တၢ်သူကျိာ်အဒိဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး Chat GPT န့ၣ် ကဲထီၣ်ဝဲတၢ်လၢတၢ်သူအီၤဟဲအါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်, နာ်သက့ တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲအိၣ်အါထီၣ် လၢအမ့ၢ် ယီၣ်ကူၣ်ဆး AI ကျိာ်စဲးတၢ်ကတိၤအံၤ လၢတၢ်တပာ်သူၣ်ပာ်သးဘၣ်အပူၤ ကဒုးနဲၣ်ဖျါဘၣ်ဝဲ တၢ်ကစီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Carl Miller မ့ၢ်ဝဲ ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် Centre for the Analysis for Social Media တၢ်ပဲၤဖးနီၤဖးတၢ်ဝဲၤလီၢ်လၢကမျၢၢ်တၢ်ဆဲးကျိးတဝၢအဂီၢ် ဖဲ Demos လၢအအိၣ်ဖဲကီၢ်ယူၤခ့ၤန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်က့ၢ်ဂီၤဒိတဲာ်, chatbots ခီဖၠူၣ်ထၢၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ ကကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤသူစွဲတၢ်ဖိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်သူအီၤ ကဟဲအါထီၣ်လၢ တၢ်ကသံကွၢ်သံဒိးတၢ်ဖဲအ့ထၢၣ်နဲးအပူၤဒီး ဒဲးကံၣ်ဒဲးဝ့ၤထီၣ်ဝဲတၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢပှၤကညီကမၤလိ ဘၣ်ဃးဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤ, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်သပှၢ်ပှၢ်, တၢ်သိၣ်လိပာ်အဝဲသ့ၣ်ဒ်လဲၣ်ဒီး တချုးအဝဲသ့ၣ်ကတိၤတၢ်ဒ်ဘၣ်အခါ အဝဲသ့ၣ်မၤန့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်, — တၢ်အံၤကကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်မၤကွၢ်အသီတခါလၢအသဟီၣ်ဆူၣ်မးဒီး တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ စိကမီၤလုၢ်ဘၢတခါလၢအဟီၣ်ဆူၣ်မး ဒီးတၢ်ထံၣ်အီၤတသ့အါလၢ်ကဲၣ်ဆိးဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ကျိာ်ဖးဒိၣ် က့ၢ်ဂီၤဒိတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်သိၣ်လိအီၤန့ၣ် တၢ်သူဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤပာ်ကီၤအါအါဂီၢ်ဂီၢ် လၢအကဖးတယာ်ဒီး တ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ လံာ်ကျိၤ လၢအလီၤဒ်သိးပှၤကညီမၤအီၤအသိးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ၂ဝ၂၂နံၣ် ရှၢရှါ အတၢ်နုာ်လီၤ ဂုၤဆူၣ်ဂုၤဖျိးန့ၢ်တၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်ဖဲ ယူၤကရ့အပူၤတဘျီ, ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်တနီၤ ဟ့ၣ်ပလီၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢ ရှၢၢ်တၢ်န့ၢ်ဘျုးအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ရၤလီၤဝဲဒၣ် တၢ်စီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤကမၣ်ဖဲအ့ထၢၣ်နဲးအပူၤ အါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ် ဒ်သိးဒီး တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကလုၢ်ဘၢဝဲဒၣ် chat-bots, ခီဖၠူၣ်ထၢၣ်တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ ကကတိၤတၢ်ဒီး ပှၤသူစွဲတၢ်ဖိလၢအသူအီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
အဝဲအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် Isis Blachez, ပှၤမၤတၢ်ပဲၤထံနီၤဖးတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤဒီး NewsGuard, တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါဝဲၤကျိၤတခါ လၢအအိၣ်ဆီလီၤအသးဖဲကီၢ်အမဲရကၤန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်ကစီၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် လီပှာ်ယဲၤသန့ လၢအလီၤဆီလိာ်အသးအါအါဂီၢ်ဂီၢ် ကက့ၤသူကဒါက့ၤအီၤ ဒီး လီပှာ်ယဲၤသန့တခါစုာ်စုာ်န့ၣ် ကသူက့ၤဝဲဒၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ် အဘျီအါမး ဖဲလီပှာ်ယဲၤသန့လၢအလီၤဆီလိာ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်အဖီခိၣ်န့ၣ်လီၤ. ယီၣ်ကူၣ်ဆး AI chatbots သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်သိလိၣ်န့ၢ်အဝဲသ့ၣ်အကျိၤအကျဲန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်ကွၢ်ဃုဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအအိၣ်ဖဲ တၢ်ပာ်ကီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်အကျါ ဒီးအကထံၣ်န့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တၢ်ကစီၣ် ကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အိၣ်ယွၤလီၤအသးအါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဒီး အဝဲသ့ၣ်ကဟံးန့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
Carl Miller စံးကဒီးဝဲဒၣ်ဒ်အံၤ,
တၢ်အံၤကကဲထီၣ်ဝဲဒၣ် ကျိာ်ဖးဒိၣ်က့ၢ်ဂီၤဒိတဲာ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢသ့မၤကဘျံးကဘျၣ်တၢ် ဒ်သိးဒီး ခါလၢကဟဲတၢ်ကစီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအတၢ်ဒုးတၢ်ယာ်ဂ့ၢ်ဝီတခါအသိးန့ၣ်လီၤ.”
ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်လၢ ရှၢၢ်ရှါပဒိၣ်အဂီၢ်, Pravda Network န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအဒိတခါန့ၣ်လီၤ.
ပှာ်ဘျးစဲအံၤ ထုးထီၣ်ရၤလီၤဝဲဒၣ် တၢ်ကွဲးလၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ ရှၢၢ်ရှါ အါန့ၢ်အခါ ဃုကကွဲၢ်, ဒီး အဝဲသ့ၣ်အကျါ အခါ ယဲၢ်ကကွဲၢ်န့ၣ် တၢ်က့ၤသူက့ၤအီၤလၢကျိာ်အဂုၤအဂၤအါမးန့ၣ်လီၤ.
Guillaume Kuster မ့ၢ်ဝဲ ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ်ကိး CheckFirst တဂၤ မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲကရၢအံၤ အခိၣ်ဒိၣ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အဝဲအံၤန့ၣ် နဆိကမိၣ်ထီၣ်အီၤဒ်အမ့ၢ် ရှၢၢ်ရှါ အတၢ်ပာ်ဖျါတၢ်ဒိတၢ်တဲာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ရှၢၢ်ရှါအတၢ်ရၤလီၤသနူ တၢ်မၤကဆှီထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ မ့တမ့ၢ် အတၢ်ဆှုၣ်ဝါထီၣ်စ့စဲးဒၢတခါအသိးသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မၤအီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ အဝဲသ့ၣ်က့ၤတီၣ်ထီၣ်က့ၤဝဲ ဝံၤက့ၤဝံၤန့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အကဟဲန့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢ တၢ်ကစီၣ်တၢ်ကရၢကရိ လၢအဘၣ်တၢ် တြီတံာ်အီၤဖဲ EU အပူၤ, လၢအမ့ၢ်ဒ်သိး Sputnik မ့တမ့ၢ် Russia Today န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်န့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအဟဲန့ၢ်လၢ တၢ်ရၤလီၤသနူလၢတၢ်သ့ၣ်ညါအီၤအကျိၤအကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
အပူၤကွံာ်တနွံန့ၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် ဘံၣ်ဘၢ ပ့ၣ်ဆှါ တၢ်ကရၢကရိ ASIO ပှၤဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အခိၣ်ဒိၣ် Mike Burgess, ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ကရၢကရိန့ၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်သးစၢၢ်ဆၢ တၢ်ပာ်သူၣ်ပာ်သးဖဲ ပှၤဆီၣ်ထွဲရှၢရှါ လၢတၢ်သ့ၣ်ညါအီၤအါဖဲ အီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ပှၤအီစထြ့လယါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဆဲးကျံးထုးထီၣ်ပာ်ဖျါဝဲဒၣ် တၢ်ဂ့ၢ်အဒိအတဲာ်လၢ လၢတၢ်မၤလိၤမၤဃီၤဝဲဒၣ် တၢ်နုာ်လီၤဂုၤဆူၣ်ဂုၤဖျိးန့ၢ် ယူၤကရ့ အဂ့ၢ်ဒီး ပဲၤအၢဝဲဒၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် လၢအဆီၣ်ထွဲ Kyiv အဃိန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်အတၢ်ဆဲးကျိးအိၣ်ဒီး Moscow န့ၣ်ပာ်ခူသူၣ်ဝဲဒၣ်အီၤလိၤလိၤ — ဒီး ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်နဲၣ်လီၤလၢအဟဲန့ၢ်လၢ Moscow အသိး — ပှၤမၤတၢ်လၢတၢ်ရၤလီၤသနူအဂီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် ဂုၤကျဲးစၢး နုာ်လီၤဖီၣ်ကမဲဟံးဟုၣ်န့ၢ်ဒီး ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤဒွဲၣ်တပျီၤတၢ် ဘၣ်ဃးဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ် လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ပှၤသ့ပှၤဘၣ်စဲၤနီၣ်တနီၤစံးဝဲဒၣ် တၢ်ဒိးသန့ၤသးဒီး ယီၣ်ကူၣ်ဆး AI Chat-bots ဟဲဒိၣ်ထီၣ်အါထီၣ်န့ၣ် ဒုးနဲၣ်ဖျါဝဲ တၢ်လိၣ်ဘၣ်မၤဂ့ၤအါထီၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢ တၢ်ကွၢ်ထံကွၢ်ဆးဒီး သဲစးတၢ်ဘျၢ ဃုာ်ဒီး တၢ်ပာ်တၢ်ပညိၣ်လီၤဖဲ တၢ်မၤကဆှီကွံာ် ထုးကွံာ် တၢ်ကစီၣ် လၢအကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
