Explainer

E mafai ona e pesia i le lululima? Faamatalaga taua i le monkeypox

Ua faamaonia mai e malo 'aufaatasi i le World Health Organization (WHO) le pesia o tagata e to'a 42,000 i le laolagi i le vairusi o le monkeypox e aofia ai le to'a 106 i Ausetalia.

Lima o se alii ua a'afia i po'u mai le monkeypox poo seisi itu'aiga vairusi.

Fautuaina tagata e 'aua le fepa'ia'i ma seisi ua pesia ma faia tui puipui pe a mafai. Source: iStockphoto / Halfpoint/Getty Images/iStockphoto

Ua faaalia e le sui chief medical officer (faama'i le pepesi) i Vitoria, Associate Professor Deb Friedman, o le to'atele o tagata e le lamatia mai le pesia i le vairusi o le monkeypox.

"E matua faigata lava ona pesia seisi i le monkeypox mai le faatalofa pe lululima ma seisi tagata. Ou te le iloa se tagata i le lalolagi atoa ua pesia i le monkeypox mai le lululima pe faataloga ma seisi tagata." Professor Friedman i talafou a le SBS.

"E mana'omia le 'umi ona fepa'ia'i pa'u o le tino. Ou te le o fai atu i le lima-i le -lima, ae o le pa'u i le pa'u mo se taimi 'umi."
O lona uiga e te le pesia ai i totonu o se pasi poo seisi auala o feoa'iga faitele. E te le pesia i lou ui ane vavalalata ma seisi o loo pesia i le vairusi. E matua le mafai ona e pesia i le lua 'a'ai faatasi pe inu kofe ma se tagata o pesia.
Peita'i o loo fautuaina e foma'i ma faigamalo i le atunu'u le taofia o le fepa'ia'i ma se tagata o loo pesia.

E faapefea ona pepesi le monkeypox? 

Poo le 98% o tagata o loo pesia i le monkeypox i le lalolagi o le itupa o ali'i e masani ona faia feusua'iga ma isi ali'i, e tusa ai ma faamaumauga a le WHO.

Na ta'ua e Prof Friedman e iai lona talitonuga o le tulaga fo'i lea i Ausetalia nei, ona o le to'atele o tagata ua faamaonia le pesia i le monkeypox o le itupa o ali'i e gay pe bisexual.

Ae le faapea ai e le mafai ona pesia isi tagata.

"E mafai ona pepesi le monkeypox i mataua nini'i o le faua e manavaina e seisi e 'umi se taimi o felata'i ma se tagata o pesia i le maonkeypox, ae seasea ona tupu mai lea e avea ma mafua'aga o le pesia o seisi," e tusa ai ma se faamatalaga a le NSW Health notes.

Na faaalia e le US Centers for Disease Control and Prevention o le pepesi o le monkeypox e auala mai i le feso'ota'i pe pa'i sa'o i manu'a, po'u poo suavai o le tino (faua, suasi) o se tagata o loo pesia i le monkeypox.
O le feso'ota'i sa'o poo le pa'i sa'o, e aofia ai feusua'iga i le gutu, puti'o, mimi, poo le tago i vaega i lalo o le tino (poti, fuamiti, lau ma le pu o le mimi).

O isi itu'aiga feso'ota'i sa'o, e aofia ai le fusifusi, fofo ma le kisi.

E mafai fo'i e tina o loo mamafa i le ma'itaga ona pasi le vairusi ia latou pepe e auala i le 'ofu'ofu fanau.

E faapefea ona puipuia mai le monkeypox?

E fautuaina tagata e taofia ona fepa'ia'i ma se tagata o loo pesia, e aofia ai le fa'aaogaina faatasi o solo ma 'ie 'afu ma se tagata o loo pesia, ma ia faia tui puipui pe a mafai ona maua.

E fautuaina fo'i tagata e malaga i atunu'u o loo pepesi ai le vairusi ina ia 'alo 'ese mai manu e ono pesia i le vairusi e pei o 'isumu ma manuki), atoa ai le taumafaina o 'a'ano o manu 'aivao, e tusa ma le fautuaga a le Tasmania Health.
O le fautuaga mai le malo tele i Ausetalia: O tagata uma ua faamaonia pe o masalomia le pesia i le monkeypox, e tatau ona faanofo'esea se'ia toe pepe uma po'u ma manu'a ma a'afiaga i le pa'u o le tino mai le vairusi.

