Ngày Tự do Báo chí Thế giới lần đầu tiên được Đại hội đồng Liên hợp quốc công bố vào tháng 12 năm 1993.
Tự do báo chí là quyền cơ bản cho phép các cá nhân và tổ chức bày tỏ, phát hành và chia sẻ thông tin mà không có sự kiểm duyệt hoặc can thiệp của chính phủ.
Chủ đề của Ngày Tự do Báo chí năm nay tập trung vào khí hậu - mà đối với nhà báo người Zambia Kathy Short có nghĩa là nêu bật nạn hạn hán kỷ lục đã xảy ra ở miền nam Châu Phi.
"Báo chí đối mặt với khủng hoảng môi trường. Chúng ta đang sống trong thực tế đó ở nhiều nơi trên thế giới khi hàng triệu người bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu. Tại Zambia, chúng tôi đang trải qua đợt hạn hán tồi tệ nhất trong 20 năm, và điều đó là cơ hội để các nhà báo như tôi viết nhiều chuyện về môi trường- hơn."
Nhưng ngày càng có nhiều nhà báo môi trường đang bị đe dọa.
Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres nói rằng các nhà báo ngày càng bị tấn công khi họ cố gắng thu hút sự chú ý đến cuộc khủng hoảng khí hậu đang diễn ra.
"Tự do truyền thông đang bị bao vây... Hàng chục nhà báo đưa tin về khai thác trái phép, khai thác gỗ, săn trộm và các vấn đề môi trường khác đã bị giết trong những thập kỷ gần đây. Trong phần lớn các trường hợp, không ai phải chịu trách nhiệm. Các quy trình pháp lý cũng bị lạm dụng để kiểm duyệt, bịt miệng, giam giữ và quấy rối các phóng viên môi trường, trong khi đó có cả một chiến dịch các thông tin sai lệch về khí hậu tập trung vào việc làm suy yếu các giải pháp đã được chứng minh, bao gồm cả năng lượng tái tạo."
Các nhà báo môi trường không phải là những người duy nhất gặp rủi ro từ các chiến thuật kiểm duyệt và tổn hại về thể chất.
Theo dữ liệu mới từ Tổ chức Phóng viên Không Biên giới, khả năng tự do đưa tin của báo chí đang ngày càng bị chính quyền trên thế giới đe dọa.
Vào năm 2023, 460 nhà báo từ 62 quốc gia đã được Tổ chức Phóng viên Không Biên giới hỗ trợ tài chính để di dời sau khi vai trò của họ trở nên không an toàn.
Robert McMahon, Giám đốc Biên tập Nội dung Kỹ thuật số tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, cho biết các nhà báo đang phải đối mặt với một 'hiện tượng lưu vong'.
"Bạn có thể đoán được một số quốc gia mà các nhà báo này đã bị trục xuất khỏi. Nga, và chắc chắn là Myanmar, Iran, Afghanistan, đó là chỉ kể tên một số quốc gia. Chúng tôi thấy Nga tập trung truy lùng các nhà báo đang tìm cách đưa tin sự thật về cuộc xâm lược của nước này Ukraine. Và tương tự, chúng tôi nhìn thấy điều đó một lần nữa với các nhà báo Myanmar, đây là một trong những câu chuyện bí mật của năm. Một số nhà báo Myanmar đã phải chuyển đến Thái Lan. Chúng tôi nhìn thấy điều đó ở Hồng Kông. Jimmy Lai đang ở trong tù. Do đó, vấn đề không chỉ là di dời các nhà báo mà các tổ chức truyền thông của họ về cơ bản đã bị dập tắt, hoặc đôi khi họ ngụy trang và chuyển sang một hình thức tổ chức truyền thông khác để bảo vệ mình, và tất cả những điều này chỉ là một phần trong bức tranh rất lạnh lẽo hiện nay."
UNESCO đã trao giải thưởng tự do báo chí thế giới trong năm nay cho tất cả các nhà báo Palestine đưa tin về cuộc chiến ở Gaza, nơi Israel đã chiến đấu với Hamas trong hơn sáu tháng và các nhà báo ngày càng gặp nguy hiểm.
Ủy ban Bảo vệ Nhà báo có trụ sở tại New York cho biết ít nhất 97 thành viên báo chí đã thiệt mạng kể từ khi chiến tranh nổ ra vào tháng 10, 92 trong số đó là người Palestine.
Israel hiện được cho là đã đưa ra luật cho phép cấm các đài truyền hình nước ngoài vì lý do an ninh quốc gia, sau khi Thủ tướng Benjamin Netanyahu tuyên bố sẽ đóng cửa các hoạt động của Al Jazeera ở Israel, gọi đây là "kênh khủng bố" truyền bá kích động.
Phát ngôn nhân của Liên Hợp Quốc Stephane Dujarric nói rằng điều đó không nên xảy ra.
"Bất kỳ hạn chế nào về quyền hoạt động của các nhà báo ở bất kỳ đâu trên thế giới đều là mối quan ngại sâu sắc."
Phát ngôn Nhân Tòa Bạch Ốc Karine Jean-Pierre cho biết họ đang kiểm tra những báo cáo đó.
"Chúng tôi tin vào quyền tự do báo chí. Điều đó rất quan trọng. Nó vô cùng quan trọng. Và Hoa Kỳ hỗ trợ công việc cực kỳ quan trọng mà các nhà báo trên khắp thế giới làm. Và vì vậy, bao gồm cả những người đang đưa tin tại nơi xung đột ở Gaza. Vì vậy, chúng tôi tin rằng công việc này là quan trọng. Tự do báo chí là quan trọng và nếu những báo cáo đó là sự thật thì điều đó khiến chúng tôi lo ngại."
Tại khu vực Châu Á Thái Bình Dương, 26 trong số 32 quốc gia và vùng lãnh thổ đã chứng kiến điểm số của họ giảm trong Chỉ số Tự do Báo chí Thế giới năm nay - bao gồm cả Úc, đã giảm từ vị trí 27 xuống vị trí 39.
Trọng tâm hiện nay của quyền tự do báo chí ở Úc là Julian Assange, người đang đấu tranh chống dẫn độ với cáo buộc vi phạm Đạo luật gián điệp của Hoa Kỳ bằng cách thu thập và xuất bản các tài liệu tình báo mật của Quân đội.
Các chính trị gia, bao gồm Thủ tướng Anthony Albanese và lãnh đạo phe đối lập Peter Dutton, đã chỉ trích việc truy tố, cho rằng nó đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với quyền tự do báo chí bằng cách coi các hoạt động báo chí là tội ác.
Nghị sĩ độc lập Andrew Wilkie đã nói với SBS News rằng ông Julian Assange tiếp tục bị giam giữ là một ví dụ đáng buồn.
"Đây là ngày mà chúng ta suy ngẫm về tầm quan trọng của tự do báo chí và nhân cơ hội này chỉ ra những địa điểm và sự việc mà quyền tự do đó không có hoặc không được thực thi. Và không có ví dụ nào tốt hơn việc Julian Assange tiếp tục bị giam giữ. Tôi hiểu rằng Chính phủ Úc đang nỗ lực để bảo đảm việc trả tự do cho Julian, để Hoa Kỳ từ bỏ nỗ lực dẫn độ anh ta sang Mỹ đối mặt với cáo buộc gián điệp. Tất cả điều tôi có thể làm là sử dụng tất cả các cơ hội để thúc đẩy Chính phủ Úc tiếp tục nỗ lực để đạt được mục tiêu đó."
