တၢ်အံၤမ့မ့ၢ်တၢ်မၤနၢၤတခါနာ်သက့, တၢ်သးလီၤပလိာ်အံၤ ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်ဒီး ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်ဂ့ၢ်ဝီပှၤသ့ပှၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ပဲၤအၢပှဲၤသီအီၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ် Anthony Albanese ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ တၢ်ကမၤသီထီၣ်က့ၤ ပဒိၣ်ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ — Environment Protection and Biodiversity Conservation Act လၢအဘၣ်တၢ်ဆှၢနုာ်လီၤအီၤဖဲ ၂ဝ၂ဝ အခါ အဝဲစံးဝဲဒၣ် “ထံကီၢ်အံၤ အခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်သဲစးလၢ အဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ်သိး သဲးစးလၢအတဘၣ်လိာ်အသးဒီး အတၢ်ပညိၣ်ကွၢ်စိဘၣ်အံၤ Professor Graham Samuel ကွၢ်ထံသမံသမိးအီၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်သဘျ့ ဝံၤဒီး ဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ်အီၤဆူပဒိၣ်အအိၣ် အါန့ၢ်ယဲၢ်နံၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံ, တနံၤအံၤ တၢ်ကမၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ တၢ်ဘျၢ လၢတၢ်ဒီသဒၢ ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်အဂီၢ်အံၤ ပဒိၣ်တူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ်အီၤဖဲဘျီၣ်ဒိၣ်ထးခီအံၤန့ၣ်လီၤ.”
လ့ၢ်ဘၢၣ်ပဒိၣ် မၤန့ၢ်တၢ်သးလီၤပလိာ်ဒီး ကြံကရၢ လၢအမ့ၢ် ၂၆နံၣ်အတီၢ်ပူၤ တၢ်ကတူၢ်လိာ် တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ အီစထြ့လယါကီၢ် န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤသဲစးတၢ်ဘျၢန့ၣ်လီၤ.
ကြံကရၢခိၣ် Larissa Waters စံးဝဲဒၣ် တၢ်သးလီၤပလိာ်အံၤ မ့ၢ်ခီၣ်ခါအရ့ဒိၣ်တခါ လၢခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ် အတၢ်လဲၤဆူညါအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်ထိၣ်ဃူတၢၣ်ပီၣ်သကိး ဖးယံၤဝံၤအလီၢ်ခံ တၢ်လၢပမၤန့ၢ်ဘၣ်အီၤလီၤတံၢ်လၢပဒိၣ်အအိၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအဘိၣ်တခါလၢ တၢ်ကမၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ ပခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤကမ့ၢ်ဝဲ ပတၢ်ဒီသဒၢအသီလၢ သ့ၣ်ပှၢ်ထူလံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. အကမ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤကဆှဲကဆှီ ဟီၣ်ခိၣ်လီၢ် အတၢ်ဒီသဒၢ, ဒီး အရ့ဒိၣ်န့ၢ်တၢ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, တၢ်အံၤ ကပတုာ်ကွံာ်ဝဲဒၣ် လၢၢ်သွဲၣ်လးဒီး ဂာ်သဝံ လၢတၢ်မၤအီၤကန့ၣ်ဖဲအသီ ၃ဝ အတီၢ်ပူၤ စးထီၣ်ဖဲ တၢ်မၤန့ၢ်တၢ်သးလီၤပလိာ်အံၤ, လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပဒိၣ် ဂံၢ်ခီၣ်ထံး သဲစး အတၢ်ဆှၢနုာ်ပာ်တ့ၢ်အီၤန့ၣ်လီၤ.”
