န့းဂါဘူ ဂးမရ့း ကလုာ် ပှၤတ့တၢ်ဂီၤ Jeremy Morgan Worrall အိၣ်ဒီးတၢ်မံမီၢ်ဖးယံၤလံလၢအကအဲၣ်ဒိးတ့ဝဲဒၣ် န့ဒီၣ် အနွံ — NAIDOC Week ဖိးစထၢၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဒီးတၢ်ဂီၤလၢအဝဲတ့အီၤန့ၣ်, တနံၣ်ညါအံၤ ဘၣ်တၢ်ဃုထၢထီၣ်အီၤဒ်သိးမူးပွဲအဂီၢ်တၢ်ဂီၤဒွဲလၤန့ၣ်လီၤ.
“လၢအပူၤကွံာ်ဃုနံၣ်အခါလံ ယနုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်ဖဲတၢ်ပြၢအံၤအပူၤကိးနံၣ်ဒဲးဒီး တနံၣ်ညါအံၤန့ၣ် တၢ်ဃုထၢထီၣ်ဝဲယၤန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်ဒၣ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢအလီၤဂာ်ဒ်သိးတၢ်မၤလၤမၤကပီၤပာ်ဒိၣ်ပာ်ထီအီၤတခါန့ၣ်လီၤ. ယပာ်ကဖၢလၢယသးနီၣ်နီၣ်အသိး, ယပာ်ကဖၢလၢစ့ၢ်ကီးယသးလၢယဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤယၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ယသးခုသပှၢ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.”
အဝဲတၢ်ဂီၤဒွဲလၢတၢ်ဃုထၢအီၤန့ၣ် အခိၣ်တီမ့ၢ်ဝဲ 'Ancestral Lines', လၢအမ့ၢ်တၢ်ဂီၤတခါလၢ အတ့ဖျါထီၣ်စုနၢအက့ၢ်ဂီၤယဲၢ်ဘိ, ဒီးစုနၢတဘိစုာ်စုာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကဲခၢၣ်စးလၢ ဟံၣ်ဖိဃီဖိ ကရူၢ်တဒူၣ်အဂီၢ် မ့တမ့ၢ် မိၢ်ပၢ်ဖံဖုလၢပျၢၤတကရူၢ်န့ၣ်လီၤ.
အလွဲၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်လိာ်အသးဒီးခ့ခါခဲကနံၣ်အံၤတကးဘၣ်, အတၢ်ဂီၤ အက့ၢ်အဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ထိၣ်ဟူးထိၣ်ဂဲၤဝဲဒၣ် အဝဲဟံၣ်လီၢ် လုၢ်လၢ်ထူသနူ လၢအအိၣ်ဖဲနယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤန့ၣ်လီၤ.
“အါတက့ၢ်, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် တၢ်ခဲၣ်အီၤဒ်သိး ပနိကျိၤ လၢနထံၣ်အီၤသ့ဖဲသ့ၣ်ထူၣ်လိၤဒီး သ့ၣ်ဘ့ၣ်သ့ၣ်ကုအလိၤ ဒ်သိးတၢ်ထုန့ၢ်တၢ်ဂီၤဖဲသ့ၣ်ကပၤအလိၤအသိး ဒီး တၢ်ဒွဲၣ်ကိၢ်ဃၢၣ်ထီၣ်သ့ၣ်ကပၤလိၤဒီးခဲၣ်တၢ်ဂီၤ ဒ်န့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အက့ၢ်အဂီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဖီလာ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးပနိကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ အခီပညီမ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါခ့ခါဆၢကတီၢ်, တၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဒီး တၢ်လဲၤခီဖျိ လၢအဝဲသ့ၣ် မၤလိန့ၢ်အီၤ ဒီး ဟ့ၣ်ခီလီၤအီၤဆူစၢၤသွဲၣ်တစိၤဝံၤတစိၤအအိၣ်; ဒီးလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်စိကမီၤလုၢ်ဘၢစၢၤသွဲၣ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ဂီၤဖိးစထၢၣ်အံၤ အိၣ်ဖျါဃံလၤမးလၢအဆဲးကလၤဝဲတနံၣ်အံၤ န့ဒီၣ် အနွံ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ လၢအမ့ၢ်, 'The Next Generation: Strength, Vision & Legacy' — စၢၤသွဲၣ်ခါဆူညါ— တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ, တၢ်ထံၣ်စိဒီး တၢ်ဟ့ၣ်သါ န့ၣ်လီၤ.
