Câu chuyện ba chiếc ghe vượt biên người Việt bị ngăn chặn và trả về trong chiến dịch "Quay thuyền" thời điểm từ 2015-2016 trở thành điểm nóng trên các báo chí chính thống tại Úc khi mà một số trong những người bị trả về bị bỏ tù và chịu nhiều những áp lực từ chính quyền Việt Nam bất kể những cam kết từ phía họ với chính phủ Úc là sẽ không trừng phạt và tạo điều kiện để họ hòa nhập xã hội. Đỉnh điểm của những tin nóng này là việc ba phụ nữ từ những chuyến đi bị quay thuyền trả về đó cùng gia đình họ với 12 đứa trẻ vượt biên một lần nữa vào đầu năm 2017 để tránh tù tội. Thuyền họ bị hư hỏng khi đến vùng biển Indonesia. Họ may mắn được cảnh sát biển Indo đưa vào bờ, nhưng câu chuyện của họ không dừng lại ở đó. Làm sao họ có thể vượt biên được, làm sao họ có thể sống sót ở indo mà không bị chính quyền Việt Nam đưa về? Và số phận họ như thế nào sau những câu chuyện đó? Ai đã giúp họ và giúp như thế nào?
Tất cả những câu hỏi đó được kể lại chi tiết kèm dẫn chứng trong cuốn sách mới ra mắt Thuyền Nhân Viêt Nam thời Hiện Đại: Vuơn Tới Tự Do của nhà báo Shira Sebban OAM. Phiên bản tiếng Việt của cuốn sách sẽ được ra mắt tại Úc vào ngày 29/6 tại Trung Tâm Văn hóa Cộng Đồng NSW lúc 1:30pm. Và chúng tôi có cuộc trò chuyện với tác giả Shira Sebban cùng nhóm dịch giả của cuốn sách ông Hồ Trọng Hiệp. trước tiên là xin chào bà Shira chúc mừng bà về cuốn sách vừa có phiên bản tiếng Việt ra mắt.
Hương Lan: Tôi tò mò rằng, bà giữ rất nhiều vai trò, là một đại diện di trú, nhà văn, nhà báo, giảng viên, người ủng hộ cộng đồng Do Thái, vài trò nào mô tả con người bà rõ nhất?
Shira Sebban: Tôi đam mê giúp đỡ người tị nạn, và hôm nay đúng vào Ngày Tị Nạn Thế Giới, ngày 20 tháng 6, nên thật tuyệt vời khi chúng ta được nói chuyện. Mọi việc tôi làm hôm nay đều xoay quanh việc giúp đỡ người tị nạn. Dù là tôi viết lách trong công việc của một nhân viên di trú cho Lionheart Migration ở Sydney. Tôi làm việc với thị thực bảo vệ và nhân đạo. Trong lịch sử Do Thái của tôi, với tư cách là một thành viên của cộng đồng, chúng tôi cũng có lịch sử tị nạn. Gia đình tôi cũng từng là người tị nạn, chỉ là từ rất lâu rồi. Tôi cũng là thành viên của Supporting Asylum Seeker Sydney, một nhóm vận động giúp đỡ những người xin tị nan và nhóm đã đến trung tâm giam giữ Villawood nơi họ bị giam giữ đẻ thăm viwwngs họ cho đến khi có COVID. Nhiều khía cạnh trong cuộc sống của tôi xoay quanh việc giúp đỡ người tị nạn.
Hương Lan: Được biết bà vừa có chuyến đi sang Mỹ và Canada để ra mắt phiên bản tiếng Việt của cuốn sách Thuyền nhân Việt Nam thời hiện đại: Vươn tới tự do. Phản ứng của độc giả thế nào, đặc biệt là từ cộng đồng người Việt đối với ấn bản việt ngữ?
