ဖဲအီစထြ့လယါ ပှၤသ့တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အတၢ်မၤနၢၤအပူၤန့ၣ်အံၤ, ဘၣ်ဃးဒီး စဲးဖီကဟၣ်ခီပနံၣ်ဖးဒိၣ်တခါစုာ်စုာ် အတၢ်ဟံးန့ၢ်သူကလီ တၢ်တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢပှၤနီၣ်ကစၢ်ပၢအီၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဒုးသူကလီအီၤလၢ တၢ်မၤလိ ယီၣ်ကူၣ်ဆး —Artificial Intelligence မီးဒၢးလ်—တၢ်အဒိ အဂီၢ်န့ၣ် အဲးလ်ဘနံးဆံးပဒိၣ် ပဲၤလီၤတဲာ်ကွံာ်ဝဲဒၣ်အီၤတဲာ်တဲာ်ဖျုဖျုန့ၣ်လီၤ.
ပှၤအီစထြ့လယါဖိတၢ်ဖီၣ်တၢ်ကလုၢ်စဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်ကရၢ—Australian Recording Industry Association — ကရၢခိၣ် Anna Bell တဲဘၣ်ဝဲ ABC တၢ်ကစီၣ်သန့လၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ ခီၣ်ခါအရ့ဒိၣ်တခါ လၢအလဲၤသးဆူ တၢ်လၢအပၣ်တကပၤန့ၣ်လီၤ.
“ပဒိၣ်ဂဲၤဆၢၣ်ထၢၣ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲ ခွဲးယာ်ဟံးဒိ သဲစးတၢ်ဘျၢ ဃုာ်ဒီး ပှၤကူၣ်သ့လၢဒွဲလၤသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပှၤလၢအဖီၣ်ဃာ်ခွဲးယာ်ဒိ သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နီၣ်နီၣ်တခီ တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တဲအီၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲ ပတသးလီၤပလိာ်လၢ တၢ်ကမၤကျဲၣ်ကျီဒီး မၤစၢ်လီၤ ပခွဲးယာ်ဟံးဒိ အသဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်ဘၣ် အဃိ, စဲးဖီကဟၣ်ခီပနံၣ်ဖးဒိၣ် လၢအမၤန့ၢ်ကလီ ဒီး နုာ်လီၤဟံးန့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအရ့ဒိၣ်ဒီး တၢ်ဖံးတၢ်မၤလၢအလုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤသ့န့ၣ် အိၣ်ဒၣ်ထဲစှၤကိးဖိန့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးစဲးဖီကဟၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤဟီၣ်ကဝီၤအတၢ်ဃ့ထီၣ်အသိး, ဖဲလါအီကူာ်န့ၣ် ပှၤတ့ထုးထီၣ်တၢ်ခီးမ့ရှၢၢ် ပၢနုာ်လီၤဝဲ တၢ်သူစွဲ တၢ်ပာ်ကီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီး ဒံၢ်ကၠံၢ်ထၢၣ် စဲးဖီကဟၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤ ဖဲအဝဲသ့ၣ် တၢ်ဒ့ၣ်စၢၤ တၢ်ပာ်ဖျါအပူၤ ဒီးပာ်ဖျါအီၤဒံးအမ့ၢ် တၢ်ပျဲပူၤ “လံာ်ဖျၢၣ်ဒီး တၢ်ခူၣ်ထီၣ်” တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဝဲသ့ၣ်ကိးအီၤ “text and mining”န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပာ်ဖျါအံၤ ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲဒၣ်လၢ ယီၣ်ကူၣ်ဆး — AI အံၤ အနံၣ်တဆံဘျဲၣ်အတီၢ်ပူၤန့ၣ် အကမၤဆူၣ်ထီၣ်ဝဲ မုၢ်ကျိၤဝဲၤကွာ် ဒီလၣ် ၁၁၆ဘံလယၢၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်ဆှၢနုာ်အံၤ ဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး ပှၤသ့တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဟီၣ်ကဝီၤဒီး အီစထြ့လယါတၢ်ကူၣ်လဲၤမၤကၤကီၢ်ကးကရၢ (Australian Council of Trade Unions) အတၢ်ပဲၤအၢ ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ် ဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်အဝဲအံၤန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်လီၤ စဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် "free pass" တၢ်နုာ်လီၤကလီ မ့တမ့ၢ် တၢ်နုာ်လီၤသဘျ့ လၢအကဟုၣ်န့ၢ်ဝဲ တၢ်သ့တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ်ဒီး ကဟံးန့ၢ်ကွံာ်ဝဲပှၤအီစထြ့လယါ ပှၤကူၣ်သ့လၢဒွဲလၤပီညါသ့ၣ်တဖၣ် အကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်လုၢ်ဒိၣ်ပှ့ၤဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
န့ဆၢၣ်ခိၣ်ဃၢၤကိတိာ် Murray Watts စံးဝဲဒၣ် တၢ်ဒ်အံၤန့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်လၢပဒိၣ်အဲၣ်ဒိးအီၤဘၣ်.
