Tâm lý gia Trân Kiết Lê đang làm việc thăm khám và trị liệu tâm lý tại Ramsay Psychology, Brisbane. Ngoài ra, cô còn giúp đỡ người nhập cư tại trung tâm hỗ trợ di dân và người tị nạn.
Ở một thời điểm nào đó trong cuộc đời, chúng ta đều sẽ mất đi người mà chúng ta yêu thương. Đây là một hành trình khó khăn mà ai cũng phải trải qua.
Có rất nhiều hiểu lầm sai về nỗi đau mất đi người thân. Việc hiểu sai về hành trình chữa lành này khiến việc vượt qua nỗi đau lại càng khó khăn hơn.
Trên hành trình đó, chúng ta cần chuẩn bị những gì, để nỗi đau không phải là mãi mãi. Tâm lý gia Kiết Trân Lê sẽ phân tích để giúp thính giả hiểu và làm dịu nỗi đau trong hành trình mất đi người thân.
SBS: Đầu tiên, chị có chia sẻ gì về những hiểu lầm trong hành trình vượt qua nỗi đau mất người thân không?
Tâm lý gia Trân Kiết Lê: Hầu như tất cả chúng ta đều đã từng hoặc sẽ trải nghiệm nỗi đau đớn khi mất người yêu thương. Tuy nhiên có rất nhiều hiểu lầm về hành trình vượt nỗi đau này. Và những hiểu lầm này có thể khiến chúng ta cảm thấy tuyệt vọng, hoang mang hoặc trầm cảm. Vì thế, việc tìm hiểu về những hiểu lầm rất quan trọng.
Khi nãy Bích Ngọc có nhắc tới nếu yêu ai đó 20 năm thì chúng ta cũng cần nhiêu đó năm để quên đi người mình yêu. Tuy nhiên, sự thật là hành trình vượt qua nỗi đau không theo một mốc thời gian nào đó. Tuy thời gian có thể làm giảm mức độ và tần số sự đau đớn, thời gian không hoàn toàn chữa lành nỗi đau của mình. Bên cạnh đó, mỗi người sẽ cần những khoảng thời gian khác nhau để học cách chấp nhận và sống chung với việc mất mát.
Một trong những hiểu lầm phổ biến khác là những người không khóc khi người yêu thương mất đi đồng nghĩa rằng họ không thương mến người đã mất.
Sự thật là con người có rất nhiều cách để thể hiện nỗi đau buồn và việc khóc không phải lúc nào cũng nằm trong số đó.
Một số người thỉnh thoảng có thể khóc vì vui, vì giận, vì mệt mỏi hoặc vì những cảm xúc khác. Nhiều người có thể trải qua những cảm xúc kể trên nhưng không khóc. Điều này tương tự với cảm xúc buồn bã và đau khổ.
Văn hoá cũng là một trong những yếu tố ảnh hưởng đến việc chúng ta thể hiện nỗi đau khổ ra ngoài. Ví dụ, trong nhiều văn hoá, đàn ông được kỳ vọng phải mạnh mẽ và chịu đựng nỗi đau khổ. Vì thế, nhiều người đàn ông không muốn thể hiện nỗi đau buồn ra ngoài bằng nước mắt.
Một hiểu lầm phổ biến khác là chúng ta cần làm ma chay linh đình để làm nỗi đau nguôi ngoai. Sự thật là nỗi đau đớn khi chúng ta mất đi người thân có thể dẫn tới nhiều hành vi khác nhau, và lo liệu việc ma chay là một trong số đó.
Phong tục ma chay có thể hiểu là cách gia quyến chọn để cùng nhau tưởng nhớ, thể hiện lòng kính trọng với người đã khuất và cho phép họ trải nghiệm một số cảm xúc theo hướng giúp họ hồi phục. Tuy nhiên, khi việc ma chay kết thúc, chúng ta không thể chắc chắn là nỗi đau nguôi ngoai. Như Trân đề cập ở trên, mỗi người sẽ cần những khoảng thời gian khác nhau để học cách chấp nhận và sống chung với việc mất mát.
Bên cạnh đó, nhiều thân chủ tâm sự với Trân rằng trước và trong quá trình tang lễ diễn ra, họ trải qua tình trạng không cảm xúc. Phản ứng này có thể xem là hình thức bảo vệ bản thân giúp chúng ta dồn sự tập trung vào việct chuẩn bị chu đáo cho tang lễ. Và đối với nhiều người trong số đó, sau khi tang lễ kết thúc, những cảm xúc đau đớn nhất trỗi dậy mạnh mẽ.
SBS: Chị có thể cho biết quá trình đau khổ này thường diễn ra như thế nào, người trong cuộc trải qua những giai đoạn nào của nỗi đau buồn?
Tâm lý gia Trân Kiết Lê: Có thể một số thính giả đã từng nghe đến mô hình chu kỳ đau buồn của bác sĩ khoa tâm thần Elisabeth Kubler-Ross. Theo mô hình này, khi chúng ta đối diện với những mất mát lớn, chúng ta có thể trải qua 05 giai đoạn: Chối bỏ, tức giận, thương lượng, đau buồn/ trầm cảm và cuối cùng là giai đoạn chấp nhận.
