Tháng Tám năm 1914, cuộc chiến tranh thế giới lần thứ nhất đã nổ ra.
Úc đã cùng với Anh quốc, đồng minh chống lại Liên minh trung tâm, bao gồm Đức, Hungary, Bulgary và đế quốc Osman, tức Thổ Nhĩ Kỳ.
Trong số 420,000 quân nhân, có hơn 1,000 người là những người gốc Thổ dân và người đảo Torres Strait, họ đã tình nguyện tham gia quân ngũ.
Nhiều người khác thuộc các nguồn gốc sắc tộc khác nhau.
Giáo sư Edmund Chiu, một nhà nghiên cứu tình nguyện tại bảo tàng Trung Hoa ở Melbourne, ông giải thích, dú lúc đó có đạo luật 1903, nhưng Albert Victor Chan đã trở thành người Úc gốc Hoa đầu tiên tham gia quân ngũ chỉ một tuần sau khi có tuyên bố chiến tranh.
“Đã từng có đạo luật Quốc phòng cho phép những người có nguồn gốc không phải là người châu Âu được miễn tham gia quân ngũ. Cho nên một người muốn được gia nhập quân ngũ vào thời điểm đó phải có gốc gác tổ tiên là người châu Âu. Tuy nhiên, những người Úc gốc Hoa tham gia lúc đó đã lờ đi quy định này và họ cũng được ghi tên.”
Nghiên cứu của ông Chiu về lịch sử của những người lính Anzac Úc gốc Hoa đã xác định có 217 quân nhân phục vụ trong Đệ nhất thế chiến.
Ông giải thích, nguyên do là nhờ vào sự chấp thuận của các nhân viên y tế, cho phép những người này được thể hiện lòng yêu nước.
“Vào thời điểm đó quyết định cuối cùng thuộc về nhân viên y tế người kiểm tra sức khỏe của ứng viên và rất nhiều nhân viên y tế đã bỏ qua đạo luật này, nhiều người nói rằng ‘nếu anh muốn gia nhập thì chỉ cần đáp ứng đủ sức khỏe để chiến đấu’.”
Sắc tộc lúc đó không phải là mối bận tâm đối với nhiều người.
Thực tế đã từng có sự phản đối trong công luận khi George Kong Meng bị từ chối không cho gia nhập Lực lượng quân đội Australia Imperial Force, dù cho anh đã từng phục vụ quân ngũ và em trai của anh cũng đang tham gia lực lượng Mặt trận phía Tây.
“Lúc đó rất nhiều người Úc đã bày tỏ sự giận dữ, họ nói tại sao lại từ chối người này khi mà anh ta đã có tên trong danh sách nhưng lại không được gửi ra nước ngoài để chiến đấu.”
Chủ tịch Hiệp hội những cựu quân nhân người Thổ dân và Torres Strait, ông Gary Oakley nói, nhiều người Úc gốc Thổ dân khi đó đã rất kiên quyết tình nguyện tham gia chiến đấu.
"Có nhiều cơ hội để tham gia phục vụ quân ngũ, nhưng chuyện đó cũng còn tùy thuộc vào cách người ta đến dự tuyển thế nào. Anh có thể đến những điểm đăng ký mà ở đó họ không quan tâm đến anh ra sao, anh có thể nói dối về nguồn gốc sắc tộc của mình.”
Những người có màu da tối thường tìm những cách khác để được ghi tên vào danh sách.
“Nếu anh có nước da đen thì chắc chắn sẽ có vấn đề về y tế. Nhiều người bị trả hồ sơ về nhưng rồi họ đã đi qua tiểu bang khác, đến điểm đăng ký khác. Thời điểm đó người ta không thể tự do đi xuyên tiểu bang như bây giờ, thế mà những người này không bao giờ thấy quay lại nữa, họ thực sự đã đi được qua tiểu bang khác, gia nhập quân ngũ ở tiểu bang khác, bởi vì họ nghe nói ở đó dễ dàng hơn và những nhân viên y tế cũng khá dễ dãi.”
Ông Gary Oakley cho biết, những người Thổ dân và đảo Torres Strait tham gia chiến đấu vì nhiều lý do, trong đó có cả lý do tiền lương
“Có thể họ đã cho rằng sau chiến tranh họ trở về Úc và sẽ được đối xử khác. Chúng tôi lúc đó không phải là công dân Úc, cho nên, chúng ta đã nghĩ chuyện này có thể giúp chúng tôi trở thành công dân. Mọi người sẽ thấy chúng tôi cũng đã phục vụ tổ quốc, và thêm nữa, việc tham gia quân ngũ cũng có thể xem là một chuyến phiêu lưu.”
Ông Gary Oakley tin rằng đó là lần đầu tiên mà những người Úc gốc Thổ dân tìm thấy sự bình đẳng.
“Một khi đã mặc quân phục, thì về mặt cơ bản anh đã được số đông chấp nhận. Khi nằm trong chiến hào, người ta không còn quan tâm về màu da hay tôn giáo của nhau nữa, người ta chỉ quan tâm liệu đồng đội có canh chừng được nhau hay không. Lúc đó mọi người đều bình đẳng.”
Theo lời tiến sĩ Elena Govor, nhà nghiên cứu thuộc Đại học Quốc gia Úc ANU, được chấp nhận là một điều mà hàng ngàn quân nhân gốc Liên Xô phải chiến đấu để giành được, dù nguồn gốc họ là người châu Âu.
“Trong nhiều trường hợp họ sử dụng tên giả vì họ không nói tiếng Anh chuẩn xác. Mọi người xem họ như người lạ, như người ngoài hành tinh, nhưng mất vài tháng tham gia chiến đấu cùng nhau thì những người này đã được chấp nhận.”