“အဲးလ်ဘနံးဆံးပဒိၣ်အံၤ ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဝဲဒၣ် ပဒွဲလၤပီညါပှၤတဝၢ ဆူၣ်ဆူၣ်ဒီး ပပာ်ပနီၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကၢကီၣ်လၢကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်နီၤလီၤတၢ်ဘျုးလၢ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ထဲးဂံၢ်ထဲးဘါတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်ဖိတၢ်လံၤအဖီခိၣ်, ဒ်န့ၢ်အသိး ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢ တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲဒ်သိးသိးစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ. တၢ်တမံၤလၢပသ့ၣ်ညါအီၤ လၢဘၣ်ဃးဒီး AI န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ကတီၢ်ဖဲ အထုးထီၣ်ဟ့ၣ်လီၤပှၤတၢ်ဖိတၢ်လံၤဒီး တၢ်န့ၢ်ဘျုးန့ၢ်ဖှိၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ် လၢပနီၢ်ကစၢ်တဂၤဂီၢ်အခါ, ပလိၣ်ဘၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်ဒီး တၢ်ပူၤဖျဲးတၢ်ဒီသဒၢသ့ၣ်တဖၣ် လၢအအိၣ်ဒီးအလီၢ်ကျဲ ဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါ, ဒ်သိးကမၤလီၤတံၢ်လၢ ပှၤသ့ပှၤဘၣ်လၢဒွဲလၤပီညါ, ကမျၢၢ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢတၢ်ကရၢကရိ လၢအသ့တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ အတၢ်နီၤလီၤတၢ်န့ၢ်ဘျုး လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်, အဃိန့ၣ်, လၢ AI ခီပနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် တၢ်ပျဲပူၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢတၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ်အမ့ၢ် လံာ်ဖျၢၣ်ဒီး တၢ်ခူၣ်ထီၣ်မၤန့ၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပတဟ့ၣ်လီၤအီၤ တၢ်ပျဲပူၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
Tom Sulston လၢ Digital Rights Watch ကရၢ တဲဘၣ်ဝဲ SBS တၢ်ကစီၣ်သန့လၢ ပဒိၣ်ဆၢတဲာ်လၢ အပဲၤထုးကွံာ်ဝဲ တၢ်ပျဲပူၤလံာ်ဖျၢၣ်ဒီးတၢ်ခူၣ်ထီၣ်န့ၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤန့ၣ် တၢ်တူၢ်လိာ်မုာ်အီၤနာ်သက့, တၢ်အံၤအတလဲၤအသးလၢလၢပှဲၤပှဲၤဒ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်မၤအီၤအသိးဒ်ဘၣ်.
အဝဲဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဒီသဒၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတကြၢးအိၣ်ပတုာ်အသးဖဲ ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ် အတၢ်သ့တ့ထုးထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဘၣ်, နီၣ်နီၣ်တခီ တၢ်ဒီသဒၢအတကွီၣ်အံၤ ကဘၣ်မၤလဲၢ်ထီၣ်အသး တုၤလၢအကျၢၢ်ဘၢဝဲဒၣ် ပှၤအီစထြ့လယါဖိ ခဲလၢာ်, ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢအပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, နီၣ်ကစၢ်တဂၤ အဂ့ၢ်အကျိၤမ့ၢ်ဂ့ၤ, ဒီး ပှၤကညီတဂၤ အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလီၤဆီ ဒ်သိး နီၣ်ခိက့ၢ်ဂီၤ, တၢ်သကဲးပဝး လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ထုးထီၣ်စုမုၢ်ကျၢၢ်အတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါမဲာ်သၣ်, မ့တမ့ၢ် တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါကလုၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ခဲကနံၣ်အံၤန့ၣ် AI ခီပနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤန့ၢ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢအအိၣ် လၢအတအိၣ်ဒီး တၢ်ဃုထၢပာ်ဖှိၣ်မၤန့ၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤဟ့ၣ်ခွဲး လၢပှၤကညီလၢအကွဲးတ့ၢ်လံာ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအအိၣ်ဘၣ်. အါတက့ၢ် န့ၣ် ကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢ ခီပနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အကအိၣ်ဝဲဒီး တၢ်ဘျၢလၢပှၤသူအဝဲသ့ၣ်ပျဲၢ်စီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, လၢအမ့ၢ် — Terms of Use— အခီပညီန့ၣ် တၢ်တမံၤလၢ်လၢ် လၢအဝဲသ့ၣ် တီၣ်ထီၣ် ပာ်ထီၣ်အီၤဖဲအဝဲသ့ၣ်သနူကျိၤကွာ်တၢ်မၤအပူၤခဲလၢာ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်မၤအီၤဒ်အဝဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးမၤအီၤသ့ဝဲခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. ဒီး တၢ်အဝဲအံၤန့ၣ် ပတဆိကမိၣ်လၢ အမ့ၢ်တၢ်လၢတၢ်ပှဲၤဘၣ်. ဒ်ပှၤနီၣ်တဂၤစုာ်စုာ်အသိး, အိၣ်ဒံးဝဲဒီးတၢ်ဖီၣ်ဂၢၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ကီၤအံၤ အဃိ, မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်လၢ တၢ်ပျဲပှၤလၢအပတဲဝဲဒၣ်, — ယတအဲၣ်ဒိးတၢ်အဝဲအံၤပၣ်ဃုာ်ဖဲ AI တၢ်မၤလိအပူၤဘၣ် မ့တမ့ၢ် သူအီၤလၢ ကမၤတၢ်တခါခါအဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢအဂီၤ=ဂာ်ဒီးတၢ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, AI ခီပနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မၤန့ၢ်ဝဲ ပနီၣ်ကစၢ်ဒီး နီၣ်တဂၤ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်အံၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.”
Mr Sulston စံးဝဲဒၣ် ဖဲလၢ ပှၤအီစထြ့လယါဖိသ့ၣ်တဖၣ် အိးထီၣ်ကွၢ်ဝဲ အ့ထၢးနဲး အခါ, နီၣ်ကစၢ်တဂၤအဂ့ၢ်ပာ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် စဲးဖီကဟၣ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်သူအီၤ လၢတၢ်ဂ့ၢ်တမံၤလၢ်လၢ်အဂီၢ်သ့ဝဲ လၢတၢ်ပာ်တၢ်ပာ်ညိၣ်ဖဲ တၢ်ပာ်ဖျါ တၢ်ဘိးဘၣ်သ့ၣ်ညါလီၤ—ads သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ အဝဲကိးဝဲဒၣ်အီၤလၢအမ့ၢ် တၢ်စိတၢ်မီၤလၢအတအိၣ်ဒီး တၢ်ပှဲၤသိးသိးဘၣ် ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်တခါ ဒီး ဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ်ဝဲလၢ စဲးဖီကဟၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပျဲပှၤထံကီၢ်ဖိ ဖီၣ်ဂၢၢ်လီၤ အဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်အတၢ်အိၣ်မူ ထဲဒၣ်တဆဲးဖိ, ဒီး ဘၣ်ဃးတၢ်ကဘှါရှဲတၢ်ဂ့ၢ်အံၤအဂီၢ် အဝဲဆှၢနုာ်လၢ တၢ်ကဆီတလဲမၤသီထီၣ်က့ၤ နီၣ်ကစၢ်တဂၤအဂ့ၢ်သဲစးတၢ်ဘျၢ— privacy law သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“အဃိန့ၣ်, ဖဲတၢ်ကမၤ တၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ နီၣ်ကစၢ်တဂၤအဂ့ၢ် သဲစးတၢ်ဘျၢ—Privacy Act အပူၤန့ၣ် ပဃ့ထီၣ်လၢ ပကဒိးန့ၢ်ဘၣ် သဲစးတၢ်ဘျၢတခါ လၢအမ့ၢ် တၢ်ထုးသံကွံာ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တၢ်ဘျၢ, လၢအကပျဲဝဲပကတဲတၢ်ဒ်သိး— အိ, နသ့ၣ်ညါဧါ, ယဟ့ၣ်လီၤ တၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ကီၤတနီၤဆူခီပနံၣ်ဖျၢၣ် ခီဖျိလၢ ပမၤဝဲပနံာ်တၢ်ဖံးတၢ်မၤတပူၤဃီ ဒီး အခဲအံၤန့ၣ် ယအဲၣ်ဒိးထုးကွံာ်တၢ်ဟ့ၣ်ခွဲးအံၤ, ဒီး လၢတၢ်ပညိၣ်အဂုၤအဂၤတခါခါအဂီၢ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ် ယတပျဲအဝဲသ့ၣ်သူ ယတၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ပဒိၣ်မ့ၢ်ဆၢတဲာ်လၢအပဲၤလီၤတဲာ်ကွံာ်ဝဲဒၣ် တၢ်ပျဲပူၤ လံာ်ဖျၢၣ်ဒီးတၢ်ခူၣ်ထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ပာ်ကီၤ—"text and data mining" အခါ, ကီၢ်စၢဖှိၣ် စံၣ်ညီၣ်ကွီၣ်ခိၣ်ကျၢၢ် Michelle Rowland တဲဘၣ်ဝဲ ABC တၢ်ကစီၣ်သန့လၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤအံၤ အတဝံၤတတဲာ်ဒ်ဘၣ်.