E tele ina toe pepe i le va o le lua ma le fa vaiaso.

Fufulu mama lima i se fasimoli ma le suavai poo se sipili faamama se sanitizer, ma tale i se pepa solosolo poo se solosolo 'ie.
A faapea e le mafai e se tagata ona faanofo'esea to'atasi, e tatau ona faia sana ufi foliga i taimi uma e mafuta ai ma isi tagata i se fale.

Na faaalia e Prof Friedman e le faamalosia ona faia tui puipui o tagata ua faamaonia le pesia i le vairusi.

"Ae fautuaina tagata o loo i se tulaga lamatia mai le pesia i le monkeypox e faia tui puipui mo lo latou puipuiga."
E 2 tui puipui e faia e va i le masina le tui muamua ma le tui lona lua. Ua iloa le matua aoga o le tui puipui i le puipuiga o se tagata maile pesia i le monkeypox.

O ai e mafai ona faia tui puipui o le monkeypx?

E 450,000 tui puipui mo le smallpox, le JYNNEOS, ua faatauina e le malo ma ua taunuu i le atunuu le 'ova i le 20,000 o tui.
Ona o le 'uti'uti o le sapalai i le taimi nei, ua tu'uina i setete ma teritori le aia e filifili ai tagata e 'ave iai le faamuamua i le faia o tui puipui. E aofia:

• Tagata e sili ona vaivai le puipuiga pe a alia'e mai se faama'i tele o le monkeypox. Tagata e faia feusua'iga ma isi o lo latou lava itupa - alii e feusua'i ma isi ali'i, tamaita'i e feusua'i ma isi tamaita'i ma i latou e feusua'ia ma soo se itupa, tagata galulue talitane, ma nisi e fa'aaogaina vaila'au faasaina.

• Tagata ua faamaonia le pesia i le HIV ma vaivai le malosi o le tino e tau ai i faama'i.

• Tagata mafuta felata'i ma seisi ua pesia i le vairusi monkeypox.


O tagata uma i Ausetalia e manatu e mafai ona mauaina le tui puipui o le monkeypox, e tatau ona faafeso'ota'i muamua lau GP.

Mo tagatanu'u i NSW faamolemole faatumu le pepa lenei.

I Vitoria, e maua le tui puipui le monkeypox vaccinations i le Melbourne Sexual Health Centre, Thorne Harbour Health, Northside Clinic, Collins Street Medical Centre ma le Prahran Market Clinic.

E tatau i tagata na pesia muamua i le smallpox ona faia le tui puipui?

Na saunoa Prof Friedman ua 'ova i le 100 tausaga e le'i toe molimauina i Ausetalia le smallpox. Na taofia uma tui puipui o le smallpox i luma atu o le 1980.

Ae iai le avanoa o le pesia o nisi o tagata fai mai i le smallpox.
Matou te iloa o nisi o tagata fai mai na faia tui puipui o le smallpox i le taimi o laiti i atunu'u e afua mai ai.
"E iai le avanoa e mafai ai ona puipuia i latou mai le monkeypox ona e 'umi se taimi o le malosi o le vaila'au puipui." Prof Friedman.

E faapefea ona iloa ua e pesia i le monkeypox?

O le faamatalaga mai le NSW Health, o auga e aofia ai le fiva, pu'eia, tiga le fa'a'i, gagase musele o le tino, fula le ua poo so'oga o le fatafata.

A molimauina loa auga o le monkeypox

Vala'au le Tolu Zero (000) i se taimi vave ma ta'u iai o o'e ua maua i auga o le monkeypox.

NSW Sexual Health Infolink: 1800 451 624

Victoria: 1800 013 952; 03 9257 0100

Queensland: 13 HEALTH (13 43 25 84)

Western Australia: metro callers 61 8 9227 6178, country callers 1800 198 205

South Australia: 1300 883 793, country callers 1800 188 171

Tasmania: 1800 671 738

Australian Capital Territory: (02) 5124 2184

Northern Territory (Royal Darwin Hospital): 8922 8888

HealthDirect Australia: 1800 022 222

Share

Published

Updated

By Sahil Makkar
Presented by Ioane Tiperio Lafoa'i
Source: SBS

Share this with family and friends


Follow SBS Samoan

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Samoan-speaking Australians.
A podcast series exploring the world of rugby league from a Samoan perspective.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service
E mafai ona e pesia i le lululima? Faamatalaga taua i le monkeypox | SBS Samoan