KOVITI-19 i Ausetalia: faamatalaga e tatau ona e silafia i lau gagana.

O lenei pepa o faamatalaga e ta-aofia ai faamatalaga e ao ina silafia e faatatau i puipuiga o le pepesi o le KOVITI-19.

Testing temperature

Testing temperature Source: Getty Images

Vaila'au Puipui (Vaccine) mo le KOVITI-19 i Ausetalia

O loo naunau le malo tele ina ia maua e tagatanu'u uma i Ausetalia vaila'au puipuia (vaccines) e saogalemu ma aoga i togafitiga i le taimi vave e mafai ona mauaina ai.  

Mo lou silafia pe ua mafai nei ona faia sou tui puipui ma le nofoaga e faia ai, asiasi i le https://covid-vaccine.healthdirect.gov.au

A faapea e 40 tausaga pe i luga atu lou matua, ua mafai nei ona faia sou tui puipui. E iai foi nisi i le va o le 16 tausaga ma le 39 tausaga le matutua ua mafai nei ona faia o latou tui. 

E mafai foi ona faatonu sou tui puipui i lau foma'i GP, ma mauaina ai ni faamatalaga i tui puipui i lau gagana: https://www.health.gov.au/initiatives-and-programs/covid-19-vaccines/covid-19-vaccine-information-in-your-language

Mulimuli i faatonuga i le itulau lenei on this website e iloa ai pe ua mafai ona faia sou tui puipui.

O a vaila'au puipui (vaccines) e fautuaina?

E fautuaina e le Australian Technical Advisory Group on Immunisation ATAGI, le COVID-19 Comirnaty (Pfizer) vaccine mo tagata i le va o le 16 ma le 59 tausaga le matutua.

Ae mafai fo'i ona maua e tagata i le va o le 16 ma le 50 tausaga le matutua le vaila'au COVID-19 Vaccine AstraZeneca.  

A faapea e le mafai ona faia, ae ua 'ova i le 18 tausaga lou matua, e mafai ona e talosaga e logo atu 'oe i le taimi e mafai ai.  

O tamaiti i lalo o le 16 tausaga le matutua, e le mafai ona faia ni tui puipui i Ausetalia.

Fesoasoani i a'afiaga o le mafaufau mai le KOVITI-19

E totogi e le malo i lalo o le Medicare asiasiga e 10 i se foma'i o le mafaufau mo i latou i lalo o se mental health care plan of Better Access to Psychiatrists, Psychologists and General Practitioners o se fesoasoani i lalo o le MBS (Better Access).

E mafai ona e mauaina fesoasoani mai le malo tele pe a o a'afia lou soifua maloloina faalemafaufau ona o le faama'i, asiasi i le itulau, le  mental health portal "Head to Health" mo faamatalaga ma fautuaga i auala e tausia ai lou maloloina o le mafaufau ae o feagai ma puipuiga o le faama'i pe o taimi e tatau ai ona e tausi puipuia. 

A faapea e te mana'omia se fesoasoani i lau gagana ona o ni faafitauli o le mafaufau, vala'au le TIS National i le 131 450 pe asiasi i le  tisnational.gov.au mo se faamatala'upu.  E 'ova i le 100 gagana e maua i luga o le TIS National ma e mafai ona maua le 'a'aunaga 24 itula i le aso, 7 aso o le vaiaso i le tau o le telefoni masani. 

E maua i le Embrace Mental Health o se 'a'aunaga a le Mental Health Australia fesoasoani mo mataupu i faafitauli o le mafaufau mo tagata mai atunuu eseese ma gagana eseese (CALD) i faamatalaga tala feagai i a latou gagana ma aga feso'ota'i.

Asiasi i le Mental health services in Australia in your language mo faamatalaga i 'au'aunaga soifua maloloina o le mafaufau.

Fesoasoani i le tau o le soifuaga  (Pandemic Leave Disaster Payment)

A fia maua se fesoasoani i le 'uti'uti o le tupe, asiasi i le Covid19 Money Smart pe vala'au le National Debt Helpline on 1800 007 007. 

E iai fo'i totogi mai le malo tele le "disaster payment" mo totogi o le pandemic leave.


O le totogi e mo i latou ua le mafai ona faigaluega ona e tatau pe faatonuina ona tausi puipuia pe quarantine, poo gafa ma le tiute o le tausiga o seisi tagata o loo pesia i le KOVITI-19. 

Kiliki lou Setete poo Teritori i lalo mo faamatalaga e faatatau i le Pandemic Leave Disaster:

E faapefea ona pepesi le KOVITI-19 ma faapefea ona puipuia le pepesi?

O le COVID-19 e pepesi mai le tagata-i-le-tagata e auala i le:

- mafuta vavalalata i se tagata ua pesia poo le pi'itaga ma lea tagata i totonu mai o le 24 itula ae le'i alia'e mai ni ona auga.

- mafuta vavalalata ma se tagata ua faamaonia le pesia ae tale pe mafatua lea tagata.

- tago i ni mea poo luga (e pei o 'au o faitoto'a poo laulau) ua faatama'ia i le tale poo le mafatua a se tagata ua faamaonia le pesia, ona e tago lea i lou gutu poo ou foliga.

The Australian government suggests to all residents to download the COVIDSafe app. 

O a auga o le COVID-19?

O auga o le Coronavirus e i le va o le faama'ima'i pe o'o i le nimonia, e tusa ai ma le itulau a le malo tele i le 'upega o feso'ota'iga.