Shira Sebban: Bản tiếng Anh của cuốn sách được đón nhận rất nồng nhiệt, nhưng mong muốn của tôi là phát hành nó bằng tiếng Việt để tiếp cận đối tượng độc giả rộng hơn và kể câu chuyện của những người vượt biên, câu chuyện của những người vượt biển vượt biên thời hiện đại. Tôi may mắn tìm được một nhà xuất bản ở Mỹ, bản thân cô ấy cũng từng là người Việt Nam vượt biển khi còn nhỏ, đó là nhà xuâts bản Quill Hawk Publishing ở Oklahoma. Đây thực sự là một nỗ lực, một nỗ lực toàn cầu. Khi đến Mỹ, tôi đã nhận được sự ủng hộ của ông Nam Lộc Nguyễn, người đã đồng hành cùng tôi trong mọi buổi ra mắt sách ở Bắc Mỹ và Canada, thật đáng kinh ngạc. Tôi vừa trở về sau chuyến thăm các gia đình tị nạn nay định cư ở Mississauga Canada, và chúng tôi cũng đã tổ chức hai buổi ra mắt với ông Nam Lộc tại Bảo tàng Di sản Việt Nam ở California và cả ở Houston tại một ngôi chùa Phật giáo, và nó đã được đón nhận một cách tuyệt vời. Tôi rất vui mừng trước sự ủng hộ và sự chào đón nồng nhiệt mà tôi nhận được từ cộng đồng người Việt Nam ở bất cứ nơi nào tôi đến. Và bây giờ chúng tôi sắp ra mắt sách ở Úc. Buổi ra mắt đầu tiên của tôi là Chủ Nhật tới, ngày 29 tháng 6 tại Bonnyrigg ở trung tâm cộng đồng. Một lần nữa, xin cảm ơn người dịch tuyệt vời của tôi, người sẽ sớm nói chuyện với bạn, và tôi cũng xin cảm ơn ông Lưu Tường Quang, người mà tôi biết là cựu trưởng đài SBS Radio. Ông ấy đã là một sự hỗ trợ tuyệt vời cho tôi, và ông ấy sẽ là diễn giả khách mời tại buổi ra mắt của tôi vào ngày 29 tháng 6, và sau đó vào cuối năm. Nhờ có Voice Australia, tôi sẽ ra mắt sách ở Brisbane và Melbourne. Đây là một câu chuyện chung. Nó liên quan đến những người từ khắp nơi trên thế giới, những tôn giáo khác nhau, những nền văn hóa khác nhau, những hoàn cảnh khác nhau, và tất cả chúng ta đều đoàn kết bởi một mối liên kết chung là giúp đỡ những người khác.
Hương Lan: Bà có dịp gặp lại các gia đình tị nạn trong chuyến ra mắt sách tại Cananda, họ đón nhận cuốn sách về cuộc đời của như thế nào? Cuộc sống họ giờ như thế nào?
Shira Sebban: Tôi đã gặp các gia đình. Thật tuyệt vời khi gặp lại họ, bởi vì chúng tôi đã đi cùng nhau trên hành trình này gần 9 năm rồi. Tôi biết đến họ là vào tháng 7 năm 2016, và họ đã đi được một chặng đường dài như vậy. Có một điều nữa tôi muốn nhắc đến đó ra là họ đã tự giúp đỡ chính mình. Yếu tố chính là chúng tôi đã giúp đỡ, vâng, tất nhiên, những người vận động từ khắp nơi trên thế giới đã giúp đỡ, nhưng nếu không có sự kiên cường, quyết tâm và lòng dũng cảm của các gia đình tị nạn, thì không điều gì trong số này sẽ xảy ra. Vì vậy, đó là một hành trình rất thăng trầm, nhưng nhìn thấy họ bây giờ, tất cả đều là thường trú nhân Canada, sắp trở thành công dân. Hai trong số các gia đình đã mua nhà riêng. Tất cả trẻ em bây giờ đều đang học ở trường và ở đại học. Đó là một giấc mơ trở thành sự thật đối với tôi vì họ đã bị mắc kẹt ở Indonesia trong 5 năm, và một số người trong số họ chưa bao giờ được học hành. Vì vậy, 5 năm không học hành từ 9 đến 14 tuổi. Và nhìn thấy đứa bé, có một đứa bé nhỏ, con của một trong những người mẹ, bà Phúc Nguyễn, cô mang thai bảy tháng. Họ là gia đình đầu tiên được đi định cư vì cô ấy có thai, do đó mà họ đã rời Jakarta vào cuối năm 2021 và đứa bé được sinh vào tháng 2 năm 2022, vì vậy cô bé bây giờ đã 3 tuổi. Và nhìn thấy cô bé, công dân Canada, công dân Canada đầu tiên trong nhóm, tên cô bé là Quinna, nhìn thấy gia đình đang phát triển thịnh vượng, mọi người đều có 2 hoặc 3 công việc, họ làm việc rất chăm chỉ và họ rất hạnh phúc.
