Thế hệ và sự khác biệt giữa gen X, Y và Z
Thế hệ là khái niệm dùng để chỉ một nhóm người dựa trên quãng thời gian họ sinh ra, có chung một trải nghiệm đời sống, sở thích và ảnh hưởng từ những thăng trầm trong giai đoạn đời sống.
Người đầu tiên đưa ra lý thuyết về thế hệ là ông Karl Mannheim (1923 - 1947), nhà xã hội học người Hungary. Ông cho rằng những người cùng một thế hệ chịu ảnh hưởng đáng kể của hoàn cảnh lịch sử, xã hội của thời kỳ họ lớn lên.
Vì vậy họ hình thành những tập thái độ, tập hành vi tương đồng với những người trong cùng thế hệ với nhau. Tuy nhiên, trong những điểm chung, vẫn có những cá biệt.
Căn cứ của Karl Mannheim dựa nhiều vào những hoàn cảnh lịch sử, xã hội của phương Tây, người ta chia ra từng thế hệ như sau:
Baby Boomers (1946-1964): là những người sinh sau thế chiến thế giới thứ 2. Họ chứng kiến thời kỳ bùng nổ kinh tế, trải qua những phong trào đấu tranh đòi quyền công dân, chứng kiến chiến tranh Việt Nam, chứng kiến con người đổ bộ lên mặt trăng.
Gen X: (1965-1980): Lớn lên trong thời tiến bộ khoa học kỹ thuật và thay đổi về kinh tế. Thế hệ này được cho là độc lập và có óc phán xét, nghi ngờ và đánh dấu bằng tỉ lệ đổ vỡ hôn nhân tăng cao và phương Tây gọi họ là 'Latchkey kids'- tức là sau giờ học về nhà thường không không có cha mẹ ở nhà vì họ bận đi làm, anh chị em thường tự chơi với nhau.
Gen Y hay còn gọi là Millennials (1981-1996): Đây là thế hệ chứng kiến sự bùng nổ của Internet. Họ chứng kiến sự kiện 9/11 và khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Thế hệ Gen Y rất thông thạo công nghệ số và đề cao sự đa dạng (diversity) và hợp nhất (inclusion).
Tổng quan về sự khác biệt thế hệ Credit: Mccrindle Research
Theo thống kê của tổ chức McCrindle - Gen Z chiếm 23% dân số toàn cầu: trung bình cứ 4 người có một bạn gen Z. Và họ chiếm tới 27% lực lượng lao động.
Mong muốn lớn nhất của Gen Z là sở hữu được nhà ở (63%); tự do và độc lập tài chính hoàn toàn (59%); Được đi du lịch thế giới (59%).
3 lo lắng nhất của Gen Z: Không có đủ tiền để sống thoải mái (58%); Không đủ khả năng sở hữu căn nhà (47%); bị chôn vùi vào một công việc mà mình không thích hoặc thấy ý nghĩa (46%).
Biểu tượng xe hơi của Gen Z là Tesla Model S. Đồ chơi lúc của họ là Scooter loại gập được. Họ nghe nhạc chủ yếu qua ứng dụng Spotify và phong cách lãnh đạo của họ là cùng nhau phối hợp và trao quyền cho nhân viên. Khi cần tham khảo ý kiến, họ hay tìm kiếm ý tưởng trên các diễn đàn.
TS Cường Lã cho biết Gen Z sinh ra trong bối cảnh kinh tế xã hội bất ổn, cha mẹ có tỷ lệ ly hôn cao, chịu tác động của mạng xã hội và áp lực của gia đình.
Các bạn trẻ thế hệ gen Z gặp khủng hoảng từ rất sớm
Thế hệ gen Z được đánh giá là rất dễ bỏ cuộc, thiếu khả năng hồi phục và sự bền bỉ. Đây được coi là đặc trưng về mặt tính cách của mốt thế hệ.
Thế giới thay đổi chóng mặt và điều này cũng xảy ra với môi trường sống, đời sống văn hóa - xã hội của nhóm Gen Z. Các nhà tâm lý cho chúng ta biết là Gen Z là thế hệ đối diện với sức khỏe tâm lý yếu hơn thế hệ trước. Gen Z là thế hệ dễ bị lo âu và trầm cảm nhất. Mà sức khỏe tâm thần là thành phần quan trọng làm nên một người khỏe mạnh và sung mãn.
Tại Úc, theo thống kê của ABS trong 2 năm (2020-2022), có tới 38.8% những người trong độ tuổi 16-24 (thuộc Gen Z) có biểu hiện bất ổn tâm lý trong vòng 12 tháng qua. Đó là những biểu hiện bất ổn về nhận thức, kiểm soát cảm xúc và hành vi.
Tại Victoria, năm 2023 chứng kiến 73 ca tử vong trong độ tuổi 18-24, do nghi ngờ tự tử (9% tổng số ca): 53 ca nam giới và 20 ca nữ giới (Australian Bureau of Statistics).
