek.”


Kaye Nyuɔ̈ɔ̈th Riɛ̈ɛ̈ŋ ci Rëët Riiny nhom, Akutnhom Dɛ̈ɛ̈m.

Ke ye tïŋ këne aleŋic rool raan ci thou.

Piööc ku luɛ̈l-yïïth

Alɔ̈ŋ dɛt rilic käŋ yiic e dɛ̈ɛ̈m ee piöc - bi dhiɛ̈l ŋic kuat raan eben Australians aci deetic yïth alɔŋ ee Rïïny ci Kuäl Wei.

"Ɣɛn aya nhiaar ku tïŋ kɔc cië kɔc thɛɛr adööc aa miëthken yiëk kaam bïk keek piɔɔc anyiköl baai tɛ̈në," Aunty Lorraine thiëc, ku bïk kuöc lɔɔi wɛlpiny, bi keek wɛ̈ɛ̈lpiny ku ben jɔk dɛt erin ŋo käk ci keek gaat piny yemënë alɔŋ kaackua aleŋ yiic tiɛ̈ɛ̈l, ku aci thaany atekthok."

Australia Commemorates National Sorry Day
Leilla Wenberg, a member of the Stolen Generation removed from her parents car at 6 months of age, holds a candle during a National Sorry Day commemorative event at the Royal Prince Alfred Hospital on May 26, 2009 in Sydney, Australia. National Sorry Day has been held annually on May 26 since 1998 to acknowledge the wrongs that were done to indigenous families of the stolen generation. Credit: Sergio Dionisio/Getty Images

Yeŋö rɛɛl thin yemënë tɛ Rïïny ci Kuäl wei ke ŋuɔt ke piir?

Kaam ci pïïu lööny ee ruon 2008, raan ke mɛ̈c ke ye Bɛ̈ny Kevin Rudd aci këdit ke tiit kaam baaric ku awuööc ci rot looi aci gam tɛn Rïïny Ci Kuäl Wei, kuatden ku mɛɛcken thook.

Kënë yen ci yeen buɔth ciök a kajuec loi ke ku latueŋ mat thin agut ci jɔ̈k ciök luɔ̈i Akutnhom Ŋuɛ̈ɛ̈n.

Kɔc ci puut bei ku maanyden thok awic kuɔɔny latueŋ, aci Shannan Dodson lueel.

“Akutnhomda ee jaam lön wën bi loi baai thok eben ku bï ɣon tök cɔl aŋuɛ̈ɛ̈n baai thok eben, ku dhiɛ̈l ŋic yïïny ci döŋ wei awic bï tïŋ ke cï looi tɛn Rïïny ci Kuäl Wei ŋuɔt ke pïïr aci rot looi tɛ cïn yen raan ŋuɔt piir këc gua bɛn thou.”

Ee luɔi cit kenë cimen Marumali, kuɔɔny tɛ̈n Akutnhom ŋuɛ̈ɛ̈n ku akutnhom wɛt kɔc baai nhom Riɛ̈ɛ̈ŋ ci rot ya looi Rïïc yic bi latuëŋ ke ŋuɛ̈ɛ̈n.

Dɛ̈ɛ̈m pɛth awic Australia keye baai eben bi pïŋ ku koony kɔc wën ŋuɔt ke piir ku bïk puöth dhuk pïny anyiköl ken yic.

Gat rot piny wala buɔ̈th ɣok Australia Explained podcast ku ba kajuëc kɔk lëk yiok ku wël rïïk cok piny piir yam yic tɛn pan Australia.


Share
Follow SBS Dinka

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Dinka-speaking Australians.
Ease into the English language and Australian culture. We make learning English convenient, fun and practical.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service