Thảm trạng hải tặc không chỉ là một vở diễn mà còn là nỗ lực ghi lại những giông bão mà người Việt tị nạn đã trải qua. Vở diễn đã đánh thức những ký ức buồn không dễ gì đối mặt, không chỉ với những người đã đi qua nó, mà còn với chính những người nghệ sĩ đã hóa thân vào nhân vật.
Bích Ly, một nghệ sĩ gắn bó với cải lương hơn mười năm, đã phải đối mặt với một thử thách lớn khi đảm nhận vai một cô gái 14 tuổi bị hại và mất trí trên chuyến vượt biên. Cô tâm sự:
“Em là đứa em bị hại chung với chị Hai trong chuyến vượt biên. Nhân vật này chứng kiến ba má bị giết trước mặt, khủng hoảng rồi hóa điên. Lúc đầu em không biết mình có diễn nổi không, nhưng cuối cùng em đã vượt qua.”
Trước khi nhận vai, Bích Ly chưa biết nhiều về những thảm cảnh vượt biên. Chính việc hóa thân đã giúp cô hiểu sâu sắc hơn về lịch sử cộng đồng mình:
“Em rất tội nghiệp cho một người mười mấy tuổi mà phải chịu cảnh như vậy. Em rất thương.”
Tiếp nối câu chuyện, Ái Thanh, người đã đến Úc từ năm 2012, lại có một cách tiếp cận khác với lịch sử. Cô được mời tham gia cải lương bởi sư phụ Ngọc Hà và đạo diễn Trúc Quân. Với Ái Thanh, sân khấu là nơi cô chạm tới ước mơ từ thuở nhỏ.
“Được lên sân khấu là ước mơ của em. Khi diễn những cảnh đau thương, em phải nghiên cứu kỹ, ngồi một mình luyện thoại và cảm xúc. Có lúc nước mắt em rơi thật sự, vì cảm giác như chính mình đang sống trong cảnh đó.”
Thế nhưng, chất liệu cho vai diễn lại đến từ chính những câu chuyện đời thực mà cô nghe được từ khách hàng lớn tuổi tại tiệm cắt tóc. Ái Thanh thường được khách lớn tuổi kể lại chuyện vượt biên. Những lời kể ấy trở thành chất liệu giúp cô diễn bằng những cảm xúc chân thật nhất. Cô chia sẻ:
“Trong người em có một cái nguồn cội sâu sắc lắm. Cô chú lớn tuổi vô cắt tóc, em hay hỏi chuyện xưa, nên em hiểu và càng thương hơn.”
Sự xúc động không chỉ đến từ phía diễn viên.
Vở diễn không chỉ chạm đến trái tim của những người trẻ mà còn đánh thức những ký ức đã ngủ yên trong lòng khán giả. Nhiều khán giả cũng mang trong mình những hồi ức bi thương.
Bà Băng, một người đi vượt biên năm 1990 từ miền Bắc, đã xúc động khi theo dõi vở diễn. Bà may mắn không gặp hải tặc nhưng biết rất nhiều câu chuyện thương tâm: “Tôi may mắn đi suôn sẻ, không gặp hải tặc. Nhưng tôi biết nhiều chuyến đi khổ lắm. Có chuyến thì chết gần hết tàu, có người thì có người thì được tàu khác họ tới thì họ cứu giúp, có người thì chết gần hết gia đình, có người thì cũng đỡ nhưng mà nói chung cũng chết nhiều”. Khi được hỏi vì sao người Việt phải bỏ xứ ra đi, bà trả lời: “Theo tôi thì sống dưới chế độ... khó khăn lắm chèn ép rồi nói chung là cái gì nó cũng khó khăn, không được thoải mái... cho nên chúng tôi phải tìm đường để sau này là là cho tương lai của con cháu”
Cùng chung cảm xúc, ông Trí, một cư dân Marrickville đã sống ở Úc 40 năm , cũng từng là dân Bidong năm 1980. Ông đã hai lần chạm trán hải tặc và từng làm việc trong phái đoàn mở hồ sơ cho người tị nạn, nên đã chứng kiến nhiều thảm kịch thương tâm. Ông nói:
“Lúc vượt biên tôi gặp hải tặc hai lần, may mắn không bị hại. Sau đó làm trong phái đoàn mở hồ sơ ở đảo Bidong, tôi biết nhiều thảm kịch thương tâm. Ngồi đây xem lại, ký ức ấy ùa về, khiến tôi xúc động vô cùng.”
