Trong nhiều tháng, nhà hàng Tarihi Balikca của Istanbul đã cố gắng gồng gánh sự gia tăng giá dầu hướng dương, loại dầu ăn mà nhà hàng dùng để chiên cá, mực và sò lăn bột.
Nhưng vào đầu tháng 4, với giá dầu cao gấp gần 4 lần so với năm 2019, nhà hàng cuối cùng buộc phải tăng giá trên thực đơn.
Người phục vụ và đầu bếp của nhà hàng là Mahsun Aktas cho biết họ đã cố gắng không tăng giá càng lâu càng tốt.
"Chúng tôi đã cố gắng cầm cự. Chúng tôi tự nhủ: 'Hãy chờ một chút, có thể thị trường sẽ cải thiện, có thể (giá cả) sẽ ổn định." Nhưng chúng tôi thấy rằng không có cải thiện, vì vậy chúng tôi đã tăng giá món ăn của mình. Đó là cách chúng tôi có thể bù đắp chi phí."
Anh nói rằng, ngay cả một số khách hàng lâu năm cũng nhìn vào thực đơn và bỏ đi.
"Lần đầu tiên trong năm nay, chúng tôi thấy khách hàng quay lưng đi sau khi nghe giá bánh mì cá của nhà hàng, món ăn đường phố quen thuộc của Thổ Nhĩ Kỳ. Những năm trước, họ cũng đã thấy giá cả tăng nhưng không có tình trạng quay đi như hôm nay. Năm nay thì khách hàng đã không thể mua nổi."
Giá dầu ăn toàn cầu đã tăng kể từ khi đại dịch COVID-19 bắt đầu do mùa màng kém ở Nam Mỹ, tình trạng thiếu lao động liên quan đến COVID, và nhu cầu ngày càng tăng từ ngành công nghiệp nhiên liệu sinh học.
Ukraine cung cấp gần một nửa lượng dầu hướng dương trên thế giới, còn Nga thì chiếm 25%. Cuộc chiến ở Ukraine đã làm gián đoạn các chuyến hàng và khiến giá dầu ăn tăng.
Đây là đòn giáng mới nhất vào nguồn cung cấp lương thực toàn cầu và một chi phí gia tăng khác đang chèn ép các hộ gia đình và doanh nghiệp trong bối cảnh lạm phát tăng vọt.
Với cuộc xung đột đã góp phần làm tăng chi phí lương thực và năng lượng, nó đang ảnh hưởng nặng nề nhất đến người dân nghèo.
Chiến tranh đã làm gián đoạn các chuyến hàng ngũ cốc quan trọng từ Ukraine và Nga, đồng thời làm trầm trọng thêm tình trạng suy thoái phân bón toàn cầu, dẫn đến lương thực đắt hơn và hút hàng hơn.
Steve Mathews là đồng trưởng nhóm nghiên cứu của Gro Intelligence, một công ty phân tích và dữ liệu nông nghiệp.
Ông nói rằng chiến tranh đã làm trầm trọng thêm các vấn đề hiện có.
"Tình hình dầu ăn song hành với tình hình thực phẩm chung trên thế giới. Giá đã tăng rất nhiều trong khoảng hơn một năm trở lại đây, ở mức 40% với một số loại dầu thực vật. Với dầu hướng dương bạn thậm chí không thể mua được, do chiến tranh Ukraine. Điều cần lưu ý là xu hướng (giá) đã có trước khi chiến tranh bắt đầu nhưng chiến tranh đã khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn nhiều."
Việc mất nguồn cung cấp lúa mì, lúa mạch và các loại ngũ cốc khác với giá cả phải chăng làm gia tăng viễn cảnh thiếu lương thực và bất ổn chính trị ở các nước Trung Đông, châu Phi và một số nước châu Á, nơi hàng triệu người sống dựa vào bánh mì được trợ giá và mì sợi giá rẻ.
Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc cho biết giá dầu thực vật đạt mức cao kỷ lục trong tháng 2, sau đó tăng thêm 23% trong tháng 3.
Và Ngân hàng Thế giới cho biết giá dầu đậu nành đã tăng hơn ba lần kể từ năm 2019 [[$ 765 USD/tấn vào năm 2019, hiện nay trung bình là $ 1,957/tấn vào tháng 3 năm 2022.
Giá dầu cọ tăng 200% và có khả năng tăng cao hơn sau khi Indonesia, một trong những nhà sản xuất hàng đầu thế giới, vào tuần trước đã cấm xuất khẩu để bảo vệ nguồn cung trong nước.
Một số chuỗi siêu thị ở Thổ Nhĩ Kỳ đã áp đặt giới hạn số lượng dầu thực vật mà các hộ gia đình có thể mua sau khi lo ngại về tình trạng thiếu hụt làm dấy lên làn sóng mua hàng hoảng loạn.
Những người mua sắm ở Đức đang đăng ảnh trên mạng xã hội về các kệ hàng trống trơn, nơi thường có dầu hướng dương và dầu hạt cải.