လၢတၢ်အံၤအလီၢ်န့ၣ် 'ခွဲးယာ်ဟံးဒိလၢတၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤအီၤဒီး AI တၢ်ဂ့ၢ်ဒိးသန့ၤကရူၢ်' အံၤ ထုးဖှိၣ်ဝာ်ဖှိၣ်တၢ်လၢ တၢ်ကဆၢတဲာ် ခါဆူညါတၢ်လဲၤကျဲအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
Ms Rowland စံးဝဲဒၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် ခွဲးယာ်ဟံးဒိ သဲစး— Copyright Act အံၤအိၣ်ဝဲ ဂၢၢ်ဂၢၢ်ကျၢၤကျၢၤ အခါ အကဘၣ် ဆိကမိၣ်စ့ၢ်ကီး တၢ်တာ်တၢ်ဒီး ယီၣ်ကူၣ်ဆး—AI သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“အဒိန့ၣ်, သဲစးဂ့ၢ်ဝီလၢအဘၣ်ဃး တၢ်သူ ခွဲးယာ်ဟံးဒိ အဘၣ်ဘျီဘၣ်ဒါအိၣ်ပှဲၤသိးသိးလိာ်သးအဂီၢ်န့ၣ်, မ့ၢ်အကြၢးအိၣ်စ့ၢ်ကီးဧါ, ပကစံးတၢ်အဒိ, တၢ်ဖံးတၢ်မၤတကွီၣ်ဒိလၢအအိၣ်ဒီးလဲးစ့ၣ်—လံာ်ပျဲအသီတခါ, မ့တမ့ၢ် မ့ၢ်တၢ်ကြၢးအိၣ်ဒီး မုာ်သးမၤကလီ တၢ်ဖံးတၢ်မၤတကွီၣ်ဒိ လၢတၢ်မၤဂ့ၤထီၣ် တၢ်လီၤတံၢ်လီၤဆဲး ဘၣ်ဃး, တၢ်သူ AI လၢပှၤအီစထြ့လယါဖိတ့ထုးထီၣ် တၢ်ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်အအိၣ်ဒီး ခွဲးယာ်ဟံးဒိဒ်လဲၣ် အဂ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ် လၢအဟဲအိၣ်ထီၣ်ဖဲအပူၤကွံာ် စှၤကိးလါအခါန့ၣ် ဘၣ်ဃးဝဲဒီး တၢ်လူၤပိာ်ထွဲမၤထွဲသဲစးတၢ်ဘျၢအဂ့ၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ် တၢ်မၤကမၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢဒီး ခွဲးယာ်ဟံးဒိ လၢအလုၢ်အပှ့ၤဆံးသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဘှါရှဲအီၤဂ့ၤဂ့ၤကန့ၢ်အဂီၢ်, တၢ်ကဃုထၢဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ကူလိာ်အိၣ်သကိး လၢတၢ်ကပာ်လီၤ သဲစးဂ့ၢ်ဝီခွဲးယာ်တခါအဂီၢ်, ဒ်သိးတဘၣ်သူ တၢ်ဆၢကတီၢ်ဒီးကျိၣ်စ့အါအါဂီၢ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
