Mời quý vị tham khảo kinh nghiệm giữ tiếng Việt cho con của các bố mẹ đến từ Sydney: chị Nguyễn Mai Hoa, chị Đoàn Phạm Hà Trang, và anh Đoàn Tiến Giang.
Chị Hà Trang: Gia đình em có 2 cháu trai, 7 tuổi và 4 tuổi. Vợ chồng em đều là người Việt, nên từ khi mang bầu hai vợ chồng đã xác định là mình phải giữ tiếng Việt cho con để con hiểu về bản thân mình, về nguồn gốc của mình và giữ được mối liên hệ với ông bà, họ hàng ở Việt nam. Để duy trì được việc đó thì từ khi em mang bầu, con đã được nghe hai vợ chồng nói chuyện với nhau bằng tiếng Việt và được nghe bố mẹ đọc sách tiếng Việt.
Anh Tiến Giang: Gia đình tôi có 1 cháu trai 13 tuổi và 1 cháu gái 5 tuổi. Chúng tôi nói tiếng Việt và mặc định là ở nhà là chúng tôi nói tiếng Việt, và các con của chúng tôi đều nói tiếng Việt thuần thục.
Chị Mai Hoa: Chúng tôi có 2 cháu gái, 11 tuổi và 6 tuổi. Chúng tôi nói tiếng Việt như một điều tự nhiên, vợ chồng tôi đều nói tiếng Việt ở nhà, gần như là 100%.
Việc dạy tiếng Việt cho con ở gia đình anh chị bắt đầu được thực hiện từ lúc nào?
Anh Tiến Giang: Tôi không nghĩ là tôi đã bắt đầu luyện cho con nói tiếng Việt từ lúc nào vì việc nói tiếng Việt ở gia đình chúng tôi diễn ra rất tự nhiên, khi các cháu bắt đầu biết nói thì các cháu đã nói tiếng Việt rồi.
Việc duy trì tiếng Việt không chỉ dừng ở việc nói tiếng Việt mà các con cần phải biết đọc và viết tiếng Việt. Anh chị đã bắt đầu việc dạy đọc viết tiếng Việt cho các con như thế nào, anh chị có gửi các con đến trường Việt ngữ không hay là anh chị tự dạy tiếng Việt cho các con ở nhà?
Chị Mai Hoa: Ngay từ khi mang bầu tôi đã đọc truyện và nói chuyện với cháu, khi con ra đời thì tôi cũng đọc truyện cho con từ khi con còn bé và dạy con dùng flashcards để cháu biết một số từ, ngôn ngữ nhất định. Khi cháu khoảng 5 đến 6 tuổi, độ tuổi mà cháu có thể bắt đầu học đọc, học viết thì tôi bắt đầu dạy cháu đọc và viết. Tôi có may mắn là làm giáo viên nên tôi tự dạy cháu mà không gửi cháu đến trường Việt ngữ. Đối với các bố mẹ không phải là giáo viên thì tôi nghĩ là việc dạy con có thể khó khăn thì đưa các cháu đi học ở các trường Việt ngữ là rất quan trọng.
Chị Hà Trang: Quan trọng là các bạn nhỏ phải được tiếp cận với môi trường tiếng Việt từ bé. Như các bạn nhà em thì từ khi còn bé các bạn đã được nghe bài a ă â b c d đ, nên khi đến 4 tuổi bạn Subo nhìn thấy bảng chữ cái là bạn ấy nhớ hết rồi. Bắt đầu từ những cái rất tự nhiên đó, em gieo chữ vào cho con. Và khi các bạn lớn hơn một chút, 4 tuổi, 4 tuổi rưỡi thì mình học ghép vần, hoặc khi bạn ấy đã thuộc bảng chữ cái thì những lúc đi ra, đi vào bếp, em hỏi Bờ- a-ba huyền gì nhỉ, bạn ấy có thể trả lời là Bờ-a-ba huyền bà rồi.
Trong số thứ 2 của Cùng nhau giữ tiếng Việt, bé Subi nói là Con chưa bao giờ thấy không thích học tiếng Việt. Chị Trang đã làm thế nào để bé luôn yêu thích học tiếng Việt như vậy?
