Thoạt nhìn, Sara Mashalian trông như đang sống một cuộc sống hạnh phúc, ở một khu ngoại ô nước Úc.
Người phụ nữ 42 tuổi này sống cùng bạn đời, Ali Gharaei, ở phía Tây Sydney và làm phụ tá nha khoa, trong khi Gharaei sở hữu một doanh nghiệp công nghệ thông tin.
Hai người đang cải tạo nhà và xây một mảnh vườn rau ở sân sau, nhưng chính phủ Úc không muốn Mashalian coi Úc là nhà, chỉ vì cách cô ấy đến Úc.
"Tôi rời Iran vào năm 2013, sau khi trở thành một tín đồ Cơ đốc giáo. Việc cải đạo từ Hồi giáo, bị coi là một tội ác bị trừng phạt bằng cái chết. Và tôi không còn an toàn để ở lại nữa. Tôi đến Úc bằng thuyền. Hành trình này kinh hoàng hơn bất cứ điều gì tôi có thể tưởng tượng: cực kỳ nguy hiểm, đau thương và đầy sợ hãi. Nhưng chúng tôi không có lựa chọn nào khác", Sara Mashalian.
Mashalian đến chỉ vài ngày, sau khi chính phủ Lao động lúc bấy giờ thực hiện chính sách nhập cư cứng rắn mới, vào ngày 19 tháng 7 năm 2013.
Theo chính sách này, bất kỳ người xin tị nạn nào đến bằng thuyền và bị đưa đến trại giam ngoài khơi, bắt buộc sẽ không bao giờ được định cư vĩnh viễn tại Úc.
Thủ tướng lúc bấy giờ là Kevin Rudd cho biết, đây là một lập trường sẽ ngăn chặn các hoạt động buôn người và những chuyến tàu thuyền trái phép.
Sara Mashalian is picking tomatoes from her garden before heading to work as a dental assistant. Source: SBS News / Alexandra Jones
Nauru quả là một nơi kinh hoàng.
Cô mô tả tình trạng thiếu nước sạch và thực phẩm đầy đủ, nơi ở ẩm mốc và môi trường ô nhiễm, do nhiều năm khai thác phốt phát trên đảo để lại.
Áp lực tinh thần do sống trong sợ hãi và bất ổn triền miê,n đã ảnh hưởng đáng kể đến Mashalian, cô cũng cho biết cũng bị quấy rối tình dục từ các công nhân trong trại giam.
"Xâm hại tình dục, chấn thương liên tục và độc tố từ khai thác phốt phát, đã khiến nhiều người bị bệnh. Nó gây ra tổn thương thể chất và tinh thần lâu dài, cho tôi và gia đình. Tôi bị hen suyễn, đau cổ, đau lưng mãn tính và lo lắng. Mẹ tôi bị bệnh tim nặng", Sara Mashalian.
Ngoài ra cô cho biết bị chấn thương tâm lý, trong thời gian bị giam giữ nhập cư
Mashalian và mẹ cô đã phải di tản y tế khỏi Nauru vào năm 2015, và được chuyển đến các cơ sở giam giữ ở Darwin và Brisbane để điều trị.
Mẹ cô đã bị bệnh tim trong thời gian bị giam giữ và lên cơn đau tim, khi chính quyền cố gắng đưa hai mẹ con trở lại Nauru.
Cô nhớ lại nhiều người bị giam giữ khác, cũng đã dùng đến các biện pháp cực đoan ,để phản đối việc bị buộc phải trở về Nauru hoặc Đảo Manus, khi họ được coi là đã đủ khỏe.
Trong nước mắt, cô kể lại một số cảnh tượng kinh hoàng mà cô chứng kiến tại một trại giam ở Darwin.
"Cứ nửa đêm, 2 giờ sáng hoặc 3 giờ sáng, nhân viên xuất nhập cảnh lại đến, trói tay và đưa mọi người lên xe để đưa về Nauru. Một phụ nữ mang thai, khoảng ba tháng. Cô ấy đã dùng dao rạch bụng. Em bé đã chào đời", Sara Mashalian.
