ဘၣ်ဃး Donbas တၢ်လီၢ်န့ၣ် ရှၢရှါကီၢ်ပူၤ တၢ်ကစီၣ်အယီၤအဘျၣ် လၢတဟူထီၣ်သါလီၤအါအါဘၣ်အိၣ်ဝဲဒၣ် လၢအမ့ၢ် ရှၢရှါပဒိၣ်ပၢကွဲၤထံၣ်ဟူရၤလီၤအီၤဖဲ ၂ဝ၁၄နံၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ကစီၣ်အယီၤအဘျၣ်အံၤ ပာ်ဖျါဝဲ တၢ်သံကွၢ်သံဒိးတခါ လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ် ယူၤကရ့သုးဖိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအပျၤထီဖိသၣ်ပိာ်ခွါသၢနံၣ်ဖိတဂၤဖဲထူၣ်စုညါအလိၤဒီးမၤသံအီၤန့ၣ်လီၤ.
ရှၢရှါတၢ်ကစီၣ်သန့လၢအဘျ့သ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ်က့ၤဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီချ့ချ့ — နာ်သက့န့ၣ် တၢ်ကစီၣ်အယီၤအဘျၣ်အံၤ အတၢ်ဘၣ်ဒိဘၣ်ထံးန့ၣ် လဲၤဝဲဒၣ်တုၤဖးယံၤလံန့ၣ်လီၤ.
Evgeny Feldman မ့ၢ်ဝဲ ပှၤဒိတၢ်ဂီၤတၢ်ကစီၣ်တဂၤ လၢ ရှၢရှါလံာ်တၢ်ကစီၣ်သဘျ့ Novaya Gazeta အဂီၢ်, ဒီးဖဲလၢတၢ်သမံသမိးထံမၤလီၤတံၢ် တၢ်ကစီၣ်အယီၤအဘျၣ်အံၤအဂ့ၢ် အဆၢကတီၢ်အခါန့ၣ် အဝဲမ့ၢ်ပှၤတဂၤလၢအအိၣ်ဖဲ Sloviansk န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “ရှၢရှါပဒိၣ်အံၤ လီၤဂာ်လၢ အကျဲးစၢး ဆှၢဝဲဒၣ် တၢ်ကစီၣ်တဂ့ၤတဝါဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဆူပှၤကညီအအိၣ်အါအါဂီၢ်ဂီၢ်, ဒီးမုၢ်လၢ်ဝဲလၢတနီၤန့ၣ်ကအိၣ်ဘျးစဲထီအသးန့ၣ်လီၤ. ဖဲလၢယအိၣ်တ့ၢ်ဖဲ တၢ်မဲာ်ညါ လၢပှၤလၢအလီၤဖးခီတက့အအိၣ်အခါ, ယထံၣ်ဘၣ်တ့ၢ်ဒီးပှၤတဂၤလၢအသးအိၣ်လဲၤဒုးတၢ် ခီဖျိလၢအဝဲနၣ်ဟူဘၣ်တၢ်ကစီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်မၤအၢမၤနး ဖိသၣ်ပိာ်ခွါဖိန့ၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ပာ်ဖျါအသီလၢ European External Action Service ပာ်ဖျါအီၤအပူၤန့ၣ် စံးဝဲဒၣ် ရှၢရှါအံၤ သူဝဲဒၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤကဘျံးကဘျၣ် ဒ်သိးတၢ်ဒုးတၢ်ယာ်ဂ့ၢ်ဝီ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ်တခါအသိး, လၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ပာ်သးလၢကမၤဘၣ်ဒိဘၣ်ထံး ထံဂုၤကီၢ်ဂၤအတၢ်ဆီၣ်ထွဲလၢယူၤကရ့အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ပာ်ဖျါအသီလၢ အဘၣ်တၢ်ထုးထီၣ်ရၤလီၤအီၤဖဲလါအီကူာ်အပူၤန့ၣ် စံးဝဲဒၣ်လၢ ရှၢရှါ အတၢ်ဒုးနၢ်ပၢၢ်ကမၣ်တၢ်ကစီၣ် အတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဝဲဒၣ်တၢ်ပညိၣ်လၢ ကမၤဒံဝ့ၤဒံဝီၤဝဲ ထံဂုၤကီၢ်ဂၤ အတၢ်ထံၣ်တၢ်ပာ်သး ဒ်သိးအဝဲသ့ၣ် တၢ်ဃုဆိတၢ်အ့ၣ်လိာ်ဆိးက့ နုာ်လီၤဒုးတၢ်ယၤတၢ်န့ၣ် အကကဲထီၣ်တၢ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢ ဒီး မၤတံာ်တာ် ပှၤပာ်လီၤတၢ်ပညိၣ်လၢ အဝဲန့ၣ်ဒုးထီဒါ ကမျၢၣ်ထံဖိကီၢ်ဖိဒီး ဂံၢ်ခီၣ်ထံးတၢ်သူၣ်ထီၣ်ဆီလီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး ဒုးယၤတၢ်မၤကမၣ်သဲစးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Patrick Boehler မ့ၢ်ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါတၢ်ကရၢ, Gazetta ဒီး အိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲ Tallinn ဒီး New York န့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်ကရၢတဖုလၢ အဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ တၢ်ကစီၣ်တဝၢဒီး စဲးဖီကဟၣ်ခီပနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢတၢ်ဃုကျဲဘၣ်ဃး တၢ်ပဲၤထံဒီၣ်တဲာ်တၢ် — censorship ဒီး တၢ်ကွၢ်ဟုၣ်ကွၢ်စုၣ်တၢ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်လၢတၢ်ထီထီၣ်ဆီလီၤပာ်အီၤတဘျီဃီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “ပှၤဂဲၤဒိတၢ်လၢတၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကစီၣ်လၢအကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မၤန့ၢ်ပာ်ဝဲတၢ်မၤလိလီၤလီၤဆီဘၣ်ဃး တၢ်ကစီၣ်ပီညါသ့ၣ်တဖၣ် မၤတၢ်မၤဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်, ကီၢ်မုၢ်နုာ် တၢ်ကစီၣ်ပညီ အက့ၢ်အဂီၤန့ၣ် ပာ်ဖျါအသးဒ်လဲၣ်ဒီး ကွၢ်ဝဲဒၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ်လၢအကဘၣ်မၤတံာ်တာ်ဝဲအီၤဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.”
EUvsDisinfo မ့ၢ်ဝဲ ယူရကပၤစၢဖှိၣ်ကရၢ တၢ်တိာ်ကျဲၤတခါ လၢကဒုးထီဒါဝဲ ရှၢရှါပဒိၣ် အတၢ်ဆီၣ်ထွဲ တၢ်ရၤလီၤသနူသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အပူၤကွံာ်အနံၣ်တဆံအတီၢ်ပူၤန့ၣ်, တၢ်ဒုးကမၣ်တၢ်ကစီၣ်လၢ ရှၢရှါမၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အဝဲပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်က့ၤတၢ်ဂ့ၢ်အမ့ၢ်အတီန့ၢ်ဝဲဒၣ် အါန့ၢ် ၁၈,ဝဝဝ ခါ, ဃုာ်ဒီး တၢ်ဒုးကမၣ်တၢ်ကစီၣ်အခါ ၆ဝဝ လၢအပာ်ဒ့ၣ်ပာ်ကမၣ်ယူၤကရ့ လၢအကဲဝဲဒၣ် ‘Nazi’ မ့တမ့ၢ် ‘Fascist’ ကီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤသ့ပှၤဘၣ်လီၤဆီဘၣ်ဃး ရှၢရှါ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးအဂ့ၢ် Dr Robert Horvath လၢမဲလ်ဘၢ La Trobe ဖၠၣ်စိမိၤစံးဝဲဒၣ်, ဖဲလၢအဘၣ်ဃးဒီး ရှၢရှါ တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါကမၣ်တၢ်ကစီၣ် လၢအဘၣ်ဃးဒီးယူၤကရ့န့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အမိၢ်ပှၢ်တခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ယူၤကရ့ပဒိၣ် ခိၣ်နၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပာ်ဖျါဝဲအက့ၢ်အဂီၤဒ်သိးလၢအအဲၣ်ဒိး နၤစံၤသနူ, တၢ်နီၣ်နီၣ်ကီၢ်ကီၢ်တခီန့ၣ် ဖဲ ဟီးလိးခီၣ် တၢ်မၤသံပှၤကၠူအါအါဂီၢ်အပူၤန့ၣ်ပၣ်ဃုာ်ဒီး (ယူၤကရ့အခိၣ်) Zelenskyy —ကၠူ ဟံၣ်ဖိဃီဖိန့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အဂၤတခါန့ၣ် ယဆိကမိၣ် ကမ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ဆိကမိၣ်လၢ ရှၢရှါကလုာ်ဒူၣ်ဖဲယူၤကရ့အပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤအီၤဒီး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် လိၣ်ဘၣ်ဝဲတၢ်မၤပူၤဖျဲးထီၣ်ကွံာ်အီၤန့ၣ်လီၤ.”
ဘီမုၢ်စၢဖှိၣ်ကရၢ အိၣ်ဒီးတၢ်ဟ့ၣ်လီၤမၤတၢ်လၢ ယူၤကရ့ တၢ်စိကမီၤပှဲၤတုၤအဂီၢ် အဘျီတဖၣ်အဘျီ နာ်သက့ ရှၢရှါ နုာ်လီၤဂုာ်ဆူၣ်ကွံာ်အီၤအိၣ်ဝဲအစှၤကတၢၢ် အမျးကယၤ ၂ဝန့ၣ်လီၤ.
ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်စံးဝဲဒၣ်လၢ Donbas လၢအဘၣ်တၢ်ဟံးန့ၢ်ကွံာ်အီၤအံၤ တၢ်ကစီၣ်တဝၢသဘျ့ အတၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်မၤအီၤဘူးထီၣ်လၢအသ့လၢၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Feldman စံးဝဲဒ်အံၤ, “ကီၢ်မုၢ်နုာ်အဂီၢ် ပှၤဃုထၢတၢ်ကစီၣ်ဖိအိၣ်ဝဲတနီၤ – လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး ပှၤဒိတၢ်ဂီၤတၢ်ကစီၣ် မ့တမ့ၢ် ပှၤလၢအဟံးမူဒါမၤတၢ်မၤလၢ ကီၢ်မုၢ်နုာ်တၢ်ကစီၣ်တဝၢအဂီၢ်, နာ်သက့ ယဆိကမိၣ် တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်ထံၣ်ဘၣ်အီၤအါတက့ၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢ တၢ်ပာ်ထီၣ်ပာ်အီၤဖဲပျဲၢ်စီၣ်အဖီခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ရှၢရှါ တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါကမၣ်တၢ်ကစီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် အန့ဆၢၣ်န့ၣ် တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အါတက့ၢ်လၢ ယူရပၤ တၢ်ကစီၣ်တဝၢဒီး အပှၤကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ် သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်အီၤန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်ဂ့ၢ်အိၣ်ဝဲစှၤကိးခါလၢ တၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးအီၤဖဲ ပှၤအီစထြ့လယါဖိ တၢ်ကစီၣ်တဝၢအပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၂ဝ၂၄ လါအီးကထိဘၢၣ်အပူၤန့ၣ်, ဘျီၣ်ဒိၣ်ထးခီခၢၣ်စး အိၣ်ဒီးတၢ်သံကွၢ်သံဒိး ဘၣ်ဃး အီစထြ့လယါကီၢ်တၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်မၤစၢၤဆူယူၤကရ့အအိၣ် လၢအယၢၤထီၣ်ဝဲ တၢ်အဒိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအီစထြ့လယါတၢ်ကစီၣ်တဝၢ ပာ်ဖျါအီၤထဲတဆဲးတမွဲးန့ၣ်လီၤ.
ဖဲဘျီၣ်ဒိၣ်ထးခီတၢ်သံကွၢ်ထံအပူၤန့ၣ် စံးဝဲဒၣ် “တၢ်ရၤလီၤသနူလၢ ရှၢရှါဒုးဟူးထီၣ်သါလီၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ဟံးအီၤအရ့တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဖျါဝဲဒၣ်ရှဲရှဲန့ၣ်လီၤ.”
အခါဖဲန့ၣ်, အီစထြ့လယါပဒိၣ်စံးဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ် သ့ၣ်ညါပာ်သးဘၣ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါကမၣ်တၢ်ကစီၣ် အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ် အိၣ်လီၤဆီလီၤလိာ်အသးဒီး လၢတၢ်ခီဆၢထီဒါတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဂီၢ် ပဒိၣ်မၤသကိးဝဲတၢ်မၤဒီး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်ပ့ၢ်ရှါဝဲၤကျိၤဝဲၤဒ့သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Boehler စံးဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ.
“ပှၤဃုထၢကွဲးတၢ်ကစီၣ်ဖိ လၢအတသ့ၣ်ညါညီနုၢ်တၢ်ဂ့ၢ်မူးမူးနီၣ်နီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်ဃိထံကွၢ်ထံကွၢ်ဆး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ ခံခီခံကပၤလၢၤ လၢအဂ့ၤကတၢၢ်. နာ်သက့ တၢ်လၢအကဲထီၣ်သးန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ဒီး ပှၤဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤတၢ်အဘၢၣ်စၢၤ တၢ်လၢနမၤန့ၢ်အီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤကမၣ် ပှဲၤသိးသိးန့ၣ်လီၤ.”
ဘၣ်ဃးဒီး ရှၢရှါ တၢ်ဒုးသ့ၣ်ညါကမၣ်တၢ်ကစီၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် ဖဲတနံၣ်အံၤစးထီၣ်သီ တၢ်အိၣ်ဖှိၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထီဒါအပူၤန့ၣ်, Anton Bogdanovych, လၢအမ့ၢ် "Ukrainians in Sydney" ပှၤတဝၢကရူၢ် အကရၢဖိစံးဝဲဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အံၤမ့ၢ်တၢ်လၢပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်တနၢ်ပၢၢ်အီၤဘၣ် - လၢပှၤမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် ဒိးတကါဒီး ဆီၣ်ထွဲဝဲတၢ်အၢတၢ်သီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ခဲလၢာ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲထီၣ်သးဒ်အံၤတၢ်ဂ့ၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်ရၤလီၤသနူန့ၣ်လီၤ.”