O auga o le COVID-19 e tai tutusa ma auga o le flu ma ae aofia ai:

- Fiva

- Tiga le fa'ai

- Tale

- Tino gagase

- Faigata ona manava

- Isi auga e aofia ai le tafe o le isu, tiga le ulu, 'e'eva musele, faa-faufau, manava tata, faasuati, le fia 'ai ma le 'iva.

Ua iai le COVID19 Symptom Checker e mafai ona siaki ai ni ouga mai lou aiga e auala i le:  https://www.healthdirect.gov.au/symptom-checker/tool/basic-details

O le a se mea ou te faia pe a ou faalogoina ni auga?

A e molimauina ni auga i totonu o le 14 aso talu ona e taunu'u mai i Ausetalia, poo totonu o le 14 aso talu ona e pipi'i i se tagata ua faamaonia lona pesia i le COVID-19, ua tatau ona va'ai lau foma'i i se taimi vave mo se su'esu'ega.

Vala'au i lau foma'i mo le faatulagaina o se taimi, pe feso'ota'i i le Coronavirus Health Information Hotline i le 1800 020 080.

O fea e mafai ona faia ai sau test?

Kiliki lou Setete poo le Teritori i lalo e te maua ai:


A faamaonia lou pesia i le KOVITI-19, e tatau ona e nofo'esea:

  • 'Aua e te alu i se nofoa faitele e pei o lau galuega, a'oga, nofoaga o faatau, childcare poo se Iunivesite
  • Fai i seisi e aumai au mea'ai ma nisi mea e mana'omia ma tu'u i luma o lou faitoto'a
  • 'Aua ne'i taliaina ni tagata e asiasi atu — na o tagata e masani ona nonofo i lou fake e faatagaina
O ai tagata e aupito sili ona lamatia mai faama'i matuia?

E iai nisi o tagata e pesia ae le mama'i, o nisi e le matuia tele auga ma e vave ona toe manuia, ae o nisi e vave ona matua tigaina. I le iloa ma le silafia mai isi coronaviruses ua tuana'i, o tagata e sili ona lamatia ma matuia auga pe a pesia o:

- Tagata e faigata i le tino ona tete'e faama'i (pei o le kanesa)

- Tagata matutua

- Tagata mumaua - Apolisini ma Torres Straits ona o le toatele e a'afia i gasegase tuga.

- Tagata e a'afia ia gasegase tuga ma ogaoga

- Tagata 70 aga'i i luga tausaga le matutua. 

E tatau ona faia sa'u ufi foliga?
O ufi foliga i nofoaga faitele, e na ona fesoasoani i tagata ua pesia i le COVID-19 mai le pipisi atu ai i isi tagata. A faapea o e malosi, e le o iai se mana'oga i lou faia o se ufi foliga, ona e le o iai se molimau i lou puipuia ai o isi tagata mai lau ufi foliga i nofoaga faitele.

Kiliki lou Setete poo le Teritori i lalo e maua ai faatonuga mulimuli nei i le faia o ufi foliga:

Faigamalaga mai ma fafo o Ausetalia.


E i Setete ma Teritori le pule i Sa ma Vavao o puipuiga o latou tua'oi. 

Mai le Aso 1 o Oketopa 2020, o le a faamalosia le aoina o faamatalaga i pasese a va'alele i totonu o le atunu'u ina ia faigofie ai ona tuliloa ni tagata pesia, e aofia ai: igoa, tuatusi imeli, numera telefoni mopili, ma le Setete e aumau ai.

Feo'aiga i le 'ele'ele.

O feaoa'iga i le eleele o le matafaioi a Setete ma Teritori ae ua iai ma ni fautuaga mai le Kapeneata a le atunuu, e aofia ai: 'aua e te malaga pe a faalofoina lou faama'ima'i, tausisi i le va mamao ma isi tagata o le pasese, ma faaoga le card ae le o le tinoitupe.

Puipuiga i faigamalaga

E iai ni aiaiga le tumau ua faatulaga e le malo mo malaga a va'alele faavaomalo. 

E ono a'afia ai sau faigamalaga mai i Ausetalia. E fai ma suia faamatalaga nei i se taimi vave. 

Siaki i le Smart Traveller mo faamatalaga lata mai.

O mataupu i le faia o tests ma le Quarantine o matafaioi a malo Setete ma Teritori:



Click here pe a e mana'o e te talosaga e te tu'ua Ausetalia mo se mafua'aga tatau.



A le usita'ia e tagata malaga le poloa'iga o le tausi puipuia mo le 14 aso, e ono faasalaina i latou i lalo o tulafono a Setete ma Teritori.

Asiasi i le www.smartraveller.gov.au mo nisi faamatalaga lata mai.

I fuafuaga a le malo tele i puipuiga mai le COVID-19, asiasi i le Government response

Mo nisi faamatalaga i le Gagana Peretania, asiasi i le health.gov.au/news/health-alerts/novel-coronavirus-2019-ncov-health-alert 


Share

Published

Updated

By SBS Audio, Language Content
Presented by Ioane Tiperio Lafoa'i
Source: SBS

Share this with family and friends


Follow SBS Samoan

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Samoan-speaking Australians.
A podcast series exploring the world of rugby league from a Samoan perspective.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service
KOVITI-19 i Ausetalia: faamatalaga e tatau ona e silafia i lau gagana. | SBS Samoan