Hương Lan: Nhiều chi tiết rất cảm động, đặc biệt là khi bà viết về chuyện những đứa trẻ sẽ trở thành mồ côi và không được đi học
Shira Sebban: Chỉ 10% trẻ em tị nạn được đi học ở Indonesia. Indonesia không phải là một quốc gia tái định cư. Đó là một quốc gia mà bạn chỉ có thể ở lại tạm thời. Trước khi họ vượt bên lần nữa vaò hồi đầu năm 2017 thì tôi đã giúp đỡ các gia đình bị trả về. Vì tôi đọc một bài báo trên tờ The Australian và rất buồn về cách trẻ em bị đối xử. Tôi thật sự bị sốc. Gia đình này đã chịu đựng đủ rồi. Vì vậy tôi nói với chồng tôi, tôi thực sự muốn giúp đỡ họ. Và anh ấy nói, "À, em có thể thử giúp, nhưng em sẽ không thể làm điều này một mình đâu." Và đó là khởi đầu của hành trình lớn lao này. Vì vậy, tôi đã liên hệ với luật sư Đôn, một luật sư nhân quyền tuyệt vời rất nổi tiếng, để hỏi chi phí hỗ trợ trẻ em hàng tháng cho việc học, quần áo, thức ăn để một người nào đó trong gia đình có thể đưa các cháu và chúng sẽ không phải vào trại trẻ mồ côi. Vì vậy, tôi đã cho. Tôi quyên góp 400 đô la đầu tiên và sau đó tôi bắt đầu gây quỹ cộng đồng, nhưng đó chỉ mới là bắt đầu. Bởi sau đó Luật sư Võ An Đôn đã gửi cho tôi hết gia đình này đến gia đình khác, vì vậy cuối cùng tôi có 5 gia đình, tất cả đềulà những thuyền nhân tìm cách đến Úc và bị trả về trong khoảng thời gian từ năm 2015 đến 2016. Có 3 chiếc thuyền khác nhau, tổng cộng 113 người xin tị nạn Việt Nam vào thời điểm đó.
Hương Lan: Tại thời điểm bà bắt đầu gây quỹ giúp đỡ về tài chính cho những đứa trẻ của các gia đình này, khi đó bà đã có một kế hoạch giúp họ tái định cư ở một nơi nào đó chưa?
Shira Sebban: Quá trình ban đầu là tôi thậm chí không thể giao tiếp được. Vì vậy, tôi đã cố gắng hỏi xem chi phí sẽ là bao nhiêu. Và bất ngờ, một người phụ nữ tuyệt vời, một người vận động người Việt Nam được biết đến với cái tên Ngọc Nhi Ann Nguyen đã xuất hiện. Cô ấy không may đã qua đời vì ung thư khi hành trình của chúng tôi đi được nữa đường, cô còn rất trẻ. Chúng tôi hợp lại với nhau thành nhóm. Sau đó, cô ấy cũng giới thiệu tôi với Grace Bùi, người vào thời điểm đó, thật đáng kinh ngạc, đang làm việc ở Thái Lan, hỗ trợ người Thượng tị nan. Và Grace, tôi và Nhi đã trở thành một đội rất mạnh. Grace là người đã giúp các gia đình để được Liên Hợp Quốc công nhận là người tị nạn ở Indonesia. Nhân đây, tôi cũng nên giải thích rằng và chỉ ra tại sao họ là người tị nạn. Điều đó rất quan trọng vì mọi người nói, "Tại sao họ lại được công nhânj là người tị nạn? Họ đã làm gì?" Để trở thành người tị nạn, có 3 lý do mà Trần Thị Thanh Loan- một trong ba người phụ nữ vượt biên - đã đưa ra. Trước hết, họ đã mất đất đai. Lý do này rất quan trọng. Như chúng ta biết, chính sách đất đai của chính phủ Việt Nam là bạn không sở hữu đất đai ở một quốc gia cộng sản. Bạn được cấp quyền sử dụng đất. Lý do khác là, họ là những người