Những giai đoạn nêu trên được đưa ra dựa trên cách mà các bệnh nhân giai đoạn cuối ứng phó trước cái chết của bản thân trong quyển sách Cái chết và sự hấp hối (Death and Dying) của bà năm 1968.
Mô hình này đã và đang nhận được nhiều sự tranh cãi do không phản ánh được quá trình trải qua nỗi đau buồn của nhiều cá nhân. Trong khi nhiều người có thể trải qua một số giai đoạn, một số người khác lại không trải qua giai đoạn nào cả.
Bên cạnh đó, các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra bằng chứng khoa học để khằng định thứ tự của những giai đoạn trong mô hình của bà. Do đó, mô hình này hiện nay không được khuyến khích sử dụng trong trị liệu về nỗi đau buồn sau mất mát.
Nghiên cứu tìm ra rằng hành trình trải qua nỗi đau buồn không theo một mô hình, luật lệ, hay một mốc thời gian cố định nào. Hành trình của mỗi chúng ta sẽ khác nhau và không có một hành trình nào đúng hoặc sai.
'Chúng ta có thể tìm kiếm dấu hiệu cho thấy người đã khuất vẫn ở bên cạnh ta về mặt tinh thần. Những dấu hiệu này có thể được cho là sự trùng hợp ngẫu nhiên, hoặc sự cố gắng kết nối của nguời ở lại và người đã khuất.', tâm lý gia Trân Kiết Lê. Credit: Unsplash/ nguyen-dang-hoang-nhu
Tâm lý gia Trân Kiết Lê: Đối với những người con trưởng thành, việc cha mẹ qua đời có thể để lại nhiều nỗi đau. Chúng ta có thể cảm thấy mất phương hướng khi sự bất an thời thơ ấu đột nhiên quay về.
Tuy chúng ta có thể cảm thấy an ủi nếu cha mẹ có một cuộc sống đầy đủ và ý nghĩa, việc qua đời của cha mẹ có thể khiến chúng ta suy nghĩ về cuộc đời có hạn của con người và hoài niệm về tuổi trẻ cùa mình.
Nếu mối quan hệ của chúng ta với cha mẹ không tốt, sự qua đời của cha mẹ có thể để lại cho chúng ta nhiều cảm xúc đối nghịch nhau.
SBS: Với người vợ/người chồng mất đi người phối ngẫu hay bạn đời, cảm giác thường thế nào? Phải làm gì nếu người ở lại có cảm giác tội lỗi vì còn mâu thuẫn chưa được giải quyết?
Tâm lý gia Trân Kiết Lê: Khi chúng ta mất đi người phối ngẫu hay bạn đời, chúng ta có thể trải qua nhiều cảm xúc với cung bậc khác nhau như buồn bã, hoang mang, lo lắng, đau khổ, giận giữ, cô đơn. Nhiều người có thể cảm thấy bất công và đặt câu hỏi lớn với những tín ngưỡng và tôn giáo của mình. Ví dụ như nếu Chúa ở bên con, sao Chúa lại để người con yêu thương ra đi như vậy.
Nhiều người có thể cảm thấy tội lỗi nếu trước đó họ chưa giải quyết được mâu thuẫn với người đã khuất hoặc họ không hành động đúng thời điểm để ngăn chặn cái chết xảy ra. Ví dụ, một thân chủ từng tâm sự rằng nếu cô ấy không nhờ chồng ra ngoài mua thêm sữa vào đêm mưa đó, thì chồng cô có thể tránh được tai nạn xe hơi hôm đó.
Nhiều người khác lại cảm giác tiếc nuối vì họ không dành nhiều thời gian hơn cho người đã khuất hoặc không thực hiện cùng nhau những kế hoạch định sẵn trước đó.
Tất cả những cảm giác trên là hoàn toàn có thể hiểu được.
Bên cạnh đó, chúng ta phải đối diện bới nhiều vấn đề thực tế như sắp xếp lễ tang và áp lực về tài chính. Nếu chúng ta có con cái, chúng ta cần tìm cách để giải thích cho con hiểu về cái chết của cha hoặc mẹ và sự thay đổi lớn trong cuộc sống gia đình, bên cạnh việc tự chữa lành cơn đau đớn về mặt tinh thần.
Tâm lý gia Trân Kiết Lê đang làm việc thăm khám và trị liệu tâm lý tại Ramsay Psychology, Brisbane. Ngoài ra cô còn giúp đỡ người mới nhập cư tại trung tâm hỗ trợ di dân và người tị nạn.
Tâm lý gia Trân Kiết Lê:
Trân xin chia sẻ một số phương pháp mọi người có thể thử khi đối điện với việc mất mát lớn:
1. Chúng ta đừng trông chờ/ gây áp lực cho bản thân phải vượt qua nỗi đau buồn trong 1 khoảng thời gian nhất định.
2. Việc chăm sóc cho sức khoẻ bản thân rất quan trọng. Hãy đảm bảo chúng ta ăn uống đầy đủ, nghỉ ngơi hợp lý, và học cách quản lý căng thẳng trong cuộc sống.
