Sau ba thập kỷ bạo lực, các nhà ngoại giao hàng đầu từ Rwanda và Cộng hòa Dân chủ Congo đã ký một thỏa thuận hòa bình ở Washington D-C.
Sự kiến này chỉ diễn ra sau khi đã có một sự leo thang hồi đầu năm nay. Lực lượng nổi loạn M23, chủ yếu là dân tộc Tutsi liên kết với Rwanda, đã tiến vào khu vực khoáng sản của Cộng hòa Dân chủ Congo, chiếm giữ một vùng lãnh thổ rộng lớn và tiến hành các vụ hành quyết vội vã không qua một phiên tòa xét xử công bằng và hợp pháp.
Mặc dù vẫn có những hoài nghi về tính thực thi của thỏa thuận rằng nó sẽ chấm dứt các xung đột, thì việc hai bên ngồi lại đê ký kết Qatari - U -S được coi là một bước ngoặt lớn.
Bộ trưởng Ngoại giao Rwandan Olivier Nduhungirehe nói rằng con đường đi đến hòa bình vẫn khó khăn và gập ghềnh.
"Chúng tôi phải thừa nhận rằng có rất nhiều sự không chắc chắn trong khu vực của chúng tôi, vì nhiều thỏa thuận trước đây đã không được thực hiện. Và không có nghi ngờ rằng con đường phía trước sẽ không dễ dàng. Nhưng với sự hỗ trợ liên tục của Hoa Kỳ và các đối tác khác, chúng tôi tin rằng đã đạt được một bước ngoặt."
Thỏa thuận có các điều khoản về toàn vẹn lãnh thổ, cấm các hành động thù địch và việc tháo gỡ vũ khí, giải giáp và hội nhập có điều kiện các nhóm vũ trang ngoài nhà nước.
Che giấu sự lạc quan, Bộ trưởng Ngoại giao của Congo Thérèse Kayikwamba Wagner nói rằng vẫn còn rất nhiều việc phải làm.
"Thỏa thuận này đã được chờ đợi rất lâu. Nó sẽ không xóa được nỗi đau, nhưng nó có thể bắt đầu gầy dựng lại những gì mà xung đột đã cướp đi. Rất nhiều phụ nữ, đàn ông và trẻ em, cảm giác an toàn, nhân phẩm, và cảm giác về tương lai đã mất sẽ được khôi phục lại, và tận trong tâm khảm chúng ta sẽ nhớ những người đã mất."
Với nguồn gốc trong cuộc diệt chủng Rwandan năm 1994, cuộc xung đột đã khiến bảy triệu người Congo phải di tản và hàng triệu người đã chết trong ba thập kỷ qua.
Nó đã được Liên Hợp Quốc mô tả là một trong những cuộc khủng hoảng nhân đạo kéo dài, phức tạp và nghiêm trọng nhất trên trái đất.
Trong khi cả hai quốc gia cam kết sẽ lấy lại hỗ trợ cho các nhóm phiến quân có vũ trang, nhóm vũ trang nổi bật nhất trong cuộc xung đột, M-23, nói rằng thỏa thuận này không ràng buộc với họ.
Phát biểu với Al Jazeera, chuyên gia luật an ninh quốc gia và chính sách đối ngoại Johanna LeBlanc nói rằng các nhóm vũ trang quan trọng nên tham gia vào các cuộc đàm phán ở một giai đoạn nào đó.
"Tôi lạc quan. Tôi nghĩ rằng có một số lĩnh vực trong thỏa thuận khiến một số người trong chúng ta tạm dừng, bởi vì chúng ta vẫn không biết ai sẽ đưa ra, khi nào và làm thế nào. Và những nhóm vũ trang chính, M23 cung như FDLR họ không có mặt trong cuộc đàm phán. Họ đã không được mời để tư vấn. Do dó mà tôi nghĩ để thỏa thuận này thật sự thành công, thì cần phải có sự tư vấn từ họ, ngay từ đầu họ không có mặt nhưng có thể trong một giai đoạn nào đó, Rwanda, Cộng hòa Dân chủ Congo DRC hoặc Hoa Kỳ, sẽ đưa hai nhóm đó đến bàn để khiến họ ký một thỏa thuận."
Chính phủ DRC từ lâu đã cáo buộc rằng M23, bao gồm chủ yếu là dân tộc Tutsis, nhận được sự hỗ trợ quân sự từ Rwanda.
Những tuyên bố này được Washington hậu thuẩn.
Rwanda, trong khi phủ nhận trực tiếp hỗ trợ M23, thì họ cũng đã yêu cầu dứt điểm một nhóm vũ trang khác - Lực lượng Dân chủ Giải phóng Rwanda (Democratic Forces for the Liberation of Rwanda hay FDLR).
Thỏa thuận kêu gọi giải giáp FDLR, vốn được thành lập bởi dân tộc Hutus liên quan đến các vụ thảm sát người Tutsis trong cuộc diệt chủng Rwanda năm 1994.
DRC hy vọng Hoa Kỳ sẽ cung cấp cho họ hỗ trợ an ninh để chống lại phiến quân và có thể khiến phiến quân rút khỏi các thành phố quan trọng.
Thérèse Kayikwamba Wagner nói rằng điều quan trọng là Hoa Kỳ cam kết với thỏa thuận này.
"Giữ cam kết, và cùng hiện diện, là những gì chúng tôi cần ở Hoa Kỳ để bảo đảm rằng thỏa thuận này có thể tồn tại và anh có chịu trách nhiệm. Và điểm thứ ba là, nếu anh hiện diện và đồng hành cùng chúng tôi, tôi nghĩ có rất nhiều quan điểm mà chúng tôi có thể chuyển đổi các mối quan hệ của chúng ta, mà chúng ta có thể chia sẻ."
