Hiệu quả và kiểm soát – hai nỗi ám ảnh của đời sống hiện đại.
Và điều này thể hiện rõ nhất ở việc chúng ta muốn biết người thân của mình đang ở đâu – mọi lúc, mọi nơi.
Từ ứng dụng định vị gia đình Life360, đến Find My iPhone hay Find My Device, ngày càng nhiều người trong chúng ta theo dõi vị trí của con cái, cha mẹ lớn tuổi, thậm chí là bạn đời hay bạn bè – suốt 24 giờ mỗi ngày.
Giám đốc điều hành Relationships Australia New South Wales, bà Elisabeth Shaw, cho biết thật dễ để biện minh cho mong muốn được theo dõi này.
“Tôi nghĩ một phần là do nhịp sống quá nhanh. Chúng ta không muốn để điều gì cho sự tình cờ – kiểu như ‘không biết tối nay gia đình về lúc nào’. Giờ đây, chúng ta cần biết, cần biết ngay lập tức… và rồi tự cho đó là điều cao cả. Chúng ta nói rằng vì cuộc sống không còn an toàn như trước, nên đây là cách thể hiện tình yêu của mình dành cho gia đình.”
Thực tế, nước Úc ngày nay an toàn hơn trước kia.
Số người phạm tội bị cảnh sát xử lý trong giai đoạn 2023–24 đã giảm xuống mức thấp nhất kể từ năm 2008–2009, trong khi tội giết người và cướp giật cũng giảm đáng kể.
Tuy nhiên, một số loại tội phạm khác lại gia tăng, như bạo lực gia đình và xâm hại tình dục.
Hiện nay, các ứng dụng định vị chỉ hiển thị vị trí khi có sự đồng ý của cả hai bên.
Hiện chưa có số liệu cụ thể về số người tại Úc đang theo dõi hoặc bị theo dõi. Apple cho biết họ không có quyền truy cập dữ liệu, còn Life360 chưa phản hồi yêu cầu cung cấp thông tin của SBS. Tuy vậy, có vẻ như rất nhiều người đang sử dụng.
Bà Christine Milostnik đã dùng ứng dụng định vị nhiều năm, và cảm thấy yên tâm khi biết các con đã về nhà an toàn sau giờ học, hoặc – như năm ngoái – biết cậu con trai 18 tuổi an toàn trong chuyến du lịch châu Âu.
Trước chuyến đi, hai mẹ con đã thỏa thuận rõ ràng, nên cả hai đều cảm thấy an tâm. Có lần tôi gọi vì thấy con ‘đứng yên’ 24 tiếng, và con nói, ‘Dạ, con bị bệnh’. Điều đó cũng giúp con thấy rằng luôn có người quan tâm.
Suốt sáu năm, bà cũng dùng định vị để theo dõi người mẹ bị mất trí nhớ, mà nhiều lúc hay bị lạc đường.
“Mọi người trong nhà đều thấy được mẹ đang ở đâu, nên nếu bà bị lạc, chúng tôi có thể tìm được ngay. Khi bà về Brazil, tôi cũng biết vị trí. Có lần bà đi lễ sáng mà quên đường về, tôi đã nhờ bạn đến đón.”
Trong gia đình bà Milostnik, mọi người đều đồng thuận việc theo dõi, dù hiện nay bà đã ngừng theo dõi các con vì chúng đã trưởng thành.
Bà Elisabeth Shaw cho biết, việc định vị với sự đồng ý rõ ràng có thể rất hữu ích.
“Tôi từng biết nhiều bạn trẻ mời bạn bè theo dõi vị trí của mình khi đi hẹn hò lần đầu để cảm thấy an toàn. Hoặc chúng ta thường gửi vị trí Uber cho người thân. Việc này hoàn toàn nằm trong quyền kiểm soát cá nhân – bạn có thể mời và gỡ họ bất kỳ lúc nào. Khi có sự rõ ràng về mục đích và đồng thuận, đây là cách rất hữu ích để sống an toàn hơn.”
Tuy nhiên, tiến sĩ Bridget Harris, Giám đốc Trung tâm Phòng chống Bạo lực Gia đình và Giới tính của Đại học Monash, cho rằng việc này có thể nguy hiểm, vì khiến giám sát trở thành điều bình thường.
“Tôi nghĩ chúng ta đang thay đổi chuẩn mực về quyền riêng tư – về lượng thông tin chia sẻ, thiết bị chia sẻ, và kỳ vọng rằng mình phải luôn ‘có thể được tìm thấy’ – bởi bạn đời, con cái, hay bất kỳ ai… Giám sát giờ đây diễn ra ở mọi nơi: nơi làm việc, trường học, giải trí, thương mại, thậm chí cả chính phủ. Và dần dần, chúng ta chấp nhận việc bị giám sát trong cả đời sống cá nhân.”
Một nghiên cứu của Ủy viên An toàn mạng eSafety công bố tháng 5 cho biết: gần 1/5 thanh niên tuổi 18–24 cho rằng theo dõi bạn đời mọi lúc là điều chấp nhận được.
Bà Harris nói, giới trẻ là nhóm dễ chấp nhận việc bị giám sát nhất.
