ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဝဲၤကျိၤအပူၤ တၢ်တာ်တၢ် တၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒ်လဲၣ်န့ၣ် ကသံၣ်သရၣ် Michael Dinh သ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်အီၤခဲလၢာ်ဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ်လီၤ.
အဝဲမၤဝဲဒၣ်တၢ်မၤလၢ အအံးထွဲကွၢ်ထွဲဝဲဂ့ၢ်ဂီၢ်အူပှၤဆူးပှၤဆါ ဖဲဆ့ၣ်ဒနံၤ Royal Prince Alfred Hospital အိၣ်ဝဲဒၣ် ၂၅နံၣ်လံန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒ်အံၤ, “တၢ်လၢဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဝဲၤကျိၤန့ၣ်, မ့ၢ်ဝဲတၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ တၢ်ဖံးတၢ်မၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါအါဂီၢ်ဂီၢ် ဒ်ပှၤအါဂၤသ့ၣ်ညါအီၤအသိးန့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အိၣ်သးသ့ၣ်တဖၣ် ကဲထီၣ်အသးတလီၢ်လီၢ်လၢ ပဘၣ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ ပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤပှၤဆူးပှၤဆါအါမး ဒီးပှၤဆူးပှၤဆါအါမးလၢ အတၢ်အိၣ်သးနးဒိၣ်မး ကဲထီၣ်ဝဲဒၣ်တဘျီဃီန့ၣ်လီၤ.”
လၢန့ၣ်အမဲာ်ညါ ကသံၣ်သရၣ် Michael Dinh ရှဲပၠးဝဲယီၣ်ကူၣ်ဆး—AI တၢ်မၤစၢၤတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤဆါအဂ့ၢ်ဒ်အံၤ,
“အဝဲအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ပပှၤဆါသ့ၣ်တဖၣ်အစရီ... ဒီး ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ AI တၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါပာ်ဖျါထီၣ်အဖီခိၣ် နထံၣ်အီၤသ့လၢ ဖဲအံၤန့ၣ် ပှၤဆါအိၣ်ဝဲတဂၤခံဂၤလၢ အအိၣ်လၢတၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အပူၤ…ပှၤဆါသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ပဘၣ်ပာ်ပမဲာ်ချံအတၢ်ကွၢ် လၢအဝဲသ့ၣ်အလိၤဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်န့ၣ်လီၤ.”
ခဲကနံၣ်အံၤ တၢ်ဆါဟံၣ်အံၤ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဝဲၤကျိၤန့ၣ် သူဝဲဒၣ် AI—ယီၣ်ကူၣ်ဆး လၢအကမၤနီၣ်ဝဲဒၣ် ပှၤဆါဖဲလဲၣ်တဂၤ အအိၣ်ဖဲဆူၣ်ချ့တၢ်လီၤဘၣ်ယိၣ်အပူၤလဲၣ်န့ၣ်လီၤ.
“အဝဲန့ၣ် ဟံးန့ၢ်ဝဲဒၣ်ပှၤဆါကသံၣ်ကသီအဂ့ၢ်အကျိၤ ဖဲတၢ်ပာ်ကီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤအပူၤဒီး ပာ်ဖျါထီၣ်ဝဲဒၣ် အတၢ်ဃုထံၣ်သ့ၣ်ညါအံၤဖဲ RPA လၢပဒုးအိၣ်ထီၣ်န့ၢ်အီၤ ဖဲအံၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢတၢ်အံၤအဃိ ပသ့ၣ်ညါဘၣ် ပှၤဆါလၢအအိၣ်ဖဲတၢ်အိၣ်ခိးတၢ်အဒၢးပူၤ လၢအတၢ်အိၣ်သးနးမးသ့ၣ်တဖၣ်, လၢပပူၤကွံာ် ပလဲၤကပာ်ဘၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမၤချ့ထီၣ်ဝဲတၢ်ဆၢတဲာ်လၢ တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤဆါ, လၢအချ့ဒိၣ်န့ၢ်လၢအပူၤကွံာ်န့ၣ်လီၤ. အဃိ, တၢ်အံၤအဘျုးအိၣ်အါမးလၢတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤဆါသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.”
Professor Dinh တီခိၣ်ရိၤမဲဝဲကရူၢ်ဖဲတၢ်ဆါဟံၣ်အံၤအပူၤ လၢတၢ်မၤဂ့ၤ မၤလဲၤထီၣ်လဲၤထီ ဂ့ၢ်ဂီၢ်အူဝဲၤကျိၤတၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲ ခီဖျိတၢ်မၤသီထီၣ်က့ၤကျိၤကျဲတၢ်ဖံးတၢ်မၤန့ၣ်လီၤ.
