Feature

Popole i le so'ona peletupe o seisi e pele? Auala e te fesoasoani ai.

O a'afiaga matuia mai le so'ona peletupe le faautauta e le na o le tagata o loo faia le masani e a'afia ai, ae faapena ona a'afia ai ma tagata o lona aiga ma uo. E taua tele ona sa'ili fesoasoani mo se tagata ua le mafai ona tu'ua le masani o le peletupe. O nisi o fesoasoani e mafai ona maua i lau Gagana.

slot machines.jpg

O masini poka e aupito tele ai a'afiaga nai lo seisi auala peletupe, e tusa ai ma se ripoti a le NSW Responsible Gaming Fund. Credit: Getty Images/Alina555

Key Points
  • O a'afiaga mai le so'ona peletupe e le gata i le gau o tupe, ae ono tupu mai ai faafitauli o le mafaufau.
  • E a'afia ai isi tagata e pei o aiga ma uo ma o loo iai fesoasoani e mafai ona maua.
  • O le maasiasi ma le puipui i le igoa ta'uleleia e ono faigata ai i tagata mai nisi o tu ma aganu'u ona sa'ili fesoasoani.
  • E mafai e tagata o le aiga ma uo ona fesoasoani i seisi ua matua a'afia i faafitauli o le peletupe so'ona fai ma le faautauta.
O le tulaga lamatia mai a'afiaga ogaoga o le peletupe so'ona fai ma le faautauta i luga ma fafo mai o le 'upega tafa'ilagi, e le faigofie ona va'aia i taimi uma, i se saunoaga a Professor of Psychology i le University of Sydneyz, Sally Gainsbury.
E tele ina faaigoa o le masani faia faalilolilo ona e le mafai ona va'aia i foliga o se tagata pe iloa i le manogi o lana manava le iai o sona faafitauli i le peletupe so'ona fai. Ae o a'afiaga ma le tau i le tele o tupe gau, e tutusa lava.
Sally Gainsbury, Professor of Psychology at the University of Sydney.
O Prof Gainsbury le Faatonu o le Gambling Treatment and Research Centre i le Iunivesite o Sini.

Na ia ta'ua o le auala i le toe fo'ia o le masani mo se tagata e iai faafitauli o le peletupe soona fai ma isi tagata e mafuta iai, e lavelave ma faigata.

O le tele o taimi e tu'u ai, ae toe fo'i lava i le peletupe.
Tama ma lana kate talatupe.jpg
O le peletupe i luga o le 'upega tafa'ilagi e faatosina i nisi, ae o isi e fiafia i masini poka. Credit: Getty Images/becon
E tusa ai ma le faalapotopotoga le Australian Institute of Health and Welfare, o le 7.2% o tagata matutua i le atunu'u e ono a'afia i faafitauli o le peletupe so'ona fai.

O tagata e afua mai i Gagana ma Agunu'u i fafo, Culturally and Linguistically Diverse (CALD), e le sili atu se aofa'i o i latou e peletupe so'ona fai, peita'i ua iloa i ni su'esu'ega le sili atu ona afaina i latou mai a'afiaga o le peletupe.

Na faaalia fo'i e Natalie Wright, Faatonu o le Office of Responsible Gambling i New South Wales, o tagata e afua mai i Aganu'u ma Gagana mai fafo, e tele ina le sa'ilia fesoasoani o le faafitauli ona o le maasiasi ma le puipuia o le igoa ta'uleleia o lea tagata ma lona aiga.
O fesoasoani fautua (counselling), e le o se mea e masani ai le tele o tagata e fai mai i atunu'u i fafo e 'ese ma tu ma aganu'u faa-Europa. E tele ina teu ma faalafi faafitauli faapenei i le lotoifale o se aiga.
Natalie Wright, Director of the Office of Responsible Gambling in New South Wales
Sad family.jpg
E le na o le tagata peletupe e a'afia i faafitauli o le peletupe. Credit: Getty Images/uniquely India
E a'afia ai aiga ma uo i faafitauli e tutupu mai ona o le peletupe so'ona fai ma le faautauta o se tagata.

E tele ina a'afia ai i le 'uti'uti o le faasoa i tupe mo le aiga ona ua gau i le peletupe a seisi. E mavaevae ma afaina ai mafutaga i le aiga ma feagai ai ma faafitauli o le soifuaga ona o se tagata e peletupe so'ona fai ma le faautauta.

“O lona uiga o tagata nei e tatau fo'i ona maua fesoasoani tusa pe o taumafai seisi e suia lana masani ma taumafai e fo'ia lona faafitauli i le peletupe. E taua i le taimi o loo taumafai ai se tagata e fofo lona faafitauli i le peletupe ona lagolagoina isi tagata o loo a'afia ai." Prof Gainsbury explains.
Popole i le le mafai ona totogi pili.jpg
O suiga i le tulaga i le mafaia e seisi ona pulea ana tupe, e mafai ona avea ma faailoga o se faafitauli. Credit: Getty Images/Narisara Nami
O Adam*, o se alii e afua mai i se atunu'u Arapi e aumau i Western Sydney, o loo feagai ma polokalame e foia ai ona faafitauli i le peletupe so'ona fai ma le faautauta talu mai le 2014.