Olivia Shen မ့ၢ်ဝဲ Strategic Technologies Program ပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အခိၣ်ဒိၣ်, လၢအမ့ၢ် United States Studies Centre အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤတခါ ဖဲ University of Sydney န့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ်,
“လၢမုာ်သးမၤကလီတၢ်သဒီသဒၢအဂီၢ်, တၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢလၢတၢ်ဘၣ်လူၤပိာ်ထွဲမၤထွဲအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်နဲၣ်ကျဲသ့ၣ်တဖၣ် ဒ်သိးအကကဲထီၣ်တၢ်လၢအဖိးသဲစးတၢ်ဘျၢအဂီၢ် တၢ်လၢပထံၣ်ဘၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ် ကမ့ၢ်တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီလၢအစဲၤခံတခါန့ၣ်လီၤ.”
ထံလီၢ်ကီၢ်ပူၤဂ့ၢ်ဝီဝဲၤကျိၤ အပှၤကတိၤတၢ်ပၢ စံးဝဲဒၣ်, အဝဲသ့ၣ် စဲးဘၢး တၢ်ဘံၣ်တၢ်ဘၢ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ် Cyber Security Strategy, န့ၣ် အတၢ်ပညိၣ်အိၣ်လၢကတ့ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤအသီတခါလၢ ကမၤပှဲၤထီၣ် တၢ်လီၤဟိဒီး သဲစးတၢ်ဘျၢလၢအအိၣ်ပာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဝဲၤကျိၤအံၤ ပာ်လီၤစ့ၢ်ကီးတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤလၢ အကဒုးအိၣ်ထီၣ် အီစထြ့လယါကီၢ် ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ကစီၣ်တဝၢတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤခိၣ်သ့ၣ် — National Media Literacy Strategy အဆိကတၢၢ်တခါ လၢအကဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲ တၢ်သ့တၢ်ဘၣ် အကံၢ်အစီသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ပှၤအီစထြ့လယါဖိလိၣ်ဘၣ်အီၤ ဒ်သိးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တခါလၢ အကလဲၤခီဂာ်ဝဲ ဒံၢ်ကၠံၢ်ထၢၣ် ဟီၣ်ခိၣ်ဖျၢၣ် အတၢ်တာ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ် အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
မ့ၢ်အဲၣ်ဒိးဖးအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအံၤတခီ, လဲၤနုာ်လီၤကွၢ်ဃုဘၣ်အီၤဖဲ SBS News အလီပှာ်ယဲၤသန့အပူၤတက့ၢ်,
တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ ဘၣ်တၢ်ဆဲၤကျံးထုးထီၣ်ရၤလီၤ မၤသကိးအီၤဒီး SBS Audio ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါ အတၢ်လဲၤကျဲတခါ လၢအဘၣ်တၢ်တူၢ်လိာ်ခီၣ်ဆၢမၤအီၤလၢ German Federal Foreign Office လၢအမ့ၢ်တၢ်မၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး National Press Club of Australia န့ၣ်လီၤ.