Đứng sau kịch bản và dàn dựng là Trúc Quân, người đã dành cả đời gắn bó với cải lương. Ở tuổi 78, bà vẫn miệt mài viết và đào tạo lớp trẻ.
Vở Thảm trạng hải tặc có nguồn gốc từ câu chuyện có thật mà bà đã chứng kiến và chăm sóc khi làm việc tại trung tâm phụ nữ ở đảo Bidong
“Câu chuyện này có thật. Tôi từng phụ trách trung tâm phụ nữ ở đảo Bidong, hỗ trợ tinh thần cho những cô gái bị hải tặc hãm hại. Khi họ khóc, tôi cũng khóc. Sau nhiều năm, đến dịp 50 năm cộng đồng, tôi nhớ lại và viết thành kịch bản.”
Một vở kịch thường mất ba bốn tháng tập luyện, trong khi các nghệ sĩ chỉ có thể dành một ngày cuối tuần. “Ai cũng hy sinh thời gian vì đam mê, vì muốn giữ lửa cải lương,” bà nói.
“Mong muốn lớn nhất của tôi là giới trẻ tiếp nối, vì tôi đã lớn tuổi rồi. Chúng tôi không bao giờ đòi hỏi tiền bạc, chỉ cần có khán giả và cộng đồng hỗ trợ thì cải lương sẽ còn sống.”
Vở diễn khép lại, nhưng những cảm xúc vẫn còn đọng lại, từ giọt nước mắt trên sân khấu đến sự xúc động của khán giả. Cải lương đã làm sống lại một phần lịch sử, nhắc nhở về sức mạnh của ký ức, của lòng biết ơn, và của khát vọng gìn giữ bản sắc. Ông nhấn mạnh rằng cộng đồng cần nhắc lại những câu chuyện này để thế hệ sau hiểu được cội nguồn của mình.
"50 của cộng đồng này cần được nhắc lại từ các vở diễn để thế hệ sau biết được cộng đồng này từ đâu đến và cái cộng đồng này từ những người nào đi ra, đi tị nạn, vượt biên chứ không phải là những người đi máy bay", ông Trí nói.
Thế nhưng, trong khi cộng đồng người Việt tại Úc hồi tưởng 50 năm định cư gắn liền với ký ức vượt biên, thì tại Việt Nam, chính quyền lại kỷ niệm 50 năm “giải phóng đất nước” như một bản hùng ca chiến thắng. Hai dòng ký ức tưởng chừng đối nghịch ấy cùng song hành: một bên là niềm tự hào của quốc gia thống nhất, một bên là nỗi đau của những người buộc phải rời bỏ quê hương.
Vở cải lương nhỏ bé Thảm trạng Hải tặc ra mắt dịp 50 năm quê hương nhìn lại như một lực giúp câu chuyện của người tị nạn không rơi vào lãng quên, đồng thời gợi mở cho thế hệ mai sau một cái nhìn đa chiều hơn về lịch sử 50 năm đã qua.
Trên hết, đối với nhiều người Việt đã trải qua hành trình vượt biển, ký ức ấy luôn đi cùng với lòng biết ơn sâu sắc đối với đất nước đã cưu mang họ, cho họ một cuộc sống mới và tương lai cho con cháu.
Bà Băng chia sẻ:
“Tôi rất cảm ơn nước Úc đã cưu mang người Việt của chúng mình, cho chúng mình được sung sướng và lo đầy đủ cơm áo gạo tiền và nhà ở. Chính phủ Úc đã giúp đỡ, nhưng cũng là công sức của người Việt mình, chịu khó làm lụng để nuôi con cháu. Nhìn lại 50 năm, chúng tôi thấy trọn vẹn niềm biết ơn.”