လၢ Jeremy အဂီၢ်န့ၣ်, စၢၤသွဲၣ်ခါဆူညါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤအီၤလီၤအသီတခါဒီး စၢၤသွဲၣ်လၢအပူၤကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်လၢယအဲၣ်ဒိးကျဲးစၢးဒီး ဒုးနဲၣ်ဖျါအီၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် နမ့ၢ်တအိၣ်ဒီး တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်တၢ်လၢအပူၤကွံာ်ဒီး တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်သးပှၤဟဲစိလၢနမဲာ်ညါ, လၢအမ့ၢ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢအပျဲနဟဲအိၣ်ထီၣ်ဖဲမုၢ်မဆါတနံၤအံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ် နလဲၤဆူညါတသ့ဘၣ်. ဒီးတၢ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ကျိၤကျဲတဘိလၢယဒုးနဲၣ်ဖျါအီၤဒီး မ့ၢ်ကျိၤကျဲတဘိလၢ ယပာ်ထီၣ်တၢ်ယူၤယီၣ်ပာ်ကဲဖံဖုလၢပျၢၤသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးမ့ၢ်တၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါ တၢ်ဘျးစဲဒီး တၢ်လၢပမၤလိန့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.”
သရၣ်မုၣ်ဒိၣ်စိ လ့နဲၣ် ရဲလံး မ့ၢ်ဝဲ ပှၤပၢၤလီၤဆ့ၣ်နီၤဖဲ အဘီးရကၠံၤနၢၤတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးပှၤထူလံၤဖိတၢ်သိၣ်လိဝဲၤကျိၤ—Aboriginal Education and Indigenous Studies လၢအအိၣ်ဖဲ University of Sydney ဒီးမ့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤသဃဲၤတဂၤဖဲ န့ဒီၣ်ကမံးတံး—NAIDOC Committee ကရၢန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ် - ဖဲလၢပှၤထူလံၤဖိသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အနီၣ်ဂံၢ်လၢအအိၣ်ဖဲဃိးပူၤဒီးတၢ်ဒုးဃာ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ် တဘၣ်ဘျီးဘၣ်ဒါလိာ်အသးဘၣ်အကတီၢ်အံၤ — ကမံးတံးအံၤအဲၣ်ဒိးပာ်ဖျါဝဲဒၣ် တၢ်လၢအဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အါလဲးဒၢး ပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်မၤအီၤသ့ဂ့ၤဂ့ၤန့ၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
“တၢ်လၢအဘၣ်ပသးတမုာ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်ဃးဝဲဒၣ်ဒီး ကျိၤကျဲလၢ တၢ်ကစီၣ်တဝၢသ့ၣ်တဖၣ် ပာ်ဖျါထီၣ် ပပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ် လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်လၢတၢ်ပှဲၤဘၣ်ဒီး အိၣ်ဒီးတၢ်မၤလီၤသူးသ့ၣ်လၤကပီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပဆိကမိၣ်ထီၣ်လၢ တၢ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်အရ့ဒိၣ်တခါ လၢပကဘၣ်စးထီၣ်ကွၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်မနုၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢ ပပှၤသးစၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲစိာ်န့ၢ်အီၤဖဲပပှၤကရၢကရိအပူၤအံၤ - လၢအမ့ၢ်တၢ်ဂံၢ်တၢ်ဘါ, တၢ်သးစွံကတုာ်လၢအအိၣ်ဒီးအဝဲသ့ၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ခါဆူညါပခိၣ်ပနၢ်သ့ၣ်တဖၣ်, အဝဲသ့ၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ပတၢ်ဟ့ၣ်သါ, ဒီး ပအဲၣ်ဒိးလၢနကသ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
