တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖုၣ်ကိးဒီး တၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤခံခါလၢၤ ခိၣ်နူးတၢ်သ့ၣ်ညါဆူၣ်ချ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဘျးဒီးကလံၤဘၣ်အၢ ကလံၤတကဆှီဘၣ်န့ၣ် အတၢ်အုၣ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်အဃိ, ကသံၣ်ကသီ ပှၤစဲၤနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်စံးလၢ ပဒိၣ်မၤတၢ်သ့အိၣ်ဝဲအါမး လၢကဒီသဒၢ ပှၤအီစထြ့လယါဖိ လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ကလံၤဘၣ်အၢ တကဆှီဘၣ်န့ၣ် တမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တခါလၢ ပဆိကမိၣ်အီၤထီဘိဘၣ်.
ဒီးဘၣ်မနုၤလၢပတဆိကမိၣ်အီၤဘၣ်လဲၣ်?
ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ ကလံၤအကံၢ်အစီ တၢ်မၤနီၣ်လံာ်ရဲၣ်အပူၤန့ၣ်, အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ ပၣ်ဃုာ်ဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်လီၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အကျါ လၢအအိၣ်ဒီးကလံၤဆှံ ကလံၤအကံၢ်အကစီဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.
အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ ကလံၤတကဆှီဘၣ်အဂ့ၢ်အံၤ တၢ်တဆိကမိၣ်အီၤဒ်သိးတၢ်လီၤပျံၤလီၤဖုးတခါဘၣ် အကတီၢ်န့ၣ်, ပှၤစဲၤနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်စံးလၢ ကလံၤဘၣ်အၢအပတီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဖဲအပတီၢ်ဖုၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ် တၢ်ပူၤဖျဲးတအိၣ်ဘၣ်အမဲာ်ညါ လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤတီၢ်ပူၤအဂီၢ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးပခိၣ်နူာ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
Rachel Tham အံၤ မ့ၢ်ဝဲ မဲလ်ဘၢဖၠၣ်စိမိၤ ကသံၣ်ဝဲၤကျိၤဒီး မဲလ်ဘၢပှၤကညီနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးအကၠိဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဖျၢၣ်ဆူၣ်ချ့ဝဲၤကျိၤ ပှၤဃိထံသ့ၣ်ညါတၢ် ဘၣ်ဃး ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါတၢ်ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ် အဂ့ၢ်တဂၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “ခိၣ်နူာ်တၢ်သ့ၣ်ညါဆူၣ်ချ့အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ၣ်, အါတက့ၢ်ဟဲန့ၢ်လၢ တၢ်ကသါဘၣ်ကလံၤဘၣ်အၢ, န့ၢ်ဘၣ်ဝဲကလံၤဘၣ်အၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤလၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤ. ကလံၤဘၣ်အၢအပတီၢ်အံၤ အထီမ့ၢ်ဂ့ၤ ကလံၤဘၣ်အၢအပတီၢ်ဖုၣ်မ့ၢ်ဂ့ၤန့ၣ်, ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်အိၣ်သးအဖီခိၣ်, နမ့ၢ်ဆိၣ်ကမိၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်ထိၣ်သတြီၤ မဲလ်ဘၢ မ့တမ့ၢ် ဆ့ၣ်ဒနံၤဝ့ၢ် ဒီး ဝ့ၢ်ဒ့လံ ဖဲအ့ဒံယါကီၢ်န့ၣ် ကလံၤဘၣ်အၢအပတီၢ်ထီန့ၢ်ဒ်ဝဲဒၣ်ဖဲအံၤအဃိ, ပှၤလၢအအိၣ်ဘူးဒီးဟီၣ်ကဝီၤလၢ အအိၣ်ဒီးကလံၤဘၣ်အၢအပတီၢ်ထီအံၤ ဖးယံၤသ့ၣ်တဖၣ် အခိၣ်နူာ်တၢ်သ့ၣ်ညါတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအိၣ်န့ၣ်ပသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်အီၤ. ပမ့ၢ်ဆိကမိၣ်ထီၣ် တၢ်အိၣ်ဆိးလၢအဘူးဒီးကျဲမုၢ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့တမ့ၢ် ဟီၣ်ကဝီၤလၢစဲးဖီၣ်ကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်အိၣ်အါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပသ့ၣ်ညါအီၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.”
