SBS: Chúng ta thường nghe thấy cha mẹ có con ở độ tuổi tiền tiểu học nhắc đến khái niệm bé tự chơi như một sự tự hào về khả năng độc lập của con mình. Vậy tự chơi là gì?
Giáo viên AMI Montessori Hương Trần: Được tự do được làm điều mình mong muốn là nhu cầu cơ bản và thiết yếu của con người.
Trong phương pháp Montessori, xây dựng môi trường hỗ trợ sự tự do cho trẻ là một trong những điều kiện đầu tiên và quan trọng nhất, bất kể trẻ ở lứa tuổi nào.
Chỉ khi có tự do, không bị bắt ép thì việc học, việc chơi và khám phá thế giới mới là hoàn toàn tự nguyện, và đáp ứng đúng và đủ nhu cầu cần thiết của trẻ, ở cột mốc phát triển của trẻ. Chỉ khi có sự tự nguyện thì con người ta mới có được ý chí và động cơ mạnh mẽ để theo đuổi việc mình muốn làm.
Việc trẻ muốn làm là được phát triển đúng theo nhu cầu của bản thân, việc của người lớn là hỗ trợ tối đa để trẻ được phát triển đúng nhu cầu và giai đoạn phát triển của trẻ, và người lớn tuyệt đối không nên là vật cản trong quá trình phát triển tự nhiên của trẻ em.
Đôi khi người lớn vô ý trở thành vật cản cho sự tự do phát triển của con mà họ không hề hay biết, vì thói quen qua nhiều thế hệ và vì chúng ta ai cũng làm cha mẹ lần đầu, chẳng có chút kinh nghiệm hay kiến thức gì, nên ta thường chỉ làm theo những gì người khác xung quanh ta đang làm mà thôi.
Việc chơi tự do tạo cho trẻ sự nhanh nhẹn, thích ứng với môi trường tự nhiên vào thúc đẩy sự tự tin, kỹ năng vượt khó. Credit: Huong Tran
Đối với trẻ nhỏ sơ sinh thì tay và chân là phương tiện quan trọng để trẻ tự khám phá bản thân và thế giới. Giác quan vô cùng quan trọng như vậy mà chúng ta dùng bao tay che mất thì sẽ rất thiệt thòi cho sự phát triển giác quan của trẻ.
Người lớn cũng rất thường xuyên ẵm bồng trẻ, thay vì để trẻ ở thảm để tự do khám phá. Rồi sau một thời gian trẻ đã quen với việc bị ẵm bồng thì trẻ sẽ đòi hỏi người lớn ẵm bồng hoài, mà sức người lớn có hạn, trẻ lại ngày càng nặng hơn.
Vậy nên ngay từ đầu ta nên để cho trẻ được tự do và người lớn luôn ở gần quan sát, hỗ trợ, nói chuyện, giúp bé tập luyện. Khi bé tập trung vào đồ chơi thì ta nên tôn trọng sự tập trung đó chứ đừng liên tục can thiệp khi trẻ đang tập trung.
Chị Hương Trần là giáo viên AMI Montessori 3-6 tuổi ở Úc, chị cũng là mẹ của ba bé Samantha, Olivia và Lucas.
Giáo viên AMI Montessori Hương Trần: Để tạo nên môi trường tự do mà vẫn an toàn cho trẻ, thì người lớn thật sự cần xem trẻ là một thành viên quan trọng trong gia đình và người lớn cần sắp xếp đồ đạc để hỗ trợ tối đa sự phát triển của trẻ.
Một bí kíp nhỏ là người lớn ngồi xuống vừa tầm mắt em bé, nhìn thử xung quanh nhà xem mọi thứ như thế nào, có cái gì không an toàn như ổ điện chưa được che lại không. Hay có điều gì đang cản trở trẻ hay không, ví dụ như trẻ đang muốn đu người đứng lên, mà xung quanh mọi vật đều quá to lớn với trẻ, vậy thì mình có thể để vật nào nặng mà thấp, an toàn để trẻ dễ đu vịn vào mà đứng dậy hơn.
SBS: Trẻ tự chơi thì vai trò của ba mẹ nằm ở đâu? Vì trẻ vẫn cần sự tương tác, giúp đỡ của cha mẹ và cha mẹ luôn là “đồ chơi” tuyệt vời nhất của con.
Giáo viên AMI Montessori Hương Trần: Đúng rồi cha mẹ luôn luôn cần quan sát trẻ và hỗ trợ trẻ khi cần thiết. Chúng ta cần rèn luyện kỹ năng chỉ hỗ trợ khi con cần và để yên cho con tập trung khi con mải mê việc khác hay dụng cụ chơi của trẻ.
Để làm được điều đó cha mẹ rất cần học cách quan sát con và nhận ra dấu hiệu khi con đang tập trung cao, để mình hoàn toàn hỗ trợ con tập trung bằng cách không gọi to tên con hay can thiệp vào trò chơi của con khi con đang chơi và không cần đến mình.
Khi con gọi/ khóc cần đến ba mẹ thì ba mẹ cần có mặt và quan sát xem bé thật sự cần gì để đáp ứng đúng, đủ nhu cầu của con. Mình cần xây dựng lòng tin ở trẻ, chứ không bỏ trẻ khóc đòi một mình. Nhưng nếu em bé nhỏ đang tự chơi ở thảm và tự ngủ luôn, thì mình cần để yên cho bé ngủ chứ không cần ẵm lên.