3. Chúng ta nên tập đối diện với cảm xúc, cho phép chúng ta cảm nhận và chấp nhận những cảm xúc đến với mình. Chúng ta hãy tin rằng: tất cả cảm xúc đều đến và đi như những cơn sóng. Khi chúng ta đi đến đỉnh điểm thì cũng là lúc cơn sóng bắt đầu lắng xuống.
4. Chúng ta nên hạn chế áp dụng những phương thức gây hại cho bản thân hoặc sử dụng chất kích thích như rượu bia để làm tê liệt cơn đau cảm xúc. Vì khi chúng ta đè nén một cảm xúc nào đó, cảm xúc đó sẽ quay lại mạnh mẽ như sóng thần và lúc này chúng ta sẽ khó vượt qua hơn.
5. Chúng ta có thể chia sẻ suy nghĩ và cảm xúc của bản thân cho những người xung quanh như người thân và bạn bè. Chúng ta có thể nói rõ về nhu cầu cảm xúc của chúng ta trước khi chia sẻ vì nhiều người không biết cần phải nói gì và làm gì để giúp chúng ta.
Ví dụ, chúng ta có thể thẳng thắn nói với bạn bè và người thân là hiện giờ chúng ta đang cần được lắng nghe và chưa cần lời khuyên. Đôi khi, những lời khuyên như “Mọi thứ xảy ra đều có lý do của nó” hoặc là “Bạn sẽ tìm được bạn đời khác thôi” có thể làm tổn thương chúng ta nhiều hơn vì lời khuyên như phủ định cảm xúc và suy nghĩ của chúng ta. Thông thường, chúng ta có thể mở lòng đón nhận những lời khuyên có ý tốt sau một khoảng thời gian.
Credit: Unsplash
7. Vào thời điểm thích hợp, chúng ta nên học cách chấp nhận việc mất mát và hoàn cảnh thực tại. Chấp nhận không đồng nghĩa “thực tại là tốt”/ “đáng mơ ước”. Chấp nhận giúp chúng ta ngừng tìm kiếm câu trả lời cho những câu hỏi tại sao. Ngoài ra, chấp nhận giúp chúng ta bình tĩnh và sáng suốt về những việc chúng ta có thề làm bây giờ.
8. Chúng ta có thể tìm kiếm ý nghĩa của việc mất mát thông qua tính ngưỡng và tôn giáo của mình.
9. Chúng ta có thể tìm kiếm dấu hiệu cho thấy người đã khuất vẫn ở bên cạnh ta về mặt tinh thần. Những dấu hiệu này có thể được cho là sự trùng hợp ngẫu nhiên, hoặc sự cố gắng kết nối của nguời ở lại và người đã khuất.
Tuy vậy, đối với một số người thì những dấu hiệu này giúp họ rất nhiều về mặt tâm linh. Dấu hiệu có thể là một sự việc, hiện tượng, một cụm từ, một vật thể không phổ biến. Dấu hiệu có thể đến với chúng ta khi chúng ta không ngờ tới. Một thân chủ sau khi mất mẹ đã tâm sự rằng mỗi cọng lông chim chị nhặt được khiến chị cảm giác được mẹ an ủi vỗ về. Chị nói rằng tuy mẹ không còn hiện hữu trong cuộc sống này, chị vẫn cảm nhận được mẹ đang theo dõi chị từ trên cao.
10. Cuối cùng, nếu nỗi đau buồn sau mất mát quá lớn và ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống hằng ngày, công việc và những mối quan hệ khác, chúng ta nên cân nhắc tìm kiếm đến sự tư vấn và giup đỡ của các chuyên gia.
Sự mất mát tạo ra một khoảng trống trong cuộc sống của chúng ta. Khi chúng ta bắt đầu cuộc sống mới với khoảng trống này, chúng ta có thể trải qua những cơn đau đớn tinh thần khác nhau.
Cơn đau có thể ảnh hưởng đến cuộc sống hằng ngày và khiến chúng ta phải đặt câu hỏi về ý nghĩa của cuộc sống và vị trí của ta ở cuộc sống này. Cơn đau này tưởng chừng như không bao giờ kết thúc và chúng ta sẽ không tìm thấy sự bình yên nữa. Tuy nhiên, bất kể thế giới bên ngoài ra sao, chúng ta hoàn toàn có thể tìm được sự bình yên trong tâm hồn bằng việc dũng cảm chấp nhận những việc không thể thay đổi và quyết tâm chấp nhận những việc cần thay đổi.
Trong hành trình này, chúng ta sẽ học được nhiều điều về bản thân, như điểm yếu, điểm mạnh, và những góc khuất mà trước giờ ta không nhận ra. Trân hi vọng những mất mát trong cuộc sống không phá vỡ tinh thần và niềm tin của mọi người.
Mời quý vị nhấn vào audio để nghe phỏng vấn với khách mời.