Chị Trang và hai con trai Source: Supplied
Chị Hà Trang: Học tiếng Việt có thể là rất vui thông qua những trải nghiệm của con. Ví dụ như bảo: Con hãy viết một bài tả về mẹ thì rất khó cho con. Còn nếu mình bảo: Con sẽ vẽ một bức tranh nhé. Hôm nay cả nhà mình đi ra công viên ở đó, mẹ với con làm gì với nhau, con nhìn thấy những,… Con thấy thích thú với việc vẽ và viết trên bức tranh đó. Mình dạy theo truyền thống là chữ cái và ghép vần nhưng mình cũng cần phải xác định đối tượng là ai, môi trường như thế nào để thay đổi cho nó phù hợp với các con trong các điều kiện, hoàn cảnh là nói tiếng Việt ở nước ngoài.
Các bạn nhỏ thường thấy khó khăn khi đến tuổi học đọc, học viết tiếng Việt, điều này là do bố mẹ không có bước chuyển giao. Trước đó bố mẹ không dành thời gian đều đặn để cùng con nói tiếng Việt, cùng con tiếp xúc với tiếng Việt, rồi đến 5, 6 tuổi thì cho con đi học thì khả năng tiếng Việt của con kém rồi, bảo là Bây giờ mình học tiếng Việt đi, thì sẽ làm cho các bạn ấy sợ, khi đã sợ thì rất ngại và khi đã ngại thì đến ghét rất nhanh.
Anh Tiến Giang: Mình bắt đầu đọc truyện cho con từ rất bé và tất cả các truyện ban đầu đều là tiếng Việt. Như chị Vân nói là khi các con đi học thì việc giữ tiếng Việt khó hơn vì các con tiếp nhận được rất nhiều kiến thức, đọc rất nhiều câu chuyện bằng tiếng Anh và giảm hứng thú với tiếng Việt. Trước kia tiếng Việt là cửa ngõ ngôn ngữ duy nhất để các con tiếp cận kiến thức, các câu chuyện, bài hát,… thì bây giờ con có nhiều điều thú vị hơn. Mình thường chọn các truyện mà con đã được đọc hoặc nghe bằng tiếng Anh rồi, như truyện cổ tích, nhưng mình đọc bằng tiếng Việt. Trẻ con nó đã thích một truyện thì nó sẽ đọc đi, đọc lại, ngày nào cũng đọc, như thế con được nghe câu chuyện đấy lại bằng tiếng Việt, nó mở ra một hướng thú vị mới, con sẽ hứng thú hơn với việc nghe chuyện bằng tiếng Việt.
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra việc bố mẹ đọc truyện với con từ khi người mẹ mang thai có một tác động rất lớn đến khả năng phát triển tư duy và nhận thức của các con và đặc biệt là ngôn ngữ khi các con lớn hơn. Tuy nhiên, đọc truyện như thế nào cũng là một câu hỏi lớn dành cho các bố mẹ, không phải ai cũng biết cách đọc truyện cho con một cách thú vị.
Chị Hà Trang: Có một cái mà nếu cha mẹ có thể làm được với con thì nó sẽ tăng sự thích thú của con đối với đọc truyện, đọc sách, đó là cách bố mẹ đọc. Cách bố mẹ nhập vai vào câu chuyện, lôi cuốn con bằng giọng đọc, cử chỉ, giúp con tiếp cận với sách sẽ làm cho con thích thú và thích đọc truyện hơn.
Một nghiên cứu gần đây với hơn 5000 trẻ em ở Úc đã cho thấy việc bố mẹ đọc truyện, đọc sách với con trung bình 11 phút mỗi ngày khi con ở độ tuổi 1-2 sẽ giúp con đọc, đánh vần, có kỹ năng ngữ pháp và số học tốt hơn khi con học lớp 3 và giúp con đọc, viết, đánh vần và có kỹ năng ngữ pháp tốt hơn khi con học lớp 5. Các anh chị đã thực hiện việc đọc truyện, đọc sách với con như thế nào?