Chuyện đó đã xảy ra vài năm trước nhưng cô vẫn nhớ như in, khi cảm nhận được điều đó.
"Và những đứa trẻ tự cắt tay, vì chúng không muốn quay lại Nauru. Và mọi người khóc lóc thảm thiết. Chúng bắn vào chân người khác. Chúng ép họ vào tường", Sara Mashalian.
Vụ việc liên quan đến một phụ nữ mang thai, là một trong số hàng chục báo cáo về hành vi tự làm hại bản thân, tại trại giam Darwin ở Wickham Point vào năm 2015, và là minh chứng cho một mô hình tự làm hại bản thân rộng lớn hơn, ở các trại giam ngoài khơi và trên bờ.
Thế nhưng cơ hội của cô bị xem như đã mất.
Mashalian và mẹ cô cuối cùng đã bị đưa đến trại giam cộng đồng ở Sydney, trước khi được thả vào năm 2018.
Nhiều năm sau, mặc dù đã đăng ký kết hôn với một công dân Úc và đang làm việc và đóng thuế tại Úc, cô vẫn phải nộp đơn xin thị thực bắc cầu tạm thời mới, 6 tháng một lần.
"Mỗi lần cơ quan di trú gọi, tôi lại cảm thấy quá căng thẳng. Cứ sáu tháng, visa của tôi lại hết hạn. Cứ sáu tháng, Medicare của tôi lại hết hạn. Hơn ba tháng nay, tôi không có Medicare. Tôi không được phép đi học. Ngay cả tôi cũng không thể mua thẻ SIM điện thoại. Tôi không thể lái xe ở Úc, vì nếu tôi bị phạt dù chỉ một lần, thì cơ quan di trú có thể hủy visa của tôi ngay lập tức", Sara Mashalian.
Mashalian cho biết, nỗi lo lắng thường trực mà cô và mẹ cô trải qua trong "tình trạng lấp lửng về visa", đã gây ra cho họ những vấn đề về sức khỏe tinh thần lẫn thể chất.
"Bộ phận Di trú nói với tôi rằng, 'nếu chúng tôi gọi, bạn phải trả lời điện thoại ngay lập tức'. Nếu tôi đang ở trong nhà vệ sinh mà không trả lời điện thoại, bộ phận di trú có thể hủy thị thực của tôi. Đúng vậy. Chỉ vì tôi không trả lời điện thoại thôi. Lần trước, khi họ gọi cho mẹ tôi để gia hạn thị thực, bà ấy lại lên cơn đau tim", Sara Mashalian.
Ali Gharaei (left) and Sara Mashalian say the uncertainty around Mashalian's visa situation has led them to put off having children. Source: SBS News / Alexandra Jones
"Tôi muốn sinh con. Nhưng làm sao tôi có thể tưởng tượng được việc sinh con? Tôi đã 42 tuổi. Tôi có thời gian hạn hẹp, để có thể làm mẹ", Sara Mashalian.
Thế nhưng không có con đường vĩnh viễn nào, cho 'người tạm trú'.
Mashalian và mẹ cô, cùng với khoảng 900 cựu tù nhân khác, được coi là "người tạm trú" theo luật di trú của Úc.
Nhóm này không có con đường nào để có được thị thực thường trú, mặc dù nhiều người có người thân hoặc bạn đời là công dân Úc.
Ferdos 23 tuổi, người đã yêu cầu SBS News bỏ tên họ của mình, là một phần của nhóm này.
Cô nầy và gia đình cũng đã chạy trốn khỏi Iran vào năm 2013 và xin tị nạn tại Úc bằng thuyền, khi đó Ferdos mới 10 tuổi.
"Đến Úc là một lựa chọn đúng đắn mặc dù con đường đó vô cùng khó khăn. Trải nghiệm đó thật đau thương. Không đứa trẻ nào nên trải qua, những gì chúng tôi đã từng trải qua. Sau khi đến nơi, chúng tôi bị đưa đến trại tạm giam ngoài khơi và đầu tiên chúng tôi ở Đảo Christmas 11 tháng, sau đó là 5 năm trong các trại tạm giam ở Nauru", Ferdos.