làm nghề đánh cá, và thuyền của họ đã bị tàu hải cảnh Trung Quốc bắn ở Biển Đông, họ đã mất thuyền và họ đã cầu cứu chính phủ Việt Nam để được giúp đỡ, nhưng không có sự giúp đỡ nào được đưa ra. Và lý do cuối cùng họ cũng là người Công giáo. Điều xảy ra là, bạn có thể là người Công giáo ở Sài Gòn, ở Hà Nội, không sao cả, nhưng khi bạn đến một số vùng nông thôn của Việt Nam, thì không sao cả, nếu bạn thuộc một nhà thờ đăng ký. Tôi không nói những gia đình này đã làm vậy. Có những vấn đề trong việc thực hành tôn giáo ở một số khu vực của Việt Nam, và các gia đình của tôi không được phép tự do thực hành tôn giáo như người một Công giáo. Họ bị theo dõi, họ bị cấm cản, họ bị ngược đãi. Đó là các lý do khác để yêu cầu tình trạng tị nạn. Và cuối cùng, họ đã được UNHCR công nhận là người tị nạn. Và phải được cấp quy chế tị nan thì mới được Canada đồng ý tái định cư họ, vì Canada có một quy trình rất chặc chẻ. Bạn phải được công nhận là người tị nạn trước khi bạn có thể xin tị nạn theo diện bảo trợ tư nhân, và chúng tôi may mắn vì đó là tái định cư theo diện này.
Hương Lan: Trong cuốn sách có nhiều chi tiết nhạy cảm và cũng rất gây sốc, chẳng hạn lời kể của những người tị nạn bỏ trốn rằng họ bị ngược đãi bị tra tấn trong tù, họ bị phân biệt đối xử bị làm khó dễ trong cuộc sống hàng ngày, bà làm thế nào để biết rằng điều đó không phải là những cáo buộc từ một phía?
Shira Sebban: Cuốn sách của tôi được nghiên cứu rất kỹ lưỡng vì trong quá khứ tôi đã bị chất vấn. Tôi biết mình là một nhà báo được đào tạo và tôi cũng đã nghiên cứu sau đại học nhiều năm trước. Tôi biết mình phải chứng minh từng tuyên bố một. Vì vậy, cuốn sách của tôi có thể được đọc ở 3 cấp độ khác nhau. Bạn có thể đọc nó như một câu chuyện và bỏ qua tất cả các ghi chú. Hoặc bạn có thể xem các khuyến nghị đọc thêm, hoặc bạn có thể đi đến từng ghi chú, và bạn sẽ thấy trong sách rằng mọi điểm đều được hỗ trợ bởi rất nhiều nghiên cứu. Là một nhân viên di trú và đặc biệt làm việc trong lĩnh vực thị thực bảo vệ và nhân đạo, tôi viết nhiều đơn trình bày. Khi bạn viết đơn trình bày cho chính phủ và bạn yêu cầu công nhận là người tị nạn, bạn phải cung cấp bằng chứng. Vì vậy, tôi đã nghiên cứu rất nhiều. Đó được gọi là Nghiên cứu Thông tin Quốc gia. Có nhiều báo cáo, báo cáo nhân quyền, và những câu chuyện này, câu chuyện của tôi dựa trên những lời nói thực tế của chính những người tị nạn. Và chúng tôi cũng có bằng chứng hình ảnh. Vì vậy, tôi có một bức ảnh rất đối mặt trong sách, đó là cảnh sát thường phục đến một trong những gia đình mở rộng ở Việt Nam và phỏng vấn, hỏi dồn họ, các gia đình ở đâu, vì khi các gia đình biến mất.
Hương Lan: Trong sách bà cũng nói bà đã tới Việt Nam hai lần để thăm các gia đình những người tị nạn bị trả về, bà có gặp khó khăn gì từ phía chính quyền Việt nam? Và cuộc sống của họ giờ thế nào?