နီၣ်ဝံာ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢအဒုးနဲၣ် ကလံၤအကံၢ်အစီန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဂာ်ကမှံဒံဖိဒီး ထံဖျၢၣ်ကမှံဒံဖိ သ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်တံၢ်ဃါအသးဖဲကလံၤကျါ လၢအဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤလၢ P-M န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဖျၢၣ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ် အမ့ၢ်ဆံးကမှံဒံဖိန့ၣ် အနုာ်လီၤဆူ ပကလ့ၢ်အပူၤယိာ်ယိာ်န့ၢ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ညီနုၢ်န့ၢ် ပပာ်ဝဲဒၣ် ကလံၤဘၣ်အၢန့ၢ် အတၢ်ဘၣ်ဘျးအိၣ်ဒီး ပသိၣ်ဆူၣ်ချ့အဂီၢ် နာ်သက့ တၢ်အုၣ်ကီၤသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါလၢ တၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢ ပခိၣ်နူာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်လီၤ.
“နီၣ်နီၣ်န့ၣ် တၢ်လၢကလံၤဘၣ်အၢသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဖဲလၢပကသါနုာ်လီၤအီၤအခါ, တနီၤန့ၣ် လဲၤခီဖျိဝဲပနါစ့ၤ ဒီး တၢ်လၢပတဲဘၣ်ဃး တၢ်ကမှံဒံဆံးကိးဖိအံၤ နုာ်လီၤဝဲဒၣ်ဆူပနါစ့ၤပူၤအလီၢ်ခံ ဒီးလဲၤဝဲဒၣ်လိၤလိၤဆူပခိၣ်နူာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးဖဲအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်နုာ်လီၤဆူပခိၣ်နူာ်ပူၤအခါ, အဝဲသ့ၣ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ခိၣ်နူာ်တၢ်ခီဆၢ လၢအဟဲညိးထီၣ်, ဒီးလၢတၢ်ကဆၢကတီၢ်တတီၤဘၣ်တတီၤအတီၢ်ပူၤန့ၣ် ဆီတလဲကွံာ်ဝဲပခိၣ်နူာ်အတၢ်အိၣ်ဆီလီၤအက့ၢ်အဂီၤန့ၣ်လီၤ. ထူၣ်ပျၢ်ဂံၢ်စၢ် စုကနိးခီၣ်ကနိး — Parkinson တၢ်ဆါ ဒီး ခိၣ်နူာ်တၢ်တိၢ်နီၣ်ဘၣ်ဒိ — Alzheimer တၢ်ဆါ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အီၤလၢ အမ့ၢ်တၢ်ကသါန့ၢ်ကလံၤဘၣ်အၢ လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤ အတၢ်ဂ့ၢ်ကီတခါလီၤန့ၣ် တၢ်မၤအါထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ကလံၤဘၣ်အၢန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ် သ့ၣ်တဖၣ်အကျါတခါ လၢကမျၢၢ်ဆူၣ်ချ့ဖဲဟီၣ်ခိၣ်ဒီးဖျၢၣ် ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
နီၣ်နီၣ်န့ၣ်, တၢ်စံးလၢ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်မၤပျံၤမၤဖုး ပှၤကညီလၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ် အတၢ်အိၣ်မူအဒိၣ်ကတၢၢ်တခါန့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ဆူၣ်ချ့ကရၢမိၢ်ပှၢ် — World Health Organisation တယာ်ဝဲလၢ တၢ်မ့ၢ်ပာ်ဖှိၣ်ဃုာ် ခိၣ်ဃၢၤကလံၤဘၣ်အၢဒီး ဟံၣ်ပူၤဃီပူၤ ကလံၤဘၣ်အၢ သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ၣ် ကိးနံၣ်ဒဲး ပှၤဘၣ်သံလၢအသးနံၣ်တပှဲၤဒ်ဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲနွံကကွဲၢ်ဃၣ်ဃၣ်န့ၣ်လီၤ.