Đầu năm nay, cô gái 23 tuổi này đã viết thư cho Tổng trưởng Di trú Tony Burke, một số Bộ trưởng liên bang khác và dân biểu địa phương của cô.
Cô đã nhận được phản hồi từ một đại diện giấu tên, của Nhóm 'Tuân thủ Di trú' thuộc Giám đốc Chương trình Tái định cư thuộc Bộ Nội vụ, thay mặt cho ông Burke. Lá thư viết.
"Là một người tạm trú, việc lưu trú của bạn tại Úc chỉ là tạm thời, và bạn không có con đường định cư lâu dài tại Úc. Chúng tôi khuyến khích tất cả những người tạm trú, cân nhắc các lựa chọn của họ để rời khỏi Úc, đến một quốc gia thứ ba, hoặc trở về quê hương của bạn", Nhóm 'Tuân thủ Di trú'.
Lá thư khuyến khích cô nộp đơn xin Thị thực Cầu nối E, một loại thị thực tạm thời được cung cấp cho những người ở lại Úc trong một thời gian ngắn, trong khi chuẩn bị khởi hành, lá thư cũng liệt kê các dịch vụ hỗ trợ để giúp "tham gia vào việc tái định cư ở quốc gia thứ ba".
Đối với Ferdos và những người khác đã sống ở Úc gần một thập niên, việc trở về nhà có thể đối mặt với nguy cơ bị ngược đãi, hoặc một quốc gia khác là điều không thể.
"Hoặc là bạn trở về quê hương, hoặc bạn chọn một quốc gia thứ ba. Nhưng Nauru là quốc gia thứ ba. Tôi đã sống ở đó 5 năm và tôi nghĩ mình đã hoàn thành nghĩa vụ của mình rồi. Nauru đã cướp đi tuổi thơ của tôi và nó sẽ theo tôi suốt quãng đời còn lại", Ferdos.
Được biết Ferdos đã hoàn thành chương trình trung học ở Úc, mặc dù đã bỏ lỡ 5 năm học, từ năm 10 đến 15 tuổi.
Hiện cô đang làm chuyên viên tư vấn việc làm, giúp đỡ những người Úc khác xin việc.
"Tôi làm việc trong lãnh vực cộng đồng, cung cấp dịch vụ và cơ hội việc làm, công việc của tôi là thay đổi cuộc sống. Thật tuyệt vời, khi thấy đất nước này có tất cả những cơ hội này, đồng thời giúp đỡ những người khác đạt được mục tiêu và ước mơ của họ. Thật không may, mục tiêu và ước mơ của tôi đang bị trì hoãn, chỉ vì tôi không được công nhận là thường trú nhân hoặc công dân", Ferdos.
Trong khi đó sự can thiệp của Tổng trưởng Di Trú là lựa chọn duy nhất.
Laura John là phó giám đốc pháp lý tại Trung tâm Luật Nhân quyền và là luật sư của Mashalian.
Bà là một trong những người ủng hộ việc Tổng trưởng, can thiệp vào cái gọi là 'các vụ án di sản', vẫn chưa được giải quyết.
"Bộ trưởng Di trú đã có thẩm quyền can thiệp và cấp thị thực thường trú cho Sara Mashalian, cũng như cấp thị thực thường trú cho tất cả những người thuộc nhóm này, để họ có thể hoàn toàn xây dựng lại cuộc sống và sống trong sự an toàn và phẩm giá tại Úc. Vấn đề ở đây là, chúng ta có một chính sách của chính phủ đã được thực hiện hơn một thập niên trước, không còn phản ánh thực tế cuộc sống của người dân nữa", Laura John.
Năm 2013, khi Kevin Rudd công bố việc mở rộng chính sách 'xử lý hồ sơ ngoài khơi' của Úc, ông đã mô tả đó là một "quyết định rất cứng rắn".