Tây Ban Nha, Ý và Vương quốc Anh đang áp dụng việc phân bổ số lượng mua để tránh tình trạng tích trữ.
Emiwati điều hành một cửa hàng thực phẩm ở Jakarta, Indonesia và nói rằng cô ấy cần 24 lít dầu ăn mỗi ngày.
Cô làm nasi kapau, món cơm trộn truyền thống mà cô phục vụ với các món ăn như trứng tráng chiên giòn.
Kể từ tháng 1, cô ấy gặp khó khăn trong việc tìm kiếm dầu ăn và những thứ mà cô mua giờ giá cả đắt hơn nhiều.
"Tôi buồn quá. Bây giờ bán thực phẩm khó khăn hơn vì chúng tôi vẫn đang trong cơn đại dịch. Chúng tôi vẫn cố gắng tìm mua dầu ăn mặc dù nó đắt."
Lợi nhuận giảm, nhưng cô sợ mất khách nếu tăng giá.
"Chúng tôi chấp nhận giá dầu ăn tăng nhưng không thể tăng giá thực phẩm bán được. Không làm được điều đó thì rất khó điều chỉnh giá. Mọi người biết giá thực phẩm và nếu chúng tôi tăng giá bán thì họ sẽ không mua nó."
Các chuyên gia trong ngành cho rằng giá có thể giảm xuống vào thời điểm nông dân ở Bắc bán cầu thu hoạch bắp, đậu nành và các loại cây trồng khác.
Nhưng luôn có nguy cơ thời tiết xấu.
Năm ngoái, hạn hán đã ảnh hưởng đến cây cải dầu của Canada và đậu nành của Brazil, trong khi mưa lớn ảnh hưởng đến sản xuất dầu cọ ở Malaysia.
Ông Mathews của Gro Intelligence nói rằng nông dân ngần ngại gia tăng số lượng gieo trồng bù đắp cho sự thiếu hụt từ Ukraine và Nga vì họ không biết khi nào chiến tranh có thể kết thúc.
"Giá có thể giảm trong thời gian ngắn, tuy nhiên các nguyên tắc cơ bản cho thấy giá vẫn sẽ còn giữ ở mức rất cao. Và lý do không hoàn toàn là cuộc chiến Ukraine, mà đã tồn tại sự thiếu hụt và giá cả phân bón gia tăng trên toàn cầu. Lý do lớn nhất là do năng lượng. Sự sẵn có của khí ga tự nhiên đã khiến giá phân bón tăng ồ ạt, giá phân cao dẫn đến việc nông dân sử dụng ít phân bón hơn trong năm nay, dẫn đến thu hoạch ít hơn, dẫn đến giá cao hơn trong thời gian dài."
Về lâu dài, cuộc khủng hoảng có thể khiến các nước xem xét lại các quy định về nhiên liệu sinh học, trong đó quy định lượng dầu thực vật phải được pha trộn với nhiên liệu nhằm giảm lượng khí thải và giảm nhập khẩu năng lượng.
Indonesia gần đây đã trì hoãn kế hoạch yêu cầu 40% dầu diesel sinh học làm từ dầu cọ, trong khi Ủy ban châu Âu cho biết họ sẽ hỗ trợ các quốc gia thành viên chọn giảm các nhiệm vụ về nhiên liệu sinh học của họ.
Trong khi đó, người tiêu dùng và doanh nghiệp đang lao đao.
Harry Niazi, là chủ Famous Olley's Fish Experience - Trải nghiệm Cá Olley nổi tiếng ở London, cho biết ông từng phải trả khoảng 22 bảng Anh, khoảng 39 đô la Úc cho một bình dầu hướng dương 20 lít.
Chi phí gần đây đã tăng lên hơn 42 bảng Anh, khoảng 75 đô la.
Trung bình mỗi tuần Niazi phải xài đến tám can dầu, mỗi can giờ mắc hơn 36 đô la vị chi mất hết 288 đô.
Nhưng điều khiến ông lo lắng hơn cả giá cả tăng cao là ý nghĩ sắp hết dầu hướng dương.
Ông đang nghĩ đến việc bán chiếc xe tải của mình và sử dụng tiền mặt để tích trữ dầu nhằm bảo đảm công việc kinh doanh có thể tiếp tục hoạt động.
"Chúng ta có mua được dầu ăn nữa không? Tôi không biết. Chúng ta có bắt đầu quay lại buôn bán với Nga và Ukraine không? Tôi không biết. Yếu tố 'Tôi không biết' này đang gây ra mối quan tâm lớn đối với ngành hàng của chúng tôi. Fish and chip là món phổ biến của Anh, món ăn yêu thích của các gia đình. Và chúng tôi có thể đóng cử nếu cứ tiếp tục đà như thế này ... Nó rất đáng sợ và tôi không biết ngành hàng của chúng tôi như thế nào, tôi không biết những người bán fish and chip làm sao mà xoay sở."
Mời vào phần audio để nghe toàn bộ nội dung