Shira Sebban: Tôi đã đến Việt Nam hai lần. Tôi rất vinh dự trong chuyến đi thứ hai của mình. Tôi đã đến Việt Nam, vì một trong những chàng trai mà chúng tôi đã hỗ trợ, cậu ấy đã hoàn thành việc học của mình. Đây là một gia đình, một gia đình nghèo khổ cùng cực. Người cha đã bị đánh đập trong tù ở Việt Nam sau khi bị Úc cưỡng bức trả về và vào thời điểm đó đã mất khả năng sử dụng đôi chân, vì vậy ông không thể là người trụ cột chính cho gia đình này nữa. Các con đã không được đi học kể từ lớp 2, lớp 3, vì gia đình quá nghèo. Vì vậy, các con đã kiếm được 2 đến 3 đô la một ngày, bán vé số, làm việc trong một quán cà phê. Và điều đó khiến tôi rất đau lòng, vì vậy tôi muốn các con có cơ hội trong đời và chúng tôi đã cố gắng đưa chúng vào một số loại đào tạo nghề khi còn là thiếu niên. Vì vậy, nhìn thấy cậu bé này tốt nghiệp trường dạy nghề, cậu ấy đã mời tôi đến lễ tốt nghiệp của mình, vì vậy đó là một vinh dự lớn đối với tôi. Và tôi đã giúp đỡ người mẹ, và tôi còn tiền còn lại từ chiến dịch gây quỹ cộng đồng đó. Và tôi nói với cô ấy, cô ấy có muốn thành lập một doanh nghiệp không? Và ước mơ của cô ấy là có một cửa hàng tạp hóa nhỏ ở nhà. Đó là một kết quả tuyệt vời như vậy, vì vậy không chỉ là chúng tôi đã tái định cư những người này ở Canada thông qua một nỗ lực nhóm lớn với nhiều người vận động, mà chúng tôi cũng đã giúp đỡ. Ở Việt Nam trong khả năng của chúng tôi, nhưng giám đốc trường cao đẳng nói với tôi, chúng tôi đang dạy mọi người tự đứng trên đôi chân của mình. Không phải là tiền phương Tây đến và giải quyết vấn đề. Đó là thông điệp của tôi rằng tất cả chúng ta đều có thể làm gì đó để giúp đỡ một người khác. Và không phải tiền bạc là quan trọng. Mà là tinh thần và trái tim và tìm thấy một mối liên kết chung.
Hương Lan: Vừa rồi là bà Shira Sebban, ân nhân của 22 người Việt nam tị nạn đã đưa tay cứu vớt giúp họ thay đổi số phận số phận cuộc đời. Sau một năm ra mắt phiên bản tiếng Anh thì nay đã có phiên bản tiếng Việt. một trong các dịch giả của cuốn sách là ông Hồ Trọng Hiệp.
Là môt người trong nhóm dịch giả, anh có cơ hội tiếp xúc câu chuyện này từ góc nhìn của một người Úc về một câu chuyện Việt, anh có thấy điều này tạo ra sự khác biệt gì trong việc cảm nhận nội dung hay không?
Hồ Trọng Hiệp: Thật ra thì tôi chỉ đọc thôi, đọc cái cái phần chính thôi thì phần dịch của tôi chỉ có ba phần, thật sự là bốn phần năm phần. Thì phần thứ nhất là phần tri ân, phần cuối cùng là phần vị thanh và những phần phụ lục thì sự cảm nhận của tôi qua cái phần tri ân và cái phần vị thanh nhưng mà phần tri ân và phần vị thanh nó đã cover hết tất cả những gì ở trong cuốn sách. Thì cuốn sách đó khi mà đọc phần tri ân, cảm thấy rất là xúc động vì quá trình của sáu phụ nữ, ba gia đình và ba người đó là cô Shira, cô Ngọc Nhi Nguyễn và cô Grace. Sự khó khăn hoặc đồng thời tạo ra một cái tổ chức một mạng lưới rất chặt chẽ toàn cầu từ Úc, từ Mỹ, Canada và Việt Nam để mà tạo một cái câu chuyện rất là vô cùng cảm động, rất là xúc tích và rất là có tình người. Thì cái cái đó đã tạo cho chúng tôi là những dịch giả, cảm thấy rất là hãnh diện được tham dự vào cái cuốn sách này.
Hương Lan: Trong cái cuốn sách này có chứa nhiều tình tiết nó rất là đau thương và chính trị nhạy cảm thì không biết là cái việc chuyển ngữ ra tiếng Việt nó có tạo áp lực gì cho anh không?