Chỉ trong vòng 7 tuần sau khi chính sách này được thực hiện, ông Rudd đã thua trong cuộc bầu cử, trước lãnh đạo Đảng Tự do Tony Abbott, người đã dẫn dắt Liên đảng Tự do-Quốc gia giành chiến thắng, với chiến dịch "ngăn chặn tàu thuyền".
Chiến dịch này đã đặt nền móng cho Chiến dịch 'Biên giới Chủ quyền', một chính sách không khoan nhượng đối với những người xin tị nạn đến bằng tàu thuyền, khi đó được chính phủ gọi là "những người nhập cư bất hợp pháp bằng đường biển".
Gần một thập niên sau, vào tháng 2 năm 2023, Tổng trưởng Di trú của chính phủ Lao động lúc bấy giờ, Andrew Giles, đã tuyên bố 19.000 người tị nạn đang sống tại Úc, sẽ được phép nộp đơn xin thị thực thường trú, cho rằng việc giữ những người đã làm việc và đóng thuế "trong tình trạng lấp lửng", là "vô nghĩa".
Tuy nhiên, hồ sơ chỉ dành cho những người đã đến Úc, trước khi Chiến dịch Biên giới Chủ quyền bắt đầu, vào ngày 18 tháng 9 năm 2013, hoặc những người đã có thị thực bảo vệ tạm thời (TPV), hoặc thị thực doanh nghiệp trú ẩn an toàn (SHEV).
Mặc dù đã đến Úc trước thời hạn chót, Mashalian và Ferdos đã bị giam giữ ở nước ngoài, vào tháng 9 năm 2013 và chưa bao giờ được cấp TPV hoặc SHEV.
John giải thích rằng, Mashalian cũng không đủ điều kiện xin thị thực vợ chồng, do tình trạng của cô là 'người tạm trú', mặc dù mối quan hệ của cô đã được đăng ký chính thức.
John cho biết, lựa chọn thị thực duy nhất hiện có là thị thực bắc cầu, hết hạn 6 tháng một lần và có thể bị trì hoãn xử lý.
"Trong khoảng thời gian đó, về mặt kỹ thuật, người nộp đơn xin thị thực không thể làm việc. Điều đó có nghĩa là, bạn không thể tiếp cận Medicare một cách thường xuyên, và cũng có nghĩa là bạn luôn sống trong nỗi sợ hãi rằng, chính phủ có thể yêu cầu bạn rời xa gia đình và cộng đồng, mà bạn đã xây dựng ở Úc. Đã đến lúc Bộ trưởng cần can thiệp và cấp thị thực thường trú cho những người trong nhóm này để họ chấp nhận thực tế hiện tại. Họ là người Úc. Đây là nhà của họ, và họ xứng đáng được ở lại đây cùng gia đình", Laura John.
Sara Mashalian (left) with her brother, mother and father in 2024. Her brother and father are Australian citizens. Source: Supplied
Đầu tháng 11, nhóm đã tổ chức một cuộc biểu tình bên ngoài văn phòng bầu cử của Phụ Tá Bộ trưởng Quốc tịch, Julian Hill tại Dandenong, Victoria.
Bốn người đã cùng nhau tạo dáng tại một bữa tiệc sinh nhật được trang trí rực rỡ, với bánh kem thắp sáng, bóng bay và hoa ở phía trước và những dải băng rôn lễ hội phía sau.
Trong số đó có một số trẻ em, còn là trẻ sơ sinh khi bị gửi đến Nauru và Osam 13 tuổi, mới 1 tuổi khi đến Úc cùng gia đình.
"Em trai tôi giờ đã 10 tuổi, nó sinh ra ở đây và giờ đã có quốc tịch, nhưng những người còn lại trong gia đình tôi ở đây thì không. Chúng tôi chuyển đến đây, để có một cuộc sống tốt đẹp hơn. Tôi muốn có cơ hội, được coi Úc là quê hương", Ferdos.