ခဲကနံၣ်အံၤအဝဲဃုသ့ၣ်ညါဝဲ တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါပဲၤဖးနီၤဖး တၢ်မၤကွၢ်ခိၣ်နူး— တၢ်ဒိပာ်ခိၣ်နူးအတၢ်ဂီၤန့ၣ် မ့ၢ် AI မၤစၢၤအီၤသ့ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
“အဝဲအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် CAT scan တၢ်ဒိကွၢ်ဝဲ ပှၤဆါအခိၣ်နူးတၢ်ဂီၤ... ဒိးသန့ၤထီၣ်သးလၢ AI ပီးလီအဖိခိၣ်, တၢ်လဲၤသးတဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆးဘၣ်န့ၣ် နထံၣ်အီၤသ့ဝဲချ့မး. မ့ၢ်တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါပာ်ဖျါထီၣ်တခါ, လၢအမၤတၢ်မၤဖဲတၢ်လီၢ်ခံဒီး ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢ တၢ်ဂ့ၢ် တၢ်မၤအသးတခါအဖီခိၣ်, ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်အပူၤန့ၣ် တၢ်ပာ်ဝဲဒၣ် CT scans အဂုၤအဂၤအိၣ်လၢအကကွဲၢ် လၢပာ်ဖျါဝဲဒၣ်တၢ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆးဘၣ် အကလုာ်ကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးအဝဲန့ၣ်တိၢ်နီၣ်ပာ်ဝဲဒၣ် တၢ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆးဘၣ်အဒိသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ, ဒီးဖဲအဝဲမၤတၢ်မၤအခါမ့ၢ်ထံၣ်ဝဲတၢ်တဘၣ်လီၢ်ဘၣ်ဆးဘၣ်အံၤတဘျီ ပံၢ်ထုးထီၣ်န့ၢ်ဝဲတဘျီဃီချ့မးန့ၣ်လီၤ.”
စဲးဖီကဟၣ်အံၤတၢ်ကသူအီၤန့ၢ်အဂီၢ် ကဘၣ်စှၤကိးနံၣ်ဒံးန့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အံၤအတမ့ၢ် တၢ်နုာ်လီၤမၤပှဲၤ radiologists အလီၢ်ဘၣ်, မ့ၢ်ဒၣ်လၢ ကမၤစၢၤဂ့ၢ်ဂီၢ်အူတၢ်အိၣ်သးဖဲလၢတၢ်လိၣ်ဘၣ်မၤတၢ်ဆၢတဲာ်လၢအချ့အခါန့ၣ်လီၤ.
“ပမ့ၢ်လိၣ်ဘၣ် လၢပဘၣ်ဖး ဘၣ်ပဲၤထံနီၤဖး CAT scan တခါခါအခါ, အဒိ, ပဘၣ်ဃုသ့ၣ်ညါဝဲပှၤဆါအံၤအတၢ်ဆါ ဖဲပှၤဆါဟဲနုာ်လီၤ လၢစှၤကိးစဲးကးအတီၢ်ပူၤအခါ, တၢ်အိၣ်သးမ့မ့ၢ်ဒ်အံၤန့ၣ် ခါဆူညါန့ၣ် AI ကနုာ်လီၤမၤစၢၤပှၤန့ၣ်လီၤ.”
Farah Magrabi မ့ၢ်ဝဲ Biomedical and Health Informatics သရၣ်မုၣ်ဒိၣ်စိတဂၤ ဖဲ Australian Institute of Health Innovation ဝဲၤကျိၤ, လၢအအိၣ်ဖဲ Macquarie University န့ၣ်လီၤ.
ခဲကနံၣ်အံၤအဝဲမၤဝဲဒၣ်တၢ်ဃိထံသ့ၣ်ညါဘၣ်ဃး တၢ်မၤကွၢ်တၢ်ပူၤဖျဲးဒီးတၢ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး လၢတၢ်သူ AI စဲးဖီကဟၣ်ဖဲ ပှၤအီစထြ့လယါ ဆူၣ်ချ့တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ်,
“ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ ဆူၣ်ချ့တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဒီးဟံးန့ၢ်မၤကွၢ်ဝဲ AI အါထီၣ်ကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်မၤဂ့ၤထီၣ် တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤဆါန့ၣ် ကျိၤကျဲလၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်အိၣ်သးအိၣ်လၢ အကအိၣ်အါထီၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ဘၣ်ဃးဒီး AI အတၢ်သ့ၣ်ညါဖးပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဂ့ၢ်န့ၣ် အပူၤကွံာ်စှၤကိးနံၣ်အတီၢ်ပူၤ တၢ်လဲၤထီၣ်လဲၤထီအိၣ်ဝဲဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ် စးထီၣ်လၢ တၢ်သ့ၣ်ညါဖးဝဲဒၣ် x-rays ဒီး တၢ် scans ခိၣ်နူးအဂ့ၢ် တုၤလီၤဆူ တၢ်ဃုထံၣ်ဖီၣ်န့ၢ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ.