လ့ၢ်ဘၢၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲ ကြံအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်ဘၣ်ဘှီ လၢအဘၣ်ဃးဒီး တၢ်သူလၢၢ်သွဲၣ်လးဒီး ဂာ်သဝံ လၢအမ့ၢ် န့ဆၢၣ်မ့ၣ်ဆၣ်တၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကမၤလဲၢ်ထီၣ်အါထီၣ်အီၤအဂီၢ် တၢ်ကဘၣ်ပာ်အီၤဒီးအနီၣ်ထိၣ် ဒီး လၢထံကီၢ်အတၢ်န့ၢ်ဘျုးန့ၢ်ဖှိၣ်အဂီၢ် တၢ်သူအါထီၣ် လၢၢ်သွဲၣ်လးဒီး ဂာ်သဝံန့ၣ် တၢ်ကဘၣ်ထုးထီၣ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤသဲစးတၢ်ဘျၢအပူၤန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဒီး တၢ်ပာ်ပနီၣ် န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤဂ့ၢ်ဝီ အနီၣ်ထိၣ် လၢကနဲၣ်ကျဲ တၢ်တိာ်ကျဲၤ အတၢ်ဆၢတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ အဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်ဒီး တၢ်တိာ်ကျဲၤလၢ တၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီအိၣ်အါသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်တူၢ်လိာ်အီၤမ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ဂ့ၢ်လိာ်အီၤမ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်ပာ်ပနီၣ် အနီၣ်ထိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ကဆီတလဲအီၤန့ၣ်လီၤ.
လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ, လၢတၢ်မၤဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်အဂီၢ် တၢ်တိာ်ကျဲၤလၢအအိၣ်ပာ်ခဲကနံၣ်အံၤ တခါစုာ်စုာ်န့ၣ် တၢ်ကမၤတၢ်ဃိထံသမံသမိးအီၤ လၢအမ့ၢ် ကျိၣ်စ့တၢ်မၤစၢၤအဘိၣ်အံၤ ကစးထီၣ်မၤဝဲဒၣ် ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ လၢတၢ်ကပာ်လီၤဝဲဒၣ် "go zones — ကဝီၤဒိၣ်လၢတၢ်လဲၤအီၤသ့" ဒီး "no-go zones ကဝီၤဒိၣ်လၢတၢ်လဲၤအီၤတသ့ဘၣ်" သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်သးလီၤပလိာ်အံၤအပူၤန့ၣ် ဘၣ်ဃးဒီး ထံအဂံၢ်ထံးဂ့ၢ်ဝီန့ၣ် တၢ်ကဆဲးကၢၤဃာ်ဝဲဒၣ်အီၤ လၢအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ လၢၢ်သွဲၣ်လးဒီး ဂာ်သဝံ တၢ်တိာ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢအကသူထံအဂီၢ်န့ၣ် ကဘၣ်မၤန့ၢ်ဝဲ ကီၢ်စၢဖှိၣ်ပဒိၣ်အတၢ်ဟ့ၣ်ခွဲးန့ၣ်လီၤ.
လၢခံကတၢၢ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢအံၤ ကဆီတလဲဝဲဒၣ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်လိၣ်ဘၣ်လၢ ခီပကနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး ထုးကွံာ် တၢ်လၢအအိၣ်လီၤကထြၢအသး သကုၤကီၢ်စဲၣ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤဒီး တၢ်မၤ ကီၢ်စၢဖှိၣ် တၢ်သမံသမိးထံသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဖံးတၢ်မၤအကျိၤအကျဲဒ်အံၤန့ၣ် အတၢ်ပညိၣ်မ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်ကမၤလီၤတံၢ်လၢ တၢ်တိာ်ကျဲၤလၢ အလိၣ်နီၣ်နီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဟ့ၣ်ခွဲးလၢချ့ လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ဟံၣ်ဃီဂ့ၢ်ဝီအဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤ, တၢ်သူ မ့ၣ်အူဂံၢ်လၢအက့ၤပှဲၤထီၣ်ကဒါက့ၤဒၣ်အတၢ်သ့ သ့ၣ်တဖၣ် အဂီၢ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.
ကြံဘျီၣ်ဒိၣ်ထးခီခၢၣ်စး Sarah Hanson-Young စံးဝဲဒၣ် တၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤအံၤ ဟဲကဲထီၣ်အသး ဖဲလၢ တၢ်မၤဝဲဒၣ် တၢ်ထိၣ်ဃူ တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိး ဆူၣ်ဆူၣ်ဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်သူန့ဆၢၣ်မ့ၣ်ဆၣ် စဲးဖီကဟၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်မၤလဲၢ်ထီၣ် တၢ်ဖံးတၢ်မၤချ့ချ့န့ၣ် ပပာ်ပတုာ်အီၤန့ၢ်ဝဲဒီး ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်ဂ့ၢ်ဝီ တၢ်ဟ့ၣ်ခွဲးအဂီၢ် ကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်မၤညီထီၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ သဲစးတၢ်ဘျၢ အဆိကတၢၢ်တခါလၢ ပဒိၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်အီၤ ဒီး Chevron, BHP, ဒီး န့ဆၢၣ်မ့ၣ်ဆၣ် စဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်လိာ်မုာ်အီၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးဝဲဒၣ်လၢ ကရၢပာ်ဖှိၣ် တၢ်ထီဒါ မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤ ကတူၢ်လိာ်ဃုာ်အီၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. ပမၤပတုာ်ကွံာ်တၢ်အံၤန့ၢ်ဝဲဒၣ်.
အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢ အအိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်, ဂာ်သဝံတၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီ ဒီးတၢ်ထုးထီၣ်လၢၢ်သွဲၣ်လးချ့ချ့, လၢအပှ့ၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးတန့ၢ်ခွဲးညီညီဘၣ်တဂ့ၤအဂီၢ် ပပတုာ်အီၤန့ၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိး ကြံကရၢ ကပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်မၤသကိးအပူၤအဂီၢ်,ဖဲတၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်က့ၤ သဲစးတၢ်ဘျၢအပူၤန့ၣ် တၢ်ဘျၢတနီၤလၢ ကပာ်အီၤဒ်သိး ကီၢ်စဲၣ်အပတီၢ် အလီၢ်န့ၣ်, လ့ၢ်ဘၢၣ် ဟ့ၣ်လီၤအါထီၣ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ တၢ်ကပၢနုာ်ဃုာ်ဒီး တၢ်မၤကဆှဲကဆှီ ဟီၣ်ခိၣ်လၢ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အါ ဒီး ခိခိၣ်ဟီၣ်ဝီၤပှၢ်လၢ်ကျါ တၢ်သးလီၤပလိာ်သ့ၣ်တဖၣ် ဖဲထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢအံၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ဘှီဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢအပူၤန့ၣ် EPBC Act သဲစးတၢ်ဘျၢ လၢတၢ်ပျဲပူၤ ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်ပှၢ်တၢ်သးလီၤပလိာ်န့ၣ် တၢ်ထုးကွံာ်အီၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢ ခိခိၣ်ဟီၣ်ဝီၤသ့ၣ်ပှၢ်တၢ်သးလီၤပလိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ ခီမီဝဲသ် ပဒိၣ်ဒီး ကီၢ်စဲၣ်တဘ့ၣ်စုာ်စုာ် ပဒိၣ် အဘၢၣ်စၢၤ တၢ်သးလီၤပလိာ် လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢတခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အံၤအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကူာ်သ့ၣ်ပှၢ်ထူလံၤ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢ တၢ်ဝးတရံးအီၤဖဲ RFA အဖီဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်, ကမ့ၢ်တၢ်အဆိကတၢၢ်တဘျီလၢ အကဘၣ်လူၤပိာ်ထွဲမၤထွဲဝဲ တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢ ဒ်သိးဒီး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤ အနီၣ်ထိၣ် ဒ်သိး စဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်မၤထွဲအီၤန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်မူတဝၢဂ့ၢ်ဝီပှၤသ့ပှၤဘၣ်လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါဒီး အီစထြ့လယါဒီကလုာ်ဖၠၣ်စိမိၤ သရၣ်ဒိၣ်စိ David Lindenmayer တဲဘၣ်ဝဲ ABC Radio National Breakfast တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်ပှၢ်တၢ်သးလီၤပလိာ်န့ၣ် တၢ်မ့ၢ်ပၢနုာ်ဃုာ်အီၤဖဲ ကီၢ်စၢဖှိၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢအပူၤ လၢကီၢ်စၢဖှိၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ခွဲးလီၤဆီအဂီၢ်, အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ သ့ၣ်ပှၢ်ထူလံၤ တၢ်ကူာ်သ့ၣ် စဲးဖီကဟၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ် အတအိၣ်စံၣ်အိၣ်ကျၢၤဘၣ်.
မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤကီၣ်ကးကရၢ — Climate Council ပဲၤထံနီၤဖးစ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် တၢ်သးလီၤပလိာ်အံၤဒီး စံးဝဲဒၣ်လၢ တၢ်သးလီၤပလိာ်အတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လၢမူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်ဆီတလဲအဂီၢ်န့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်လၢ အကဲထီၣ်တၢ်မၤစၢၤ ထဲန့ၣ်ညါဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
