Txoj kev tuag ces yog yog tej yam dhia tsis dhau ntawm txoj kev ua lub neej, thiab yeej yog tej yam uas tag nrho peb sawv daws yuav ntsib ib hnub twg.
Tej zaum kuj yuav yog tej yam ntev rau yav tom ntej los sis tej zaum kuj yuav yog tej yam tshwm sim sai dua qhov peb xav tseg thiab — tab sis yog tias yus tsis npaj, ces yus cov kev nruam sim yuav ua rau yus tsev neeg thiab tej neeg yus hlub tshua ntsib plaub ntug sib chab sib chaws ntau yam, ntsib teeb meem ua chaw leg nyiaj txiaj rau lawv thiab yuav ntsib ib cov teeb meem txiav txim siab nyuaj heev.
Nod yog ntau yam uas yus muaj peev xwm npaj los pab kom yog tias thaum yus tas sim neej lawm kom ib nyuag yooj yim zog rau tej neeg yus hlub tshua.
Will yog dab tsi thiab vim li cas yus thiaj yuav tau npaj ib daig?
Will ces yog ib daim ntaub ntawv lij choj siv tau raug cai teev txog tias yus xav kom ua dab tsi thaum yus tas sim neej lawm. Ua daim ntawv no yuav teev txog cov kev qhia tias xav kom ua lub ntees li cas rau yus, seb yus puas xav pub yus ib yam khoom nrog cev dab tsi phais hloov rau lawm tus, los yog seb yus xav tso ib co nyiaj tseg rau leej twg thiab xav kom leej twg ua tus saib xyuas yus tej tub ki (yog tias yus muaj me nyuam) tso tseg rau tom qab.
Anthea McIntyre ces yog ib tug kws lij choj thiab yog tus coj ntawm lub tuam txhab McIntyre Legal thiab yog ib tug kws muaj ntaub ntawv tso cai ua tau thiab paub zoo txog tej wills thiab tej peev txheej uas yuav faib/tso/muab rau lwm tus tom qab ib tug neeg twg tau tas sim neej lawm.
McIntyre hais tias tag nrho tej neeg muaj hnoob nyoog 18 xyoo lawm tsim nyog yuav tau npaj ib daim ntawv will cia, txawm tias yog tej neeg tseem hluas thiab tau txais kev noj qab nyob zoo los tsim nyog npaj thiab.
Nws hais tias "Thaum peb tseem ua neej ces tej zaum peb kuj yuav khwv tau nyiaj txiaj thiab muaj tej peev txheej ntau yam. Thaum peb tas sim neej lawm ces peb yeej xav kom ib tug twg ua tus tswj peb tej peev txheej no, los yog xav muab tso tseg rau leej twg,''
Tej ntawv wills no ces yeej ib txwm yog tej kws lij choj uas cov sau. Tab sis kuj muaj ib txhia neej xav ua cov yus sau yus thiab kom thiaj txuag tau nyiaj, tab sis McIntyre ceeb toom tias tej neeg uas yus sau yus daim ntawv will (DIY) yeej ua yuam kev thiab.
Nws thiaj hais tias "Yog tias yus tsis ua tib zoo sau kom raug, ces tej zaum kuj yuav ua rau muaj ntau yam teeb meem yus tsis ncai faj txog thiab yuav yog tej yam ua rau kim heev thiab ua rau yus tsev neeg ntxhov siab heev ntxiv rau lawv tej kev tu siab nyuaj siab uas tau plam tus neeg lawv hlub tshua lawm,''
McIntyre hais tias "Kuv yeej muaj peev xwm tham tsheej teev txog tej xwm txheej puas tsuaj no, kuv tau pom tias thaum uas tej neeg txiav txim siab los sau tej ntawv no kheej ces lawv yeej ua dab tsi yuam kev thiab.''