Chúng ta đang thấy xu hướng coi việc cho bạn đời truy cập điện thoại, tài khoản là bình thường – một chuẩn mực mới về quyền riêng tư, khác xa thế hệ trước.
Vấn đề đặt ra là: cha mẹ có đang “vô tình” tập cho con cái quen với việc bị theo dõi không?
Và điều đó có ổn không?
Bà Alyssa Carter tin rằng không ổn.
Bà chưa bao giờ theo dõi con gái 16 tuổi của mình – và cô bé cũng sẽ phản đối dữ dội nếu bị làm vậy.
“Đó rõ ràng là do thám. Con bé sẽ cảm thấy bị xâm phạm quyền riêng tư và tự chủ. Nó sẽ hỏi: sao mẹ không tin con? Tôi thấy có cha mẹ cài báo động, thiết lập ‘vòng bán kính’ xung quanh nhà – thật không tưởng tượng nổi.”
Bà Carter cũng không bao giờ chấp nhận việc bạn đời theo dõi vị trí.
“Tôi sẽ thấy bị xúc phạm. Nếu bạn trai con gái tôi đòi vậy, tôi sẽ cho rằng đó là hành vi vượt ranh giới. Không có lý do nào chính đáng để làm thế.”
Bà Shaw nhấn mạnh, vấn đề không nằm ở công nghệ, mà là cách chúng ta sử dụng.
Theo bà, điều quan trọng là mục đích và sự đồng thuận.
Nếu bạn theo dõi con để biết khi nào chuẩn bị bữa tối – đó là một chuyện. Nhưng nếu dùng để “thẩm vấn” hay “kiểm soát”, khiến người kia cảm thấy mất quyền riêng tư, điều đó sẽ bào mòn lòng tin.
“Cách chúng ta dùng ứng dụng phản ánh trạng thái của mối quan hệ. Nếu niềm tin vốn đã thấp, như trong trường hợp từng có ngoại tình, thì việc theo dõi mang ý nghĩa hoàn toàn khác. Nhưng nếu trong gia đình luôn có sự tin tưởng, không ai thấy cần kiểm soát, thì chẳng ai phàn nàn.”
Trong trường hợp xấu nhất, việc này có thể dẫn tới kiểm soát cưỡng ép – đặc biệt đáng lo trong bối cảnh bạo lực gia đình tại Úc đang ở mức cao kỷ lục.
Bà Harris cảnh báo: khi việc theo dõi trở nên “bình thường”, nạn nhân có thể khó được tin tưởng khi cầu cứu.
“Nếu một người cố cầu cứu giúp đỡ vì đang bị bạo hành, nhưng người khác có thể gạt đi vì xem đó là chuyện bình thường, kiểu như “tôi cũng làm thế với bạn đời mà’. Nhưng trên thực tế, bản chất sự việc có thể rất khác – và ta sẽ bỏ lỡ cơ hội giúp đỡ người đó.”
Bà Shaw nói thêm, theo dõi cũng có thể làm lệch kỳ vọng trong mối quan hệ.
“Người ta bắt đầu đánh giá tình cảm qua tốc độ phản hồi: ‘Anh không trả lời một tiếng, vậy là không yêu em’. Chúng ta đang nhầm lẫn giữa ‘truy cập nhanh’ với ‘tình yêu sâu đậm’. Sự nhanh chóng không nói lên chất lượng mối quan hệ.”
Nếu hai bên không thống nhất về việc theo dõi, đó là dấu hiệu mất cân bằng quyền lực và cần được trao đổi thẳng thắn.
“Bạn cần giải quyết mâu thuẫn này ngoài ứng dụng. Không ai được quyền đơn phương tiếp tục. Hãy bàn bạc về ý nghĩa thực sự của hành động – dù người kia có biện minh là vì quan tâm, nhưng nếu bạn cảm thấy không thoải mái, thì vấn đề cần được xử lý.”
Bà Harris khuyên mỗi người nên lên tiếng nếu cảm thấy bị xâm phạm.
“Nếu chúng ta có thêm những cuộc trò chuyện về cảm xúc bất an, sợ hãi – chúng ta sẽ hiểu rõ hơn nên thay đổi chuẩn mực hay hành vi nào, và cần nói nhiều hơn về quyền riêng tư, đồng thuận kỹ thuật số.”
Bà Shaw kết luận, ngoài việc trao đổi với người khác, mỗi người cũng nên tự soi lại bản thân – về giá trị của sự tôn trọng, đồng thuận và quyền riêng tư, nhất là khi con cái trưởng thành.
“Đôi khi chúng ta chỉ nhận ra đã đi quá xa khi con cái nói: ‘Con không thích việc này’. Khi đó, hãy dừng lại và suy xét – liệu hành động của mình đang giúp con độc lập hơn, hay đang xâm phạm quyền tự chủ của chúng?”
Nếu bạn hoặc người thân đang bị lạm dụng công nghệ, hãy truy cập trang web của Ủy viên eSafety để xem hướng dẫn và hỗ trợ.
Nếu bạn cần chia sẻ về bạo lực gia đình, gọi 1800RESPECT (1800 737 732) hoặc Lifeline qua số 13 11 14. Trong trường hợp khẩn cấp, hãy gọi 000.
READ MORE
SBS Việt ngữ
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