Hồ Trọng Hiệp: À thật ra không có vấn đề gì hết. Thì như tôi đã nói trước thì tôi chỉ có chuyển ngữ được khoảng ba phần chính và đồng thời đó là những à danh từ kỹ thuật thì danh từ kỹ thuật thì cái vấn đề ngôn ngữ không có vấn đề đáng ngại. Tôi nghĩ cái người mà dịch sách thì họ có những cái khó khăn hơn nhiều hơn tôi, nhưng tôi chỉ cần một cái thì vấn đề không có liên quan đến chính trị.
Hương Lan: Đâu là thách thức lớn nhất khi dịch cuốn sách này? Ngôn ngữ, văn hóa hay cách thể hiện cảm xúc?
Hồ Trọng Hiệp: cuốn sách phải dùng những cái ngôn ngữ nào, những từ ngữ nào để thích hợp với tất cả mọi người, nhất là những cái những từ ngữ mà có thể mà tất cả mọi người cũng hiểu và tất cả được rất được thông dụng người ta đã dùng rồi thì những danh từ đó phải cần phải biết. Đôi khi thì mình dùng từ điển thì nó không chính xác rồi mình phải nhiều học, đọc nhiều cái nguồn khác nhau để biết cái từ cái từ đó nhưng nó chính xác như thế nào.
Hương Lan: Vậy trong quá trình làm việc thì khi mà anh đọc cuốn sách, điều gì khiến anh xúc động nhất hay là nó ám ảnh anh nhất?
Hồ Trọng Hiệp: Thì cái điều mà quan trọng nhất là lúc đó tôi đọc cái phần đến phần lúc cô đưa ra cái tấm hình của bà Loan và bốn đứa con đó lúc đó tôi xúc động nhất và lúc đó thì là bà lại liên lạc với luật sư Võ An Đôn và bắt đầu là kết nối với cô Ngọc Nhi Nguyễn để trở thành cái người mà giúp đỡ liên kết giữa cô và luật sư Võ An Đôn, rồi sau đó lại có sự giúp đỡ cô Ngọc Nhi. Cô Grace Bùi cũng là những người rất là tích cực để giúp đỡ ba gia đình đó song song với lại cô Ngọc Nhi, Nguyễn và cô Shira thì ba người trở thành một cái team, một cái một cái đội ngũ rất là mạnh, làm việc rất là chặt chẽ với nhau để mà đưa những người đó, những người ba gia đình vào để được định cư được liên liên hợp quốc chấp nhận và được định cư tại Canada. Ngoài ra không những là ba cô nhưng cũng có những người mà chúng ta cần phải kể đến đó là ông Đoàn Việt Trung, bác sĩ Bùi Trọng Cường, dĩ nhiên là luật sư Võ An Đôn, rồi ở bên Mỹ thì có Trần Hòa Ái, rồi có Sanh, rồi có Lê Trương. Tại Canada thì có những người đó giúp giúp đỡ để tạo thành một mạng lưới mà mạng lưới đó đến một kết quả rất là tốt đẹp cho ba gia đình đó thưa cô.
Hương Lan: Thế thì cái thông điệp quan trọng nhất mà cuốn sách muốn truyền tải đến độc giả Việt Nam của bản dịch này là gì? Câu hỏi cuối cùng ạ.
Hồ Trọng Hiệp: Cái thông điệp mà tác giả muốn gửi đến tất cả mọi người theo cái ý kiến riêng của tôi thì là tình người. Nghĩa là tình người không có quan trọng là người đó là ai. Người đó ở đâu tới và người đó theo cái cái tôn giáo nào, chúng ta tất cả là tình người, chúng ta có thể làm ngồi với nhau để mà chia sẻ và đồng thời chúng ta sẽ làm việc với nhau để mà mang hòa binh cho thế giới. Cái đó là quan trọng nhất, tình người là quan trọng vì cái đó là từ tình người đó mà đưa tất cả mọi người ba gia đình tới Canada và đồng thời cái tinh từ đó nếu mà tất cả mọi người cùng đọc quyển sách này và hướng lại hướng tới cái sự sự tốt đẹp cho mọi người thì chúng ta sẽ giảm đi cái phần hiềm khích lẫn nhau và đồng thời cái thế giới này sẽ yên ổn hơn.
Hương Lan: Cám ơn anh Hiệp rất là nhiều ạ.