Thiaj yog tej yam zoo tshaj plaws yog yus tau txais kev sab laj thiab taw qhia ntawm tej kws lij choj txog yus tej kev npaj yus tej peev txheej thiab kho kom haum raws li yus tej xwm txheej uas tau hloov piv txwv li tom qab tau sib nrauj lawm, los yog pib kev txij nkawm tshiab, los yog yug tau ib tug me nyuam tshiab lawm.
Yog kuv tsis muaj ib co peev txheej dab tsi ne puas sau?
Txawm tias yus tsis muaj ib lub tsev, ib lub tsheb los yog txuag tau ib co nyiaj ntau, los kuj yeej tseem yog tej yam tseem ceeb uas yus tsim nyog npaj tias yog thaum yus nruam sim lawm xav kom ua li cas.
Billy Amiridis uas yog ib tug neeg paub npaj yus cov kev siv nyiaj txiaj uas yog tus coj tswj cov hauj lwm 360 Financial Strategists hais tias txawm tias tej ntawv wills thiab nyiaj txiaj yuav yog ib co sib chab sib chaws dua los lub caij uas tej neeg muaj hnoob nyoog zujzus tuaj ntxiv no kuj yog tej yam uas tsim nyog txhua leej txhua tus tsim nyog yuav tau xav txog thiab.
Nws hais tias "Peb sawv daws pheej xav tias peb tseem yuav tsis tau tas sim neej txog rau thaum peb laus heev lawm xwb, ces peb thiaj tsis txhawj txog rau thaum yav lig ntawm peb lub neej tso, tab sis kuj tsis ib txwm yog raws li qhov peb xav ntawd thiab,''
"Yog yus lub neej sib chab sib chaws npaum li cas — tsis hais yus muaj ib tug txij nkawm, muaj tej me nyuam los yog lwm yam cuam tshuam lawm ces — cov kev npaj tej ntawv wills no haj yam yog tej yam tseem ceeb npaum li ntawd ntxiv tuaj."

Billy Amiridis says it is important to organise your finances ahead of your death. Source: Supplied / Billy Amiridis
Nws thiaj tshab txhais tias yog tias thaum yus tas sim neej tab sis ho tsis sau daim ntawv will tseg cia, ces peb hu ua intestacy. Yog poob rau tej xwm txheej li no lawm, ces yus tej nyiaj no yuav cia li raug coj mus faib kiag rau yus tsev neeg raws li qhov tsim nyog faib tsi ntsees raws li tej cai tau teev tseg.
Nws hais tias "There is a state-based formula in terms of who gets what, so essentially it works in [that] you scale it down, immediate family members get your stuff,"
"Thawj qho ces yog muab rau ib tug niam txiv ua ntej, txuas ntxiv ntawd ces mam li muab faib rau tej me nyuam (nus muag), thiab mam li faib txuas ntxiv rau lwm tus, thiab thaum kawg yog tias yus ho tsis teev npe tias yuav muab rau ib tug twg li, ces tsoom fwv xeev yog tus yuav tau yus tej nyiaj no.''
Yuav muaj dab tsi tshwm sim rau yus tej nyiaj superannuation thaum yus tas sim neej lawm?
Yog tham txog tej neeg Australia feem coob lawm, ces tej nyiaj superannuation yog ib co peev txheej ntau tshaj plaws uas tau tso tseg rau ib tug neeg tom qab yus tas sim neej lawm, yog li thiaj tseem ceeb heev uas yuav tau xav kom zoo tias xav muab rau leej twg.
Tab sis kuj tsis yog tej yam yooj yim uas yuav cia li sau rau ib daim ntawv teev tias yus xav muab yus tej nyiaj rau leej twg xwb.
Yus yuav tsum tau sau daim ntawd teev tias yog thaum yus tas sim neej lawm, leej twg yog cov neeg yuav tau yus tej nyiaj, uas yeej yuav tau sau ib daig kheej tsis xyaw nrog daim will thiab, ces tej tuam txhab super funds thiab lawv tej cai mam li txiav txim tias seb tsim nyog muab tej nyiaj no rau leej twg.