Người lớn cũng cần kiểm soát tốt sự mong cầu của mình, không áp đặt trẻ phải chơi theo cách người lớn cho là đúng.
Tất nhiên cũng có những lúc người lớn cần phải tương tác với trẻ chứ, cha mẹ luôn là "đồ chơi" tuyệt vời nhất của con mà. Nhưng mà chúng ta cần kết hợp giữa cho con chơi tự do và chơi tương tác với người lớn một cách hài hòa, hợp lý, để trẻ có thể phát triển toàn diện các kỹ năng và phù hợp nhu cầu, cũng như giai đoạn nhạy cảm của trẻ.
Người lớn có thể vô tình can thiệp thô bạo vào hoạt động chơi của trẻ như tạo ra luật chơi của mình, đánh giá cách trẻ chơi là sai. Credit: Huong Tran
Giáo viên AMI Montessori Hương Trần: Tự chơi với mục đích rèn luyện sự tập trung, khả năng giải quyết tình huống, sự tự lập, tự tin, rèn luyện ý chí, hay tự chơi ngoài tự nhiên, cảm thấy hạnh phúc, tự do và bình yên là tự chơi đúng cách.
Tự chơi mà dẫn đến con bị phụ thuộc vào thiết bị, khi thiếu đi thiết bị thì khó chịu không yên, thì nghĩa là trẻ đã bị phụ thuộc vào thiết bị mà không còn tự do nữa.
Người lớn cần phải rất cẩn thận với các thiết bị điện tử, vì điện thoại, TV, iPad có tốc độ hình ảnh và âm thanh di chuyển rất nhanh, đối với trẻ nhỏ thì chúng rất dễ gây nghiện, giống như nghiện đường.
Khi thiết bị xử lý hết thông tin, hình ảnh, thì trẻ có tự chơi tự do đâu, vì đâu phải suy nghĩ hay xử lý thông tin, giải quyết vấn đề gì.
SBS: Rất nhiều phụ huynh, ông bà phản đối việc chơi tự do theo ý trẻ vì nhiều lý do (nó nghịch phá chứ chơi cái gì, nhỏ vậy biết gì mà chơi, nhà cửa bừa bộn be bét ra ai mà dọn nổi, chơi như vậy nguy hiểm lắm…). Chị Hương sẽ phản biện và khuyến khích ông bà, cha mẹ trong những trường hợp này như thế nào?
Giáo viên AMI Montessori Hương Trần: Mình cần sắp xếp mọi thứ an toàn, có chủ đích, và vừa vặn với khả năng quản lý của mình thôi để bình an cho cả gia đình. Nhiều gia đình sắm quá nhiều đồ chơi rồi chất đống thì thật sự ai mà dọn nổi thật.
Nếu mình sắp xếp phù hợp, gọn gàng, rèn cho con chơi xong tự cất trước khi lấy ra món khác, thì trẻ có thể có được sự tự do trong giới hạn và cũng vẫn an toàn, bình an cho tất cả mọi người và mọi vật trong gia đình.
Tất nhiên khi bắt đầu ta luôn có sai và sửa, người lớn nên có tư tưởng phóng khoáng, không có thành kiến và sẵn sàng tiếp thu cái mới vì lợi ích cho con cháu mình.
Mình nên quan sát nhu cầu của con và thay đổi môi trường ở nhà cho phù hợp với nhu cầu và giai đoạn phát triển của con.
Nếu thấy nguy hiểm thì cần thay đổi gì để an toàn hơn, nếu thấy rối rắm thì cần sắp xếp thế nào để trẻ tự chơi được cái mình muốn mà không xáo trộn hết mọi thứ lên.
SBS: Ở Úc, play-based learning (học mà chơi, chơi mà học) được thể hiện ra sao ở mẫu giáo- nhà trẻ rồi đến cấp 1? Tại sao việc trẻ chơi mà học lại quan trọng như vậy?
Giáo viên AMI Montessori Hương Trần: Ở Úc tùy trường học có cách thực hành khác nhau, nhưng nhìn chung trẻ thường được tự do vận động, nói chuyện với bạn, thoải mái giao tiếp và lựa chọn hơn rất nhiều. Giáo viên đóng vai trò là người dẫn đường, chứ không phải vai trò là người quản lý học sinh.
Trẻ em cũng có nhiều tự do trong việc thể hiện ý kiến cá nhân, học và chơi tùy theo lựa chọn của bản thân. Ví dụ như với lớp học Montessori, trẻ luôn được tự do chọn món mình muốn chơi, tự do di chuyển vận động trong lớp học, tự do nói chuyện nhỏ vừa nghe với bạn, làm việc một mình hay làm việc nhóm là do trẻ chọn.
Không có sự tự do, tự nguyện thì sẽ không có được sự tự lập và sự phát triển ý chí, kiên trì theo đuổi mục đích của bản thân được. Mà kỹ năng vượt khó cũng là kỹ năng quan trọng, cần thiết vô cùng. Người ta chỉ muốn vượt khó khi đó là thử thách mà họ tự chọn thôi.