Elaine Luthi မ့ၢ်ဝဲ UNICEF ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်ဆဲးကျိးအခိၣ်ဒိၣ် လၢအ့ရှၢၣ်မုၢ်ထီၣ်ဒီး ပစံးဖ့းဟီၣ်ကဝီၤအဂီၢ်စံးဝဲဒၣ်, ကလံၤဘၣ်အၢ ဖဲဟီၣ်ကဝီၤအံၤအပူၤန့ၣ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးဝဲဖိဒံဖိသၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“မ့ၢ်ဝဲဖိသၣ်လၢ အဟံၣ်ဖိဃီဖိ ဘၣ်အိၣ်မူဖှီၣ်ဖှီၣ်ယာ်ယာ်သ့ၣ်တဖၣ်, လၢအမၤန့ၢ် တၢ်ဖီအီၣ်ဖၣ်ကပူၤလၢအကဆှီတန့ၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, လၢအထီတၢ်ကးဘၢကိာ်ပူၤဒီးနါစ့ၤတန့ၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, လၢအပှ့ၤ ကလံၤကသါပီၤဘိတန့ၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢ အဘၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲ ကလံၤဘၣ်အၢအတၢ်ဂ့ၢ်ကီအံၤဒီး ပှၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဘၣ်တူၢ်ဘၣ် ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီ, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့အတၢ်ဂ့ၢ်ကီ ဃုာ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်မူခါဆူညါကိးခါဒဲး အဃိ အလီၢ်အိၣ်လၢ ပကဘၣ်မၤဂ့ၤထီၣ်တၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ဖဲ ၂ဝ၂၃နံၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်ကလံၤအကံၢ်အစီတၢ်ပာ်ဖျါ — 2023 I-Q-Air World Air Quality Report အပူၤန့ၣ်, လၢဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ကီၢ်ဘ့ကလါဒ့ၣ်ရှ်, ပါကံစတါဒီး အ့ဒံယါ သ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်ဘၣ်ဝဲကလံၤဘၣ်အၢအနးကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲထံကီၢ် ၁၃၄ ဘ့ၣ် လၢတၢ်ရဲၣ်လီၤ စးထီၣ်လၢအနးကတၢၢ် လီၤကဒါဆူအဂ့ၤကတၢၢ်စရီအပူၤန့ၣ် အီစထြ့လယါကီၢ်အိၣ်ဝဲဒၣ်မုာ်မုာ်ခုၣ်ခုၣ်ဖဲနီၣ်ဂံၢ် ၁၂၈ အပတီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်အံၤအခီပညီတမ့ၢ်လၢ ပအိၣ်ဒီးနီၣ်ခိဂံၢ်တြီဆၢဘၣ်.
ဖဲတယံၤဒ်ဘၣ် တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါတခါ လၢအထုးထီၣ်ပာ်ဖျါအသးဖဲ Nature Communications လံာ်ကၠၢၢ်အပူၤန့ၣ် ထံၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်ကသါဘၣ်ကလံၤဘၣ်အၢ တစိၢ်တလီၢ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ် ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ပှၤကညီတဂၤ အကံၢ်အကစီ လၢအကဆိကမိၣ် ကိးနံၤဒဲးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဟီၣ်ကဝီၤဖဲစဲးဖီကဟၣ်တၢ်မၤလီၢ်အအိၣ်အါန့ၣ် ကလံၤဘၣ်အၢအိၣ်အါဝဲဒၣ်ဃိ Dr Tham စံးဝဲဒၣ် ပှၤကညီလၢ အအိၣ်ဆိးဖဲ မုၣ်ကျိၤဝဲၤကွာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီအပတီၢ်ဖုၣ်ဟီၣ်ကဝီၤအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် အါတက့ၢ် တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အိၣ်ဒိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးလၢ ပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်ဃုာ်ဒီးပှၤကညီလၢအနီၣ်ခိဂံၢ်တြီဆၢအဂံၢ်စၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤမိၢ်ဒၢသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ပၣ်ဃုာ်ဖဲပှၤလၢ အတူၢ်ကလံၤဘၣ်အၢတန့ၢ်ဘၣ် အကျါန့ၣ်လီၤ.
“ပမၤစ့ၢ်ကီး တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါ လၢဖိသၣ်ခိၣ်နူာ်အတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ ဖဲကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤဒီး ထိၣ်ဒွးအီၤဒီး NAPLAN အမးသ့ၣ်တဖၣ်. ဒီးပထံၣ်ဘၣ်လၢ သကုၤအီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤ ဖိသၣ်လၢအအိၣ်ဖဲကၠိလၢ မုၣ်ကျိၤဝဲၤကွာ်ပှၤဂ့ၢ်ဝီ အပတီၢ်ဖုၣ်အလီၢ် လၢအဘူးဒီးကျဲမုၢ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ် အ NAPLAN အမးန့ၣ် စှၤဝဲဒၣ်. အဃိ တၢ်အံၤတနီၤန့ၣ် တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ပတီၢ်ထီ ဖၠၣ်စိမိၤ အတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ.”
ခိၣ်နူာ် အတၢ်မၤတၢ်ဒီး တၢ်မၤလိလံာ်လဲၢ် အတီၢ်လီၤဖုၣ်ဒီး ကလံၤဘၣ်အၢ အဘၢၣ်စၢၤတၢ်ဘၣ်ဘျးအိၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါလၢတၢ်မၤအီၤဖဲကီၢ်အမဲရကၤဒီး ကီၢ် ဒဲမၣ် အပူၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါစ့ၢ်ကီးအီၤန့ၣ်လီၤ.