Điều đáng mừng là GenZ cởi mở nói về sức khỏe tâm lý, về nhân dạng, bình đẳng xã hội và sự đa dạng sắc tộc hơn bất cứ thế hệ trước đó. Có tới 70% Gen Z cho rằng nhu cầu sức khỏe tâm lý đáng được quan tâm nhất (Theo Niko Bonatsos và đồng nghiệp viết trong cuốn The next generation of parents).
Tại sao GenZ lại dễ bị tổn thương?
Theo ghi nhận của Viện quốc gia SK tâm thần Hoa kỳ, mức độ trẻ vị thành niên bị trầm cảm và tổn thương tâm lý gia tăng nhanh chóng những năm gần đây. Các nhà tâm lý cho rằng những nguyên nhân sau đây:
Áp lực phải thành công (được như con nhà người ta)
Mong con cái học giỏi, học trường chuyên, lớp chọn, phải có bảng thành thích, có các giải thưởng trong các cuộc thi rồi cha mẹ tung hô khoe con trên mạng.
Sức ép học hành nặng nề: Tại Úc, tuy áp lực học tập không như Việt Nam, nhưng nhiều cha mẹ muốn hướng con vào ngành Y, Luật, Tâm lý thì điểm ATAR phải cao, điều này cũng gây áp lực lên các bạn trẻ.
Tác động của mạng xã hội: bắt nạt trên mạng (đọc những câu bình luận, mang tính tấn công cá nhân dễ gây tổn thương); so sánh cơ thể mình với những hình ảnh hào nhoáng trên mạng gây ra áp lực. Hầu như đa số các tạp chí, báo viết, báo mạng thống trị bởi những hình ảnh cơ thể, gương mặt trẻ trung, thành công, đẹp đẽ, láng bóng, lúc nào cũng tích cực dễ gây ra áp lực nên những người Gen Z – những người sử dụng mạng xã hội nhiều nhất.
Bất ổn kinh tế
Đây là tình trạng suy giảm kinh tế toàn cầu sau đại dịch COVID.
Vừa rồi chính phủ Úc cắt giảm tiền nợ vay học đại học => đó là chỉ dấu của gánh nặng tài chính đối với lớp trẻ Gen Z.
Cạnh tranh xin việc làm
Gia đình đổ vỡ
Tỉ lệ ly hôn của cha mẹ cao. Nhiều bạn Gen Z lớn lên chứng kiến cảnh cha mẹ bất hòa, li thân, li hôn. Việc phải sốn, theo cảm xúc của bố hoặc mẹ dẫn tới bác bạn Gen Z mệt mỏi.
Khẳng định bản thân/ nhân dạng: tìm ra được mình là ai, mình thuộc về nơi đâu, học cách chấp nhận những điểm được và chưa được của bản thân cũng có thể là áp lực không nhỏ tới tâm lý.
Gen Z hay tìm tới 'phong trào chữa lành'
Chữa lành là từ chỉ hoạt động giúp phục hồi tinh thần và tâm trí sau những sang trấn tâm lý (Post-Traumatic Stress Disorder hay Moral Injury). Sau sang chấn tâm lý dẫn tới mặc cảm, tự ti, cảm thấy tội lỗi, mất cân bằng trong nhận thức, suy nghĩ tiêu cực.
Có nhiều bạn trẻ mất khả năng nhận biết và đối diện với cơn bão cảm xúc đang dâng lên trong lòng, trong suy nghĩ. Vì vậy họ mới tìm tới cách hủy hoại bản thân, thậm chí quên sinh vì nghĩ đây là cách sẽ thoát khổ.
Giá như, các bạn trẻ hiểu được rằng cơn bão lòng, dù lớn đến đâu chăng nữa, dù nó có làm khổ ta hàng giờ, hàng ngày, thì rồi cơn bão cảm xúc cũng sẽ đi qua, và lòng ta sẽ dịu lại.TS Cường Lã
Có nhiều phương pháp trị liệu tâm lý giúp dần tháo gỡ, trút bỏ gánh nặng trong lòng, tập cách tha thứ cho bản thân và những người khác, giải tỏa những tiêu cực trong suy nghĩ, thái độ và hành vi.
Một trong những cách mà rất phổ biến đó là tập cách kiểm soát hơi thở - hay còn gọi là trở về với hơi thở chánh niệm.
Tập sống trong giây phút hiện tại và nhận ra sự nhiệm màu của vạn vật. Nếu như những phương pháp chữa lành giúp các bạn lắng tâm và vượt qua thử thách, sóng gió về nội tâm, trở lại trạng thái cân bằng thì đó là điều nên làm.
Mời quý vị nhấn vào audio để nghe phỏng vấn với khách mời.
TS Cường Lã sẽ quay lại với Mái ấm gia đình trong số tiếp theo để bàn về Vai trò của cha mẹ trong việc xây dựng ý chí, sức bền và khả năng phục hồi cho gen Z, một thế hệ đang đối mặt với nhiều khủng hoảng của thời đại số.
READ MORE
Mái ấm gia đình