ခဲကနံၣ်အံၤ ကီၢ် UK န့ၣ် ပာ်လီၤအသးလၢ အကမၤကွၢ်ဝဲ တၢ်မၤကွၢ်သွံၣ်ဒီး ယီၣ်ကူၣ်ဆး လၢအဘၣ်ဃုသ့ၣ်ညါမၤနီၣ် ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တချုးလၢတၢ်ပနီၣ်အံၤအိၣ်ဖျါထီၣ်ဒ်ဘၣ်အခါန့ၣ်လီၤ.
နာ်သက့ Professor Magrabi စံးဝဲဒၣ် တုၤလီၤခဲကနံၣ်အံၤန့ၣ်, ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤ note-taking software စဲးဖီကဟၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢ တၢ်သူအီၤအါထီၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်ပီးတၢ်လီသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ တၢ်ပာ်လီၤအက့ၢ်အဂီၤလီၤလီၤဆီဆီ လၢအကဆ့ၣ်နီၤဖဲတၢ်လီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် ဒိကနၣ်ဝဲ တၢ်တဲသကိးဒီး မ့ၢ်ဝံၤန့ၣ် မၤနီၣ်မၤဃါပာ်ဖျါထီၣ်က့ၤဝဲ တၢ်ဂ့ၢ်ဖုၣ်ကိးလၢတၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးအီၤ ဒ်သိးဆူၣ်ချ့ပှၤသ့ပှၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ကက့ၤကွၢ်ကဒါက့ၤအီၤဒီး တူၢ်လိာ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤဖဲ အဝဲသ့ၣ်လံာ်တၢ်မၤနီၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ, ကသံၣ်သရၣ်ထီရီၤအိၣ်လံ အမျးကယၤ ၅ဝ ဃၣ်ဃၣ် လၢအသူဝဲ မ့တမ့ၢ် ဆိကမိၣ်ထီၣ်လၢကသူဝဲ စဲးဖီကဟၣ်တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲၤဃါအံၤန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါ စဲးဖီကဟၣ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲ software တကလုာ် လၢအသူ microphone — လၢအဟံးန့ၢ်ဆိပာ်ဝဲပှၤဆါအတၢ်ဟ့ၣ်ခွဲး— လၢကဖီၣ်န့ၢ်တၢ်ကတိၤဖဲ တၢ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးတၢ်အခါန့ၣ်လီၤ.
စဲးတၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါအံၤ မၤစၢၤကသံၣ်သရၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ တၢ်ကွဲးနီၣ်ကွဲးဃါ တၢ်မၤကွၢ် တၢ်ဆူးတၢ်ဆါအဂ့ၢ်, တၢ်ကူစါယါဘျါတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါဖုၣ်ကိးဒီး တၢ်ဆှၢဃီၤပှၤ ဆါအလံာ်သ့ၣ်တဖၣ် — တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤတၢ်မ့ၢ်ကွဲးအီၤလၢစု လံာ်က့န့ၣ် တနံၤတနံၤန့ၣ် ကယံၤအနၣ်ရံၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ.
Productivity Commission တယာ်ဝဲလၢ တၢ်သူစဲးဖီကဟၣ် အတၢ်မၤစၢၤဒ်အံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ကမၤစၢၤအီစထြ့လယါ ဆူၣ်ချ့တၢ်ဖံးတၢ်မၤ အိၣ်လၢအမျးကယၤ ၃ဝ ဃၣ်ဃၣ် ဒီး တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ကပာ်ဖှိၣ်ဘၣ်စ့ တနံၣ်န့ၣ် ကအိၣ်ဝဲဒီလၣ် ၅ဘံဘယၢၢ် ဃၣ်ဃၣ်, တကးဒ်ဘၣ် ကမၤစှၤလီၤ တၢ်ဆၢကတီၢ်ဒီး တၢ်လၢၤဘူၣ်လၢၤစ့ အတၢ်ဆီၣ်သနံး ဖဲဆူၣ်ချ့သနူအပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ တၢ်လၢစဲးဖီကဟၣ်န့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်လၢပှဲၤ ဝံၤတၢ်တဲာ်တၢ်ခဲလၢာ်ဘၣ်.