အဃိ ကလံၤဘၣ်အၢအပတီၢ်အိၣ်မ့ၢ်ဖုၣ်ဒၣ်လဲာ်န့ၣ် တၢ်ဆၢကတီၢ် တတီၤဘၣ်တတီၤ အတီၢ်ပူၤ တၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးအိၣ်ထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ချၢ, လၢအလီၤဂာ်ဒ်သိး သိလ့ၣ်အါအလီၢ်ဒီး ဖၣ်ကမူၣ်အါအလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဒုးအိၣ်ထီၣ်ကလံၤဘၣ်အၢ လၢအပတီၢ်တထီကဲၣ်ဆိးဘၣ်သ့အသိး, ဖဲတၢ်အိပူၤ, ဒ်သိးလၢ ဂာ်သဝံတၢ်ဖိတၢ်လံၤပီးလီသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်မၤကဲၤသ့ၣ်မုၣ်ဖဲဟံၣ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီး ဒုးအိၣ်ထီၣ်တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
Centre for Safe Air ကရၢ တယာ်ဝဲဒၣ် ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤ ကိးနံၣ်ဒဲး ပှၤသံလၢအသးနံၣ်တပှဲၤဘၣ် ပှၤသံဆိဆိ ၁၅၅၅ ဂၤအကျါ ၅၅၈ ဂၤန့ၣ် အတၢ်ဘၣ်ဘျးအိၣ်ဒီး တၢ်မၤကိၢ်ကလၢၤထီၣ်ဟံၣ်လၢသ့ၣ်မုၢ်အလုၢ်ခုၣ်ထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအဂီၢ်န့ၣ်, ကလံၤဘၣ်အၢဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအံၤဒီး ဟီၣ်ခိၣ်ဒီဘ့ၣ်န့ၣ် ကဆဲးနးဒိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ်မ့ၢ်လၢတၢ်ဒွဲၣ်အူလၢၢ်သွဲၣ်လးသ့ၣ်တဖၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဝဲလၢ ပှၤနီၣ်တဂၤစုာ်စုာ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်သူဝဲဒၣ် တၢ်ကးဘၢကိာ်ပူၤဒီးနါဒ့ — နီၣ်ကျၢၢ်ဘၢမဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်, HEPA တၢ်ပှဲၢ်ကလံၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး သူအါထီၣ်တၢ်ဒိးလ့ၣ်ယီၢ်ဒီး လဲၤတၢ်လၢခီၣ်န့ၣ် ကမၤစၢၤ တၢ်မၤစှၤလီၤ တၢ်ကသါဘၣ်ကလံၤဘၣ်အၢဘၣ်သီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Fay Johnston မ့ၢ်ဝဲ ကမျၢၢ်ဆူၣ်ချ့ကသံၣ်သရၣ်မုၣ် ဒီး ခိၣ်ဃၢၤန့ဆၢၣ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါတၢ်ဘၣ်ကူဘၣ်ဂာ် ကသံၣ်သရၣ်မုၣ်တဂၤ ဒီး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးပှၤတီခိၣ်ရိၤမဲ တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါတၢ်ဖဲ Centre for Safe Air ကရၢတဂၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် ကျိၤကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်လၢတၢ်ကဟးဆှဲး ကလံၤအကံၢ်အစီ ဟဲနးထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ပာ်လီၤမူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်ဆီတလဲသူနူလၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“လၢတၢ်ဘှါရှဲ မူခိၣ်ကလံၤသီၣ်ဂီၤတၢ်ဆီတလဲအတၢ်ဂ့ၢ်ကီဒီး တၢ်မၤစှၤလီၤ ဂာ်ကၣ်ဘိၣ်တၢ်ဘၣ်အၢဘၣ်သီသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ပကဘၣ်မၤပတုာ်ဝဲဒၣ် မ့ၣ်အူအီၣ်တၢ်ဒ်ပမၤအီၤသ့ လၢပလီၢ်ဒီးပသနၢၣ်ဒၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ. ကထုးထီၣ်ဂံၢ်သဟီၣ်အဂီၢ် တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်မ့ၢ်အိၣ်န့ၣ် တကြၢးလၢပသူ တၢ်ဒွဲၣ်အူမ့ၣ်အူဘၣ် တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်အခိၣ်တခါန့ၣ်လီၤ. နာ်သက့ လၢကလံၤဘၣ်အၢအဂီၢ်, သနူသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးလၢအမၤစၢၤပှၤလၢ ပဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါ တၢ်လဲၤထီၣ်က့ၤလီၤအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး တၢ်သူအါထီၣ်ကမျၢၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢ, မၤစှၤလီၤတသူသိလ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဟ့ၣ်ဂံၢ်ဟ့ၣ်ဘါတၢ်သူ electric vehicles — လီသဟီၣ် သိလ့ၣ် သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