Chị Mai Hoa: Nhà tôi thì từ khi các cháu còn bé đã có thói quen đọc sách hàng ngày với bố hoặc mẹ trước khi đi ngủ. Phương pháp đọc sách cũng rất quan trọng.
Chúng tôi không chỉ đọc sách tiếng Việt mà thường là tôi cho cháu đọc cả hai cuốn tiếng Anh và tiếng Việt của cùng một quyển sách để khi gặp từ tiếng Anh tôi nhắc cháu, và gặp từ tiếng Việt tôi cũng nhắc cháu, vì các cháu bên này cần phát triển song ngữ. Chỉ cần 5 đến 10 phút mỗi ngày, và chỉ cần đọc một chương thôi.
Mặc dù nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra là mẹ có một vai trò rất là quan trọng trong việc dạy tiếng mẹ đẻ cho con, nhưng gần đây các nghiên cứu cũng bắt đầu nhận ra vai trò của người cha trong việc này. Sự đồng thuận và hợp tác giữa bố mẹ là yếu tố quan trọng giúp giữ tiếng Việt cho con. Anh chị nghĩ thế nào?
Chị Mai Hoa: Vợ chồng tôi chia sẻ việc nuôi dạy con. Việc đọc sách cho con cũng được chia sẻ đều giữa hai vợ chồng. Vì tôi là giáo viên nên có thể tôi đọc truyền cảm hơn, chồng tôi cũng học được cái đấy và anh cũng đọc lại cho con. Chúng tôi cũng thống nhất quan điểm là không nói tiếng Anh ở nhà và bất cứ hoạt động gì gắn với văn hóa Việt Nam thì chồng tôi khuyến khích tôi làm.
Gia đình chị Hoa gói bánh chưng Tết Source: Supplied
Anh Tiến Giang: Mình không nghĩ là có sự tách biệt giữa vai trò của người mẹ và người bố vì để duy trì được tiếng Việt thì chúng ta phải xây dựng được văn hóa nói tiếng Việt mà cần cả bố và mẹ tạo dựng mới thành được. Nếu chỉ ở mức tiểu học thì trình độ tiếng Anh, tiếng Việt của các con tương đương nhau, nhưng khi các bạn lớn dần lên thì vốn từ tiếng Anh của các bạn phức tạp hơn rất nhiều mà vốn tiếng Việt thì lại đơn giản. Thế nên mình chịu khó nói chuyện với con về các chủ đề như bầu cử, biến đổi khí hậu, môi trường..
Khi mình nói bằng tiếng Việt thì con sẽ xây dựng được vốn từ tiếng Việt. Nó có thể không bằng 100% vốn từ tiếng Anh nhưng nếu chúng ta không có thói quen như thế thì trẻ con quanh đi quẩn lại chỉ nói những từ đơn giản trong gia đình như ăn uống, chơi,… mà không có được vốn từ vựng, thói quen diễn giải những vấn đề phức tạp hơn.
Việc người lớn chúng ta dùng từ ngữ đa đạng rất quan trọng với việc phát triển ngôn ngữ của trẻ em. Nhiều nghiên cứu trên thế giới đã chỉ ra là những đứa trẻ mà được bố mẹ nói chuyện nhiều, giải thích và dùng ngôn ngữ phong phú để giao tiếp hàng ngày thì có năng lực ngôn ngữ tốt hơn, đặc biệt là khả năng diễn đạt và vốn từ vựng. Đối với trẻ học tiếng mẹ đẻ ở nước ngoài thì việc này càng quan trọng hơn bởi môi trường tiếng của con rất hạn chế.
Chị Mai Hoa: Tôi thường cho các cháu xem cái video về các hiện tượng bằng tiếng Việt để các các cháu có thể nghe, hiểu và phát triển vốn từ tiếng Việt của mình trong các lĩnh vực khác nhau.