Một người biểu tình trẻ khác, Amir cũng 13 tuổi, cho biết em lên tiếng, vì muốn chính phủ lắng nghe tiếng nói của mình.
"Tôi đến đây khi mới 10 tháng tuổi. Tôi có một em gái, em ấy đã có quốc tịch khi em ấy mới 10 tuổi. Tôi chỉ muốn chính phủ cho chúng tôi một cơ hội. Chúng tôi đã sống ở đây một thời gian rồi và tôi nghĩ rằng, thật công bằng khi chúng tôi sống ở đây lâu hơn và coi nơi này là quê hương", Amir.
Người phát ngôn của Bộ Trưởng Julian Hill cho biết.
"Chính phủ Lao động Liên bang, đã cung cấp sự bảo vệ lâu dài cho hơn 20.000 người tị nạn thực sự, những người mà cuộc sống của họ đã bị bỏ mặc trong hơn một thập niên, bởi các chính sách tàn bạo của Chính phủ Tự do trước đây. Trong trường hợp người tị nạn thực sự đủ điều kiện xin thường trú, hầu hết các trường hợp tồn đọng lâu dài, đều liên quan đến các vấn đề phức tạp về nhân thân, hoặc tính cách", .Người phát ngôn của Bộ Trưởng Julian Hill
Từ nhà ở Sydney, Mashalian chia sẻ thông điệp của cô gửi đến Tổng trưởng Tony Burke rất đơn giản.
"Xin hãy cho phép tôi được ở lại đây vĩnh viễn, để tôi có thể sống trong sự an toàn và ổn định. Tôi đến Úc, với mong muốn được bảo vệ và bình yên. Tôi chỉ muốn thay đổi để có một cuộc sống bình thường, học tập, làm việc và ở bên gia đình. Tôi muốn có con. Tôi muốn được thư giãn, mà không phải chịu thêm căng thẳng. Tôi muốn đóng góp cho nước Úc, chứ không phải bị mắc kẹt mãi mãi. Tôi cố gắng kiểm soát bản thân và không khóc, nhưng điều đó rất khó khăn. Úc là đất nước của tôi, xin ông Tony", Sara Mashalian .
Một phát ngôn viên của Bộ Nội vụ đã nói với SBS News, trong một tuyên bố.
"Chính phủ Úc cam kết giải quyết số lượng người tạm trú tạm thời tại Úc, thông qua kết quả di cư của các nước thứ ba và tiếp tục làm việc với các đối tác tái định cư, để xác định các cơ hội tái định cư. Người tạm trú được khuyến khích, tiếp tục tham gia vào chương trình tái định cư ở nước thứ ba, đặc biệt là với New Zealand, xác định các lộ trình tái định cư độc lập, hoặc theo đuổi việc tự nguyện trở về nhà", phát ngôn viên của Bộ Nội vụ.
Tính đến ngày 30 tháng 6 năm 2025, theo dữ liệu từ Bộ Nội vụ, có 1.531 kết quả tái định cư đã đạt được cho những người tạm trú, bao gồm 1.115 người đến Hoa Kỳ và 309 người đến New Zealand.
Thế còn di sản giam giữ ngoài khơi của Úc và thỏa thuận mới về Nauru ra sao?
Trong khi những người tị nạn Nauru trước đây, như Mashalian và Ferdos phản đối trường hợp của họ, hàng chục người vẫn còn ở trong các cơ sở giam giữ ngoài khơi, trên đảo Nauru và Papua New Guinea, bà John nói.
"Theo chúng tôi được biết, có khoảng 100 người vẫn đang ở Nauru, những người đã bị giam giữ ngoài khơi để xử lý đơn xin tị nạn của họ. Tôi nói 'theo những gì chúng tôi biết', bởi vì đây là một lãnh vực mà chính phủ không hề minh bạch, và toàn bộ chế độ giam giữ ngoài khơi hoạt động trong bóng tối", Laura John.
Bà John cho biết, có khoảng 30 đến 40 người, đã bị "bỏ rơi" ở Papua New Guinea.