Amiridis hais tias"Superannuation tsis yog nom tswv tej peev txheej, txhais tias tsis yog ib feem ntawm yus lwm yam peev txheej,''
"Yog tias yus yog tus raug teev npe raug cai los ua tus tau txais tej nyiaj no, ces tej tuam txhab super funds yeej yuav them tej nyiaj no rau yus tsis hais yus yuav rau teev los tsis raug teev rau hauv daim ntawv will li.''
Yeej muaj tej cai lij choj teev tseg tias leej twg yog cov muaj cai tau yus tej nyiaj superannuation, thiaj yog tej yam tseem ceeb uas yuav tau yus kom yus totaub txog tej kev txwv no ua ntej yuav teev tus neeg twg npe tias yog yog tus yuav tau yus tej nyiaj super thaum yus tas sim neej lawm.
Yuav muaj dab tsi tshwm sim rau yus tej nuj nqes thaum yus tas sim neej lawm?
Ib co nuj nqes ces thaum yus tas sim neej lawm ces tag nrog yus mus lawm, hos lwm cov — li tej nqe them tsev — ces yeej tseem yuav tau them txuas ntxiv.
Piv txwv li yog tias yus muab ib lub tsev raug tus nqe $1 million tso rau ib tug twg, thiab tseem tshuav tej nyiaj txog $200,000 them tsis tau tas, ces tus neeg tau lub tsev ntawd yuav tsum yog tus neeg uas yuav tau los them tej nqe tsev ntawd txuas ntxiv.
Amiridis hais tias "Tej nuj nqes ntawd yeej cuam tshuam nrog lub tsev ntawd, ces tej neeg uas tau txais tej peev txheej ntawd thiaj yuav tau ua tus them,''
"Thiab yog tias lawv yuav tau muag lub tsev ntawd, ces yuav tau them $200,000 rov qab rau txhab nyiaj thiab mam li tau $800,000 rau tus tau txais, tab sis kuj tseem yuav tau them se rau tej nyiaj no thiab.''
Hos lwm yam nuj nqe ces yog cov nqe qev los kawm qib siab li HECS-HELP los yog nuj nqes credit card uas raug muab tso tseg tsis siv thaum yus nruam sim lawm.
'Yuav ua rau muaj tej yam tsis zoo los yog puas tsuaj'
Thaum uas Dani (tsis yog nws lub npe tseeb) niam tau tas sim neej lub 8 hli ntuj xyoo 2020 tom qab tau mob los ntev lawm ces, txawm tias tej xwm txheej no tsis yog tej tshwm sim sai sai kiag tam sid los kuj tau ras los ua ntau yam teeb meem sib chab sib chaws rau nws lawm thiab.
Tej teeb meem no ces yog cov kev kaw tau tej bank account nyuaj, cov kev kaw tej social media account, cov kev nkag mus xyuas thiab txheeb tau nws tej nyiaj superannuation, ocv kev yuav tau ua dua ib daig Medicare card tshiab siv — vim Dani thiab nws niam yeej koom siv tib daig xwb — thiab tsi tas li ntawd los tseem yuav tau ua qee yam dab tsi kom tau raws li nws niam xav kom ua nws niam lub ntees thiab.
Dani hais tias "Ces thiaj yog ib co teeb meem loj khawg nkaus rau yus thaum uas yus yuav tau los lis tag nrho tej ntaub ntawv li hais no, uas yog ib co ntaub ntawv ntau heev li,''
"Tej neeg yeej tso ntau tsav ntau yam hauj lwm tseg cia rau tom qab, tsis hais lawv tej account, los sis lawv tej peev txheej uas lawv muaj, los sis tej social media accounts los sis yog ib yam dab tsi.''
Dani hais tias "Vim yuav tau ua ntau yam thiab yuav tau qhia tej coob heev, ces thiaj yog tej ua rau yus yuav tau siv dag zog heev,''
4 xyoos 6 hlis txuas ntxiv no los nws thiab nws txiv yeej tseem yuav tau rov qab los txheeb qee yam ntawm tej ntaub ntawv no thiab.
