Việc nầy diễn ra sau khi tòa án tối cao tại Papua tân Guine phán quyết rằng, việc giam giữ những người tầm trú của Úc trên đảo là bất hợp pháp và Thủ tướng nước nầy loan báo trại nầy sẽ bị đóng cửa.
Việc cầm giữ những người tầm trú trên đảo Manus có thể cho thấy, chính phủ Úc phải trả một giá đắt, khi một luật sư đại diện cho 800 người bị giam giữ, loan báo sẽ nộp đơn kiện đòi bồì thường.
Việc nầy theo sau phán quyết của tòa án tối cao Papua tân Guine cho rằng, việc Úc gởi người tầm trú đến trung tâm tạm giam Manus của Papua tân Guine, là bất hợp pháp.
Thành phần hội thẩm gồm 5 thẩm phán, tuyên bố sự việc nói trên đã vi phạm Hiến Pháp của nước nầy, do tước đọat quyền tự do cá nhân của họ.
Luật sư đại diện cho những người bị giam giữ, ông Ben Lomai nói rằng, vài người có thể được bồì thường đến hàng trăm ngàn đô la.
"Theo thỏa thuận, chính phủ Úc có nghĩa vụ phải trả các phí tổn, bao gồm chi phí duy trì thủ tục thanh lọc tại đây, trung tâm thanh lọc, cũng như bao gồm tình trạng sinh hoạt của những người tầm trú".
"Trong quan điểm của tôi, việc nầy nên bao gồm nước Úc phải trả phí tổn khác, như chi phí luật pháp, như tiền bồì thường vân vân..."
"Nếu chúng ta được yêu cầu bồì thường, chúng tôi sẽ tìm cách đạt đến một phán quyết để buộc chính phủ Úc phải thi hành nghĩa vụ nầy".
Phán quyết của tòa án đã bị chính phủ Úc tiếp nhận một cách lạnh nhạt, với Tổng trưởng Di trú, ông Peter Dutton nhấn mạnh rằng, phán quyết nói trên chỉ có ít hiệu quả trong chính sách bảo vệ biên giới của chính phủ Úc.
Ông cho rằng, những người tầm trú sẽ không đến được nước Úc.
"Những người nầy sẽ không định cư tại Úc, chúng ta sẽ không cho phép những kẻ buôn người trở lại công việc của họ, do đã có 1200 người chết trên biển, khi Lao động không kiểm soát được biên giới lãnh hải và đã có 50 ngàn người đến trên 800 tàu thuyền".
"Chúng ta sẽ không trở lại những ngày bất an và mất chủ quyền quốc gia, khi bảo vệ biên giới của chúng ta".
"Về việc liệu những người tầm trú được chuyển về Úc hay không, hoặc trở về nguyên quán hay trở lại Nauru, hoặc bất cứ một nơi nào khác, tất cả là các vấn đề giữa chính phủ Úc và Papua tân Guine". Luật sư Loani Henao.
Tuy nhiên ông Daniel Webb thuộc Trung tâm Luật Nhân quyền cho đài ABC biết rằng, chính phủ phải làm một vài việc.
"Những gì tòa án phán quyết, với 5 thẩm phán tại tòa án tối cao ở Papua tân Guine, cho rằng những người nầy trong 3 năm qua, đã bị giam giữ bất hợp pháp ngược lại với quyền hạn căn bản của con người, do đó cần phải sửa chữa việc nầy và phóng thích họ".
"Có thể cánh cổng không mở ra vào đêm nay, có thể tất cả mọi người không được ra khỏi Manus ngày mai, thế nhưng đến một giai đoạn những vấn đề căn bản về việc sắp xếp đó, phải được thay đổi nay mai".
Được biết, trung tâm Manus đã được chính phủ Lao động của bà Julia Gillard cho mở cửa lại vào năm 2012 và đến năm 2014, Papua tân Guine đồng ý tu chính Hiến Pháp về vấn đề tự do cá nhân, để cho phép cầm giữ người tầm trú trong các cơ sở.
Việc nầy cũng bị phán quyết cho là, đi ngược lại với luật pháp.
Phát ngôn nhân đối lập về di trú của Lao động, là ông Richard Marles cho đài ABC biết rằng, ông Dutton cần phải hội đàm khẩn cấp với Papua tân Guine.
"Tôi nghĩ vấn đề quan trọng hiện nay, là ông Peter Dutton cần đáp máy bay ngay vào ngày mai, để nói với người đồng nhiệm tại Papua tân Guine, đầu tiên về việc chính phủ xem xét phán quyết nầy như thế nào và các cuộc thương thuyết có thể diễn ra để quyết định về các cơ sở hoạt động ra sao, nằm trong ý nghĩa của phán quyết đó".
Thế nhưng những gì diễn ra cho những người bị giam giữ hiện nay vẫn chưa rõ.
Vài chuyên gia tiên đoán rằng, chính phủ Úc nay có thể tìm cách né tránh phán quyết nói trên, bằng cách biến Manus thành một cơ sở công khai, giống như trung tâm trên đảo Nauru.
Luật sư Loani Henao, đại diện cho cựu lãnh tụ đối lập Papua tân Guine, ông Belden Namah, vốn đã nộp đơn kiện, cho biết chỉ có thời gian mới có câu trả lời.
"Về việc liệu những người tầm trú được chuyển về Úc hay không, hoặc trở về nguyên quán hay trở lại Nauru, hoặc bất cứ một nơi nào khác, tất cả là các vấn đề giữa chính phủ Úc và Papua tân Guine".
"Một điều chắc chắn là họ nên cho thấy, bắt đầu thực hiện những bước cần thiết, để thực hiện đầy đủ phán quyết của tòa án tối cao".