Chị Hà Trang: Em tận dụng tối đa cơ hội để con nói tiếng Việt. Ví dụ như đi học về, con kể cho mình về học toán ở trường bằng tiếng Việt, hoặc con trình bày cho mẹ bằng tiếng Việt các chủ đề con đã được học ở lớp như Vòng đời của một bạn ếch. Người lớn thường hay giới hạn trẻ nhỏ bằng cái suy nghĩ của mình nhưng thật ra chỉ cần chúng ta hích nhẹ là các bạn có thể đi rất xa.
Khi tham gia vào việc giúp con nói và học tiếng Việt chắc hẳn chúng ta sẽ nhận thấy là con trẻ có những cách sử dụng ngôn ngữ gì rất thú vị, đặc biệt ở những đứa trẻ nói được hai ngôn ngữ. Các anh chị có thể chia sẻ một câu chuyện vui hoặc là một kỉ niệm đáng nhớ liên quan đến việc con nói tiếng Việt được không?
Chị Hà Trang: Bạn nhà em học được từ này trong một cái quyển sách Tiếng Việt về động vật, đó là từ “ăn tạp”. Bạn biết cái từ đó thường chỉ dùng cho động vật thôi, thế nhưng trong một bữa cơm, mấy bố con nói chuyện với nhau, bạn ấy hỏi: Bố có thích món này, món kia không. Bố bảo: Có, cái nào bố cũng thích, cũng ăn được. Thì bạn bảo: Thế bố ăn tạp quá. Bạn ấy đã biết cách dùng từ đó trong hoàn cảnh hài hước để trêu bố.
Nếu có thể tóm lược kinh nghiệm của mình trong một số từ ngắn gọn, theo các anh chị yếu tố gì là quan trọng nhất trong việc giữ tiếng Việt cho con khi ở nước ngoài?
Anh Tiến Giang: Theo tôi đó là từ Kiên trì. Trẻ con khi lớn lên sẽ có rất nhiều yêu cầu, phát triển theo các hướng khác nhau, mình cần kiên trì với mục tiêu của mình trong mọi tình huống.
Mai Hoa: Tôi muốn thêm là chúng ta phải Nhất quán, consistent. Mình phải nhất quán trong tất cả các hoạt động để luôn có môi trường tiếng Việt cho con. Ngoài ra bố mẹ chúng ta cũng nên luôn luôn tự hào là người Việt Nam, để giúp các con cũng yêu nguồn cội của mình, yêu tiếng Việt.
Chị Hà Trang: Em hoàn toàn đồng ý với anh Giang và chị Hoa và xin bổ sung thêm một yếu tố nữa là Làm từ sớm, càng sớm càng tốt. Và điều rất quan trọng nữa chúng ta phải tự hào về nguồn gốc của mình. Vì nếu bố mẹ không tự hào thì con cũng không biết lí do vì sao con phải học thứ tiếng đó.
Kiên trì, Nhất quán, và Làm từ sớm, cộng với một thái độ tích cực với tiếng Việt và văn hóa Việt là chìa khóa thành công trong việc duy trì tiếng Việt. Đây cũng chính là kết quả nghiên cứu của dự án VietSpeech của trường đại học Charles Sturt về duy trì tiếng Việt cho trẻ em Việt Nam ở Úc được thực hiện từ năm 2018 đến năm 2021.
Mời quý vị trả lời câu đố của một bạn nhỏ đến từ trường Yêu tiếng Việt: Tại sao lại gọi là ngã tư mà không phải là ngã bốn? Xin quý vị hãy gửi câu trả lời về chương trình theo địa chỉ Vietnamese.program@sbs.com.au hoặc nhắn tin trên facebook.com/sbsvietnamese.
*Chương trình Cùng giữ tiếng Việt của SBS do tiến sỹ ngôn ngữ Trần Hồng Vân thực hiện. Chị Hồng Vân hiện là giảng viên chuyên ngành Biên Phiên dịch tại trường Đại học Western Sydney, đồng thời là nghiên cứu viên của dự án VietSpeech của trường Đại học Charles Sturt, một dự án nghiên cứu về duy trì tiếng Việt và phát triển ngôn ngữ của trẻ em Việt Nam ở Úc.