Professor Magrabi စံးဝဲဒၣ်,
“အဒိ, ကသံၣ်သရၣ်တဂၤ တဲပၠးဝဲဒၣ် ပှၤဆါအံၤ အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ လၢအဒုးနဲၣ်ပၠးစ့ၢ်ကီး ဒီးအစု, အခီၣ် အကိးပူၤ ဒီး တၢ်ကွးနီၣ်တၢ်စဲးဖိအံၤ မၤနီၣ်မၤဃါဝဲလၢအမ့ၢ် စု ခီၣ် ကိးပူၤ အတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. ဒီးပနၢ်ဟူဘၣ်တၢ်အဒိတခါန့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်, ကသံၣ်သရၣ်တဂၤ တဲဝဲလၢ အကဟ့ၣ်လီၤမုၢ်နံၤမုၢ်သီလၢ တၢ်ကသမံသမိးမၤကွၢ်ပိာ်ခွါအချံအဂီၢ် နာ်သက့ တၢ်ကွဲၤနီၣ်တၢ်ဆဲးဖိအံၤ အတၢ်ကွဲးဖုၣ်အပူၤန့ၣ် ကွဲးနီၣ်ဝဲလၢ တၢ်သမံသမိးမၤကွၢ် ပိာ်ခွါအချံအံၤ တၢ်မၤကွၢ်အီၤဝံၤလံန့ၣ်လီၤ. ဆူၣ်ချ့တၢ်အဂ့ၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအရ့ဒိၣ်အဃိ, ဆူၣ်ချ့ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါသ့ၣ်တဖၣ်ကဘၣ်သမံသမိးထံ AI အတၢ်မၤနီၣ်ဖုၣ်ကိးအံၤတခါစုာ်စုာ် မ့တမ့ၢ် ကသံၣ်သရၣ်လီၤဆီတဂၤစုာ်စုာ်အလံာ် လၢအသူဝဲ စဲးတၢ်ကွဲးနီၣ်လံာ်ဖုၣ်ကိးအံၤန့ၣ်လီၤ.”
ဒ်န့ၣ်အသိး တၢ်ကျိးထံတၢ်အတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ပတြၢၤအီၤလၢအမ့ၢ်ကျိၤကျဲတဘိလၢ အကဲဝဲဒၣ်တိာ်ခီတခါ လၢပှၤအိၣ်ဒီးကျိးတၢ်တြီတံာ်တာ်တၢ်ကီတၢ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
နာ်သက့ Lisa Woodland, လၢအမ့ၢ် New South Wales Multicultural Health ပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အခိၣ်စံးဝဲ ဖဲလၢအဘၣ်ဃးဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ တၢ်ဆဲးကျိးအခါ တၢ်လၢအဘၣ်အမ့ၢ်အတီဒီး လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤတၢ်ဘၣ်ဂံာ်ဂုာ်န့ၣ် တၢ်လီၤဆီလိာ်အသးအိၣ်ဝဲဒၣ် ကဒုဒုဖိန့ၣ်လီၤ.
“လၢကျိာ်တနီၤနီၤအဂီၢ်, အဒိ ပှၤယူရပၤဖိအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်, အပတီၢ်လၢ အဘၣ်အမ့ၢ်အတီ အိၣ်အါဒိၣ်န့ၢ် ကျိာ်အဂုၤအဂၤ ဒ်သိးကျိာ်အသီ, ပှၤဘၣ်ကီဘၣ်ခဲသ့ၣ်တဖၣ်ကျိာ်, ကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဘၣ် ကမ့ၢ်ကတီ လီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ် အတအိၣ်ဘၣ်. ဖဲလၢပသူ ပှၤကညီ ကျိးထံတၢ် လၢအသ့ၣ်ညါ လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအံၤအဂ့ၢ်မး ပသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်အါထီၣ်ဘၣ် တၢ်ဂ့ၢ်တံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်လၢဆူၣ်ချ့တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲအဟီၣ်ကဝီၤအပူၤန့ၣ်, တၢ်လဲၤသးမ့ၢ်ကမၣ်တခါခါန့ၣ် တၢ်ဂ့ၢ်ပိာ်ထွဲထီၣ်အသးသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်မုၢ်မုၢ်အဃိ, ပှၤအါဒံအါဂာ်သးလီၤပလိာ်လၢ ယီၣ်ကူၣ်ဆး — AI န့ၣ် မၤပှဲၤပှၤကညီအလီၢ်တသ့နီတဘျီဘၣ်, နာ်သက့ အဝဲသ့ၣ်အတၢ်မၤစၢၤသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤအါထီၣ်ဝဲန့ၣ်လီၤ.
