Hai mươi năm trước, trong bài phát biểu Thông điệp Liên bang năm 2003, tổng thống Đảng Cộng hòa George W Bush đã công bố một chương trình tài trợ độc đáo.
"Để đối phó với cuộc khủng hoảng nghiêm trọng và cấp bách ở nước ngoài, tối nay tôi đề xuất kế hoạch khẩn cấp để cứu trợ bệnh AIDS. Kế hoạch toàn diện này sẽ ngăn chặn bảy triệu ca nhiễm AIDS mới, điều trị cho ít nhất hai triệu người bằng thuốc kéo dài sự sống và cung cấp dịch vụ chăm sóc nhân đạo cho hàng triệu người mắc bệnh AIDS."
Chương trình đó được gọi là Kế hoạch khẩn cấp của Tổng thống về cứu trợ bệnh AIDS, hay PEPFAR.
PEPFAR hợp tác với các nhóm phi lợi nhuận để cung cấp thuốc điều trị HIV/AIDS cho hàng triệu người trên thế giới, chăm sóc trẻ em mồ côi vì AIDS và đào tạo nghề cho những người có nguy cơ cao.
Gần 20 năm trôi qua, người đứng đầu PEPFAR, Tiến sĩ John Nkengasong, cho biết nó đã cứu được vô số sinh mạng ở 55 quốc gia từ Ukraine đến Brazil và Indonesia.
"Hơn 20 triệu người đang được điều trị bằng thuốc kháng vi-rút để cứu sống trong chương trình PEPFAR. Chương trình này đã cứu sống hơn 25 triệu người."
Nhưng hiện đang có lo ngại rằng một nhóm nhỏ các chính trị gia Đảng Cộng hòa đang gây nguy hiểm cho sự ổn định của chương trình khi nguồn tài trợ sẽ cần được gia hạn trang tháng này.
Một trong những nhân vật chủ chốt của nhóm là Chris Smith.
Theo truyền thống là người ủng hộ trung thành của PEPFAR, ông Smith hiện là chủ tịch tiểu ban Đối ngoại Hạ viện, cơ quan có thẩm quyền đối với chương trình.
Ông đã nói với chương trình truyền hình Washington Watch rằng ông sẽ không tiếp tục cấp phép lại nguồn tài trợ của PEPFAR trừ khi nó cấm các tổ chức phi chính phủ sử dụng bất kỳ nguồn tài trợ nào để cung cấp hoặc quảng bá các dịch vụ phá thai.
"Bạn biết đấy, đã có sự đồng thuận - phải, trái, giữa - rằng việc cung cấp thuốc cứu sống và các biện pháp can thiệp để ngăn ngừa bệnh AIDS ngay từ đầu là một mục tiêu rất cao cả và nó cần phải được thực hiện. Vậy mà ông Biden đã làm gì, bây giờ ông ấy nói rằng việc khuyến khích và thực hiện phá thai được lồng ghép với tất cả các hoạt động phòng chống HIV/AIDS của chúng tôi ở nước ngoài."
Những người ủng hộ PEPFAR nói rằng theo luật hiện hành của Hoa Kỳ, các đối tác đã bị cấm sử dụng nguồn tài trợ của mình cho hoạt động phá thai.
Họ cũng chỉ ra rằng nhiều đối tác và người nhận viện trợ sống ở các quốc gia phần lớn bảo thủ, những người không ủng hộ việc phá thai vì niềm tin tôn giáo.
Dù vậy ý kiến cho rằng chương trình phụ thuộc vào nguồn cung cấp thuốc HIV ổn định có thể phải chịu sóng gió chính trị là một điều đáng báo động đối với Tiến sĩ Nkengasong.
"Nó sẽ gửi một thông điệp rằng cuộc chiến chống lại HIV/AIDS có thể kết thúc sớm. Chúng tôi cũng có thể gửi một thông điệp tới các đối thủ cạnh tranh của mình rằng chúng tôi sẽ rút lại sự ủng hộ đối với một sáng kiến quan trọng như vậy và có thể gửi một thông điệp tới những bệnh nhân mà chúng ta không cam kết mang lại cho họ một cuộc sống bình thường."
Có lẽ những tác động đối với trẻ em ở Châu Phi là điều khiến những người ủng hộ lo lắng nhất.
Những đứa trẻ trong trại trẻ mồ côi ở Nairobi. Những ngôi mộ ở rìa khu trại kể một câu chuyện về sự tuyệt vọng, với những tấm ván thô trên đất khắc tên những đứa trẻ - hầu hết trong số đó đã chết vào những năm 1990, trước khi thuốc điều trị HIV xuất hiện.
Các nhà nghiên cứu viết bài bảo vệ chương trình PEPFAR trên tạp chí y khoa The Lancet vào tháng trước cho biết số trẻ em ở châu Phi cận Sahara mới mồ côi vì AIDS đã đạt mức cao nhất là 1,6 triệu vào năm 2004, năm mà PEPFAR bắt đầu được triển khai.
Bernard Mwololo 36 tuổi lớn lên tại Nhà trẻ em Nyumbani ở cùng thành phố sau khi cha mẹ anh qua đời vì bệnh AIDS.
Anh ấy nói rằng anh ấy không muốn nhìn thấy những ngày thơ ấu của mình quay trở lại - và coi việc tài trợ cho thuốc và chăm sóc HIV là quá quan trọng để chỉ giao cho chính quyền địa phương.
"Bạn biết đấy, một số ngày - thật điên rồ khi bạn nghe người ta nói rằng những loại thuốc điều trị HIV này nên được chính quyền địa phương mua. Tôi đang nói với bạn rằng họ không thể quản lý được."
Những con số chính thức gần đây hơn vẽ lên một bức tranh về một tình hình hạnh phúc hơn, nhiều hy vọng hơn. Với sự giúp đỡ của PEPFAR, số trẻ mồ côi mới đã giảm xuống còn 382.000 em vào năm 2021, với tỷ lệ trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ tử vong do AIDS trong khu vực giảm 80%.
Ở Kenya, vẫn còn khoảng 1,4 triệu trẻ em và người lớn sống chung với HIV - và hơn 1 triệu người đã nhận được thuốc điều trị HIV miễn phí nhờ PEPFAR.
Cháu gái của mục sư David Shitika là một trong số đó. Ông hy vọng mối đe dọa đối với chương trình PEPFAR sẽ mờ dần.
"Nó đã giúp ích cho chúng tôi, chủ yếu là con tôi là Hellen và Idah là cháu gái của tôi. Nếu không có PEPFAR thì bây giờ tôi đã không còn thấy chúng. Vì vậy, tôi sẽ nói với ai đó đang ngồi ở đâu đó rằng chúng tôi vẫn cần sự giúp đỡ đó."