Sau người gốc Anh, New Zealand và Canada đăng ký lực lượng tình nguyện, những người lính Anzac gốc Liên Xô là sắc dân chiếm số lượng lớn nhất.
Họ thuộc các nguồn gốc sắc tộc khác nhau trong phạm vi đế chế Xô Viết.
“Chẳng hạn, người Do Thái có thể chạy trốn khỏi nước Nga vì những cuộc tàn sát và bởi họ bị giết một cách tùy tiện vì họ khác biệt. Rất nhiều di dân trẻ người Do Thái chạy trốn khỏi nước Nga vì không muốn phục vụ trong quân ngũ Nga. Nước Nga có luật cưỡng bách tham gia quân ngũ và người dân phải phục vụ quân ngũ. Thế nhưng khi những thanh niên Do Thái này đến Úc vào thời điểm Đệ nhất Thế chiến bùng nổ, họ đã ghi tên vào hàng ngũ và chiến đấu cùng với những người dân Úc.”
Hơn một nửa số quân nhân gốc Nga là những thủy thủ vùng Baltic.
“Đôi khi họ ghi tên tham gia hải quân bởi vì họ không thể tìm được việc làm, hoặc bởi họ bị đe dọa bởi lãnh sự quán Nga. Họ không hề có suy nghĩ về lòng yêu nước hay những thứ tương tự, chỉ đơn giản đó là công việc họ từng làm, họ từng làm việc trên tàu, còn giờ thì họ làm trong trong lực lượng hải quân Úc.”
Chiến tranh thế giới thứ nhất là cuộc chiến gây tổn thất lớn nhất cho nước Úc về mặt thương vong. Hơn 60,000 người đã hi sinh, và 156,000 người khác bị thương, bị giết hoặc bị bắt làm tù binh.
Những người sống sót trở về cũng không có cuộc sống tốt hơn.
Vị thế xã hội của những người lính gốc Thổ dân cũng không được cải thiện mãi cho đến năm 1949, khi đó những hạn chế trong việc tuyển quân dựa vào sắc tộc mới được hủy bỏ.
“Điều đáng tiếc về việc này là có rất nhiều người Thổ dân đã rời bỏ vùng đất của họ ở Úc để ra nước ngoài chiến đấu, để rồi khi quay về lại thấy vùng đất người Thổ dân đã bị biến thành nơi tái định cư cho quân nhân, và họ đã rất đau lòng. Họ đã không còn vùng đất quê hương để trở về nữa. Thử nghĩ mà xem, nếu anh ra đi để chiến đấu cho tổ quốc nhưng rồi cái mà anh nhận được lại là vùng đất tổ tiên của anh bị lấy mất. Và rồi, cuối cùng anh vẫn không được trở thành công dân Úc.
Gi áo sư Edmund Chiu cho biết, những người lính gốc Hoa được phong anh hùng như Billy Sing đều có một kết cục buồn, dù đã được cấp nơi ở theo kế hoạch định cư cho quân nhân.
“Billy Sing, tay bắn tỉa trong trận Gallipoli nổi tiếng, đã được cấp chỗ ở tại một nơi khá tệ đến nỗi ông ấy không thể sống ở đó. Ông ấy đã bỏ nơi đó quay lại sống ở Brisbane, và đã phải sống chật vật đến lúc qua đời trong nghèo khổ.”
Còn Tiến sĩ Govor giải thích vì sao nhiều người lính Anzac gốc Nga không thể thích nghi với cuộc sống sau chiến tranh
“Rất nhiều trường hợp, những quân nhân này là người ngoại quốc, họ không có nơi chốn để trở về. Nhiều người trong số họ đã tự sát. Tôi cho rằng nhiều người đã bị rối loạn hậu chấn tâm lý mà họ không biết họ đang bị bệnh gì, cũng như không được chẩn đoán đúng.”
Những người lính Anzaac gốc Nga là những người nhận được sự giúp đỡ từ người vợ của họ, những phụ nữ địa phương..
Theo tiến sĩ Govor, sự đa văn hóa của Úc bắt nguồn từ những người lính Anzac với nguồn gốc văn hóa và sắc tộc khác nhau.
“Đôi khi, những di dân đến từ Nga là những người Nga duy nhất sống tại các vùng nông thôn, từ đó khiến người dân nơi đó hình thành một hình ảnh về người Nga. Những người Nga có thể là những người tốt, chứ không nhất thiết cứ phải là những tay Bolsevik hay những tay cộng sản. Họ cũng là những người đến định cư như bao người. Cho nên một thông điệp quan trọng dành cho xã hội Úc là người ta có thể khác nhau những họ vẫn có thể là một phần của nước Úc.”
Trong mỗi người, ngày Anzac mang những ý nghĩa khác nhau. Nhưng theo ông Gary Oakley, thì đối với người Úc gốc Thổ dân, diễn hành trong ngày 25 tháng Tư là cả một sự công nhận.
“Tôi thì rốt cuộc cũng được công nhận về những gì đã phục vụ cho quốc gia, và tôi tự hào về thời gian phục vụ quân ngũ của mình. Tôi tự hào về người dân của tôi, tự hào được là chính tôi. Tôi cũng tự hào về những người đồng đội, tuy không phải là người Thổ dân nhưng đã cùng chiến đấu với tôi dù tôi có là ai, là quân nhân, là thủy thủ hay là phi công.”
Những thông tin về truyền thống và tập quán ngày Anzac có trên trang mạng của Bảo tàng tưởng niệm chiến tranh ở địa chỉ www.awm.gov.au