Nws hais tias tej xwm txheej uas nws tau ntsib thiaj muaj feem ua rau nws yuav tau npaj tej tswv yim tseg thiab npaj tias yuav tswj nws cov kev nruam sim li cas.
"Tham rau kuv lawm ces, tsuas yog xyuas kom npaj tau tej no kom yooj yim npaum li yooj yim tau rau lwm tus xwb,''
"Kuj tsis yog tej yam uas yus xav txog, tab sis kuj ua rau yus pheej xav tias yus xav kom ua dab tsi thaum yus tas sim neej lawm.''
Puas tsim nyog yus npaj yus lub ntees?
Cov kev npaj yus cov kev nruam sim tsis yog cuam tshuam txog nyiaj txiaj thiab tej ntaub ntawv uas siv tau raug raws tej cai lij choj xwb; tab sis kuj cuam tshuam nrog yus tej tswv yim npaj tias yuav ua yus lub ntees li cas rau yus tus qauv (yus lub cev) thaum yus tas sim neej lawm thiab.
Kelly Scott ces yog tus coj lub koom haum Australian Funeral Directors Association uas taw qhia tias kom nrog yus tej phooj ywg thiab yus tsev neeg tham seb yus xav kom ua dab tsi thiab tsis txhob ua dab tsi — los yog xav kom muaj dab tsi tshwm sim.
Scott hais tias tej no thiaj yuav pab kom tej neeg yus hlub tshua ua tau tej txheej txheem no yooj yim zog tom qab yus tas sim neej lawm.
Nws hais tias "Yog muaj cov kev npaj meej thiab txhiaj ua ntej lawm ces yuav ua rau tej cuab yig paub tseeg tias tej lawv tab tom ua ntawd yeej ua yog raws li tus nruam sim xav tau lawm,''
"Lub caij uas ua rau yus plam ib tug neeg yus hlub tshua lawm ces ua rau yus muaj ntau yam kev xav sib txawv ... tsis tas li ntawd los tseem muaj tej kev xav no rau yus ntau cov kev tu siab ntxiv thiab, ces yog yus pheej xav tias 'zoo li kuv tsis paub yuav ua dab tsi lawm, vim rau qhov peb yeej tsis tau tham txog tej no li.''
Cov kev cia siab rau tej koom txoos ntees ces muaj tej li seb yus puas xav kom coj yus tus qauv mus faus, los yog muab hlawv es ho coj yus cov hmoov pob txha coj mus tseb mus w rau ib qho chaw twg, yus xav kom ua lub ntees qhov twg, xav kom tso ib co nkauj zoo li cas thiab xav kom leej twg los ua tus hais lus ntawm yus lub ntees.
Kuj yog tej yam tseem ceeb yuav tau txheeb seb tej nqe ntees raug npaum li cas thiab, kuj tsuas nyob ntawm seb yus nyob rau qov twg thiab yus ho xav ua tej ntees zoo li cas.
Scott hais tias txawm tias tej zaum tsis tas npaj ntees los yog tsis tas pom zoo kiag tias yuav ua li cas, tab sis yog ib co kev qhia kom tej neeg yus hlub tshua paub tias yus xav kom ua li cas yuav pab kom lawv tso siab zog rau lub caij lawv tseem tu siab rau yus cov kev nruam sim.
"Vim yuav pab kom yus pom txog qhov sib txawv ntawm thaum uas tej neeg nkag siab txog tias ib tug neeg twg xav tau dab tsi.''
Mloog tau SBS Hmong hnub zwj Teeb (Thursday) 6 pm, hnub zwj Hnub (Sunday) 11 am, koom tau ntxiv ntawm Facebook, Google podcast, Apple postcast, los yog Spotify. Download SBS Adio App thiab mloog YouTube, caum Pod follow los yog lwm cov podcasts platforms (iHeart, Amazon Music & Podcasts).