Ở thành phố Bukavu phía đông DRC, cư dân dè dặt bày tỏ hy vọng về hòa bình, với nhiều người nêu những lo ngại an ninh khẩn cấp làm gián đoạn cuộc sống hàng ngày.
Cư dân địa phương như Don Bwami nói rằng hòa bình sẽ mang lại niềm vui lớn cho khu vực.
"Chúng tôi hy vọng rằng những ngày sắp tới sẽ mang lại một tình hình hòa bình và sẽ im tiếng súng đạn. Khi súng đạn im tiếng, chúng tôi cũng sẽ sống một cuộc sống bình thường và điều này sẽ được mọi người đón nhận. Không chỉ ở miền Đông, ngay cả bạn bè của chúng tôi ở miền Tây cũng sẽ rất vui mừng với viễn cảnh này. Vì vậy, hòa bình, chỉ cần hòa bình không gì hơn."
Tại thủ đô Kigali của Rwanda, người dân cũng cho biết họ lạc quan về thỏa thuận này, bày tỏ hy vọng về sự hồi sinh của thương mại qua biên giới.
Những người dân địa phương như Celestin Nshimiyimana nói rằng việc xoa dịu căng thẳng sẽ mang lại lợi ích cho tất cả mọi người.
"Thực sự có những lợi ích khi ký kết các thỏa thuận này, cả về mặt kinh doanh và quan hệ xuyên biên giới. Ví dụ, nhiều người Rwanda từng làm việc ở Congo, nhưng do tình hình bất ổn hiện tại, họ không còn đến đó nữa, nhưng, nếu các thỏa thuận này được thực hiện và mọi thứ diễn ra suôn sẻ, hai bên có thể hoạt động tự do, điều này sẽ có lợi cho cả hai bên."
Trong khi thỏa thuận đang được ca ngợi là một bước quan trọng hướng tới hòa bình, nó cũng nằm ở trung tâm của nỗ lực từ Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhằm tiếp cận các khoáng sản quan trọng.
Cộng hòa Dân chủ Congo (DRC) là nhà cung cấp cobalt hàng đầu thế giới, và các công ty Trung Quốc là những nhà khai thác và mua lớn nhất. Bộ Thương mại Hoa Kỳ ước tính các khoáng sản phần lớn chưa được khai thác có giá trị lên tới 24 ngàn tỷ USD.
Rwanda cũng bị cáo buộc khai thác khoáng sản ở miền đông DRC, được sử dụng trong điện thoại thông minh, máy bay chiến đấu tiên tiến và nhiều thứ khác, nhưng Rwanda phủ nhận điều này.
Trước khi ký kết, Donald Trump nói với các phóng viên rằng ông không biết nhiều về khu vực này, nhưng vẫn nhận mình có công trong thỏa thuận.
"Thế nên, tôi hơi lạc hậu một chút trong việc đó vì tôi không biết quá nhiều về nó. Tôi chỉ biết một điều, họ đã đánh nhau trong nhiều năm, bằng dao rựa. Đó là một trong những cuộc chiến tồi tệ nhất mà bất kỳ ai từng thấy. Và tôi tình cờ có một người có thể dàn xếp được. Ý tôi là, một người xuất sắc, người rất thoải mái ở khu vực đó của thế giới, mà nó là đâu? Là một nơi rất nguy hiểm của thế giới. Họ hỏi ông có khó chịu ở đó không? Người dân đang bị giết, học sinh đang bị tấn công và giết hại, mà tôi không muốn kể ra cách thức, nhưng có thể nói nó tàn bạo nhất mà tôi từng nghe. Thế nên khi họ hỏi ông có lo không? Không, đó là một phần của thế giới đó mà tôi biết, rất khó nhằn, đã có thể đưa họ lại với nhau và giải quyết. Và không chỉ vậy, chúng tôi còn đem lại cho Hoa Kỳ nhiều quyền khai thác khoáng sản từ Congo như một phần của thỏa thuận. Vậy nên rất vinh dự được ở đây."
Trong khi thỏa thuận đã nhận được nhiều lời khen ngợi rộng rãi, thì không phải ai cũng đồng tình.
Các nhóm như Bác sĩ vì Nhân quyền (Physicians for Human Rights), đã hoạt động ở DRC, nói rằng thỏa thuận này có những thiếu sót lớn, bao gồm cả trách nhiệm giải trình về các vi phạm nhân quyền.
Các nhà phê bình khác cho rằng thỏa thuận này là về quyền tiếp cận tài nguyên thiên nhiên.
Johanna LeBlanc nói rằng thỏa thuận này cũng quan trọng về tiền bạc như về hòa bình.
"Tôi nghĩ đó là một đề xuất có tầm nhìn xa. Bởi vì bạn đang nói về việc cung cấp cho Hoa Kỳ quyền tiếp cận hơn 24 ngàn tỷ đô la các khoáng sản quan trọng nhất thế giới. Bạn đang nói về cobalt, lithium, phải không, tất cả đều cần thiết cho nền kinh tế xanh và công nghệ ở Hoa Kỳ. Vì vậy, thỏa thuận này cũng quan trọng về hòa bình như về các khả năng kinh tế. Và hãy để tôi nói cho bạn điều này, nơi nào có khoáng sản, nơi đó có ảnh hưởng và Washington muốn trở thành trung tâm của nó."