"Theo những gì chúng tôi hiểu, người dân Papua New Guinea đang gặp khó khăn, ngay cả trong việc kiếm đủ tiền để chi trả cho thực phẩm cơ bản và chăm sóc sức khỏe. Chế độ giam giữ ngoài khơi của Úc, là một chính sách sai sót và có vấn đề về cơ bản. Nó không bao giờ nên được áp dụng ở Úc", Laura John.
Trong khi đó Trung tâm Tài nguyên Người xin Tị nạn cho biết, chính sách giam giữ ngoài khơi của Úc, đã dẫn đến ít nhất 14 trường hợp tử vong, trong khi Trung tâm Tị nạn Kaldor đưa ra con số là 21, kể từ năm 2012.
Bà John chỉ ra rằng, những tổn hại đối với hơn 4.000 người sống sót ,sau sự bỏ bê và lạm dụng có hệ thống trong các trại giam ngoài khơi, đã được các cơ quan Liên Hiệp Quốc và các tổ chức nhân quyền tại Úc và nước ngoài ghi nhận đầy đủ.
Sau khi hồ sơ Nauru được công bố vào năm 2016, trong đó tiết lộ hàng ngàn báo cáo chi tiết về việc đối xử tàn bạo, vô nhân đạo và điều kiện sống tồi tàn, vấn đề này đã thu hút sự chú ý của quốc tế và trở thành chủ đề của một cuộc điều tra của Thượng viện.
Hiện tại, chính phủ Úc đã ký một thỏa thuận mới trị giá 2,5 tỷ đô la với chính phủ Nauru, để gửi hơn 350 cựu tù nhân đến đó.
Những người được đưa đến Nauru thuộc nhóm được gọi là NZYQ, một nhóm người được trả tự do về cộng đồng, sau khi Tòa án Tối cao ra phán quyết năm 2023 rằng, họ không thể bị giam giữ vô thời hạn tại các trại tạm giam nhập cư.
"Thật kinh hoàng, khi chính phủ Úc đang cân nhắc và thực tế là, đang mở rộng các kho bãi ngoài khơi ở Nauru, thay vì đóng cửa hoàn toàn những gì chúng ta biết, là một chương đen tối và khủng khiếp trong lịch sử Úc", Laura John..
Những người tị nạn Nauru trước đây bao gồm cả Ferdos, cho biết, họ kinh hoàng khi nghe tin người ta vẫn bị đưa đến Nauru.
"Nghe, đọc về tất cả những điều này, tôi chỉ cảm thấy sợ hãi. Nó gợi lại quá nhiều ký ức và không một đứa trẻ nào, không một ai nên trải qua những gì chúng tôi đã trải qua. Điều đó thực sự khiến tôi đau lòng, bởi vì các trại tạm giam ngoài khơi, đơn giản là cướp đi sinh mạng của mọi người. Điều đó hoàn toàn không đúng theo bất kỳ nghĩa nào", Laura John.
Những ai cần hỗ trợ khủng hoảng, có thể gọi đến Đường dây nóng Lifeline theo số 13 11 14, hoặc nhắn tin 0477 13 11 14, Dịch vụ Gọi Lại Hỗ trợ Tự tử, theo số 1300 659 467 và Đường dây Trợ giúp Trẻ em, theo số 1800 55 1800 (dành cho thanh thiếu niên dưới 25 tuổi). Thông tin thêm và hỗ trợ về sức khỏe tâm thần, có tại beyondblue.org.au và số 1300 22 4636.
Tổ chức Embrace Multicultural Mental Health, hỗ trợ những người có nền tảng văn hóa và ngôn ngữ đa dạng.
Nếu bạn hoặc người quen của bạn, bị ảnh hưởng bởi xâm hại tình dục, hãy gọi 1800RESPECT theo số 1800 737 732, nhắn tin 0458 737 732, hoặc truy cập 1800RESPECT.org.au. Trong trường hợp khẩn cấp, hãy gọi 000.
READ MORE
SBS Việt ngữ