Na ia ta'ua a'afiaga i lona aiga ae na faalagolago tele iai i le taimi o feagai ma polokalame e fo'ia ai ona faafitauli i le peletupe.

E iai se tagata o lona aiga e mafana le la mafutaga na sa'ili fesoasoani i faatalanoaga fautua (counselling) ona o a'afiaga na ia feagai mai le peletupe a Adam.

“Na faigofie ai ona latou fesoasoani mai e toe fo'ia o'u faafitauli, ona e iai taimi e faigata ai i nisi e le malamalama i faafitauli o se tagata ua sele mau e le masani o le peletupe."

“O le auai i faatalanoaga fautua na latou iloa ai e le tu'ua'ia i latou ona o o'u faafitauli i le peletupe so'ona fai. E le o i latou na mafua ai ona ou peletupe. E faigofie ai ona malamalama ma fesoasoani mai."

Mo Adam, o le suiga na amata ina ua auai i mafutaga a le Gamblers Anonymous, o se mafutaga a tagata, alii ma tama'ita'i, e fetufaa'i ma faasoa ai o latou lagona ma manatu i faafaitauli ua latou feagai ona o le peletupe le faautauta."

Peita'i e talitonu Adam e 'ese'ese lava auala e mafai ai e tagata ta'ito'atasi ona tagofia o latou faafitauli i le peletupe so'ona fai.
O nisi tagata e aoga iai le auai i faatalanoaga fautua (counselling) i vaiaso ta'itasi, poo le sui o le galuega, faia o nisi polokalame o le soifuaga, siitia le aofa'i e faia o le faamalositino. E le tutusa i tagata uma.
Adam*, o loo i polokalame e fo'ia ai ona faafitauli i le peletupe.
support group.jpg
O le talanoa ma isi e iai faafitauli i le peletupe faafesaga'i poo luga o le 'upega tafa'ilagi, e mafai ona maua ai se fesoasoani. Credit: Getty Images/Marco VDM
Soo se auala lava o fesoasoani e mafai ona aoga, ae tatau ona lava ma 'au'aunaga lagolago iai, i le saunoaga a Prof Gainsbury.

Na ia faatusaina le peletupe le faautauta i se faalavelave faafuase'i i luga o le va'alele e faatonuina ai le pasese e fai muamua lau ufi foliga okesene, ona faato'a e fesoasoani ai lea i seisi tagata o le pasese.
E taua tele i tagata ona silafia e tele fesoasoani lagolago e mafai ona maua, ma e le o se faafitauli e tatau ona amo to'atasi e se tagata......ma manatua le faa'upuga o le fai muamua lau ufi foliga okesene.
Professor Gainsbury.
Doctor with patient.jpg
O nisi tagata e faigofie atu ona talanoa i lana foma'i e faasino atu ai fesoasoani ma 'au'aunaga faapitoa. Credit: Getty Images/nahsoon
O nisi o fesoasoani i setete e maua atu ai 'au'aunaga faatalanoa fautua i luga o le telefoni, 'upega tafa'ilagi pe faafesaga'i.

O le campaign a le malo setete i New South Wales The Number that Changed our Life, e maua atu ai fesoasoani i tagata e le o le gagana muamua le Igilisi i auala e sa'ili ma maua ai fesoasoani.

I NSW, o le nofoaga muamua e mafai ona maua atu ai fesoasoani o le Gamble Aware on 1800 858 858. Ua faaliliuina la latou website i Gagana Arapi, Saina Faigofie, Hindi, Korea ma le Vietnamese.

E maua ai fo'i faamatalaga i le fa'aaogaina lelei o tupe.

A faapea ua faulala'i aitalafu ona o le peletupe a se tagata o lou aiga, poo nisi faafitauli i le 'uti'uti o le seleni, e mafai ona sa'ili se fesoasoani faatalanoa fautua i mata'upu i tupe, e pei ona fautuaina e Ms Wright.
E to'atele tagata e sa'ili fesoasoani lagolago mai se foma'i, isi tagata ma faalapotopotoga e pei o lotu ma mafutaga, atoa ai ma isi tagata o le aiga.
Professor Gainsbury.
“E maua faatalanoaga fautua i le 'ova i le 50 Gagana i le Setete,” Ms Wright.

Ae o le vaega taua o le fesoasoani i se tagata e iai se faafitauli i le peletupe so'ona fai ma le faautauta, o le una'ia ma faamalosia lea o lea tagata e sa'ili fesoasoani.

*Le o lona igoa.

Mo nisi fesoasoani, kiliki le link:


Share

Published

By Zoe Thomaidou
Presented by Ioane Tiperio Lafoa'i
Source: SBS

Share this with family and friends


Follow SBS Samoan

Download our apps
SBS Audio
SBS On Demand

Listen to our podcasts
Independent news and stories connecting you to life in Australia and Samoan-speaking Australians.
A podcast series exploring the world of rugby league from a Samoan perspective.
Get the latest with our exclusive in-language podcasts on your favourite podcast apps.

Watch on SBS
SBS World News

SBS World News

Take a global view with Australia's most comprehensive world news service