န့ဒီၣ်အနွံ — NAIDOC Week အံၤ စးထီၣ်တ့ၢ်အသးဒီး တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ် တၢ်ထီဒါ အတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, ဒ်သိးတၢ်ကမၤန့ၢ် တၢ်သးစၢၢ်ဆၢဒီး တၢ်ဆီၣ်တံၢ်မၤနၢၤတၢ် သဲစးတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ် ဒီး တၢ်လၢအထီဒါပှၤထူလံၤဖိ လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်တီတၢ်တြၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၃၈နံၣ်န့ၣ်, အီစထြ့လယါကီၢ် မၤလၤကပီၤတ့ၢ်ဝဲဒၣ် First Fleet— လၢအမ့ၢ်ပှၤဟဲတုၤလီၤအဆိကတၢၢ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်မိၢ်ပှၢ်အပူၤ ပှဲၤထီၣ်အနံၣ် ၁၅ဝ န့ၣ်လီၤ. မုၢ်နံၤအံၤန့ၣ် လၢပှၤထူလံၤဖိ အဘီးရကၠံၤ ပှၤဂဲၤလိာ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ပာ်ပနီၣ်ဝဲဒ်သိး 'Day of Mourning'—တၢ်သးအုးအမုၢ်နံၤ, ဒီးအဝဲသ့ၣ်လဲၤထီၣ်ပာ်ဖျါအသးဖဲဆ့ၣ်ဒနံၤအပူၤ ဃုာ်ဒီးပှၤကညီအါန့ၢ်အဂၤ ၁ဝဝဝန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လဲၤထီၣ်ပာ်ဖျါသးအံၤ ကဲထီၣ်က့ၤဝဲဒၣ်ဒ်သိး မူးတခါလၢတၢ်မၤအီၤ တနံၣ်တဘျီ, ဒီးဖဲ ၁၉၅ဝ အခါ, တၢ်အံၤသုးကွံာ်အသးဆူလါယူၤလံအပူၤ — လၢအတမ့ၢ်က့ၤထဲဒၣ် တၢ်လဲၤထီၣ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ထီဒါတခါအသိးလၢၤဘၣ်, ဒီးကဲထီၣ်က့ၤဒ်သိး တၢ်မၤလၤကပီၤ ပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤသ့ၣ်တဖၣ် အလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲန့ၣ်အလီၢ်ခံတယံၤဘၣ်န့ၣ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ်ဝဲဒၣ် National Aboriginal Day Observance Committee န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၇၅နံၣ်န့ၣ် မုၢ်နံၤတနံၤအံၤကဲထီၣ်က့ၤလၢတနွံ, ဒီးတုၤလီၤဖဲ ၁၉၉၁နံၣ်န့ၣ် တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤဒ်သိး တၢ်ပာ်ဖျါလီၤဆီ အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်ထြ့ၣ်အးလဲးဒၢး အလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
သရၣ်မုၣ်ဒိၣ်စိ ရဲလံး စံးဝဲဒၣ် ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် ဘၣ်ဒုးဒ်ဝဲဒၣ်တၢ်လၢ တၢ်တီတၢ်တြၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“လၢပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ထံကီၢ်အံၤအပူၤ တၢ်တုၤသိးထဲသိးဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ်ပှၤ တအိၣ်ဒ်ဘၣ်. ပဘၣ်ဆဲးဒုးဒ်ဝဲတၢ်လၢ ပှၤဟီၣ်ခိၣ်ဖိခွဲးယာ်အဂီၢ်ဒီး တၢ်တုၤသိးထဲသိးအဂီၢ်, လၢကမ့ၢ်ဒ်ဝဲဒၣ်ပှၤသ့ၣ်တဖၣ်လၢဘၣ်အိၣ်မူဖဲတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်အပူၤအအါကတၢၢ်, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ အိၣ်စှၤကတၢၢ်, ဒီး ဆူၣ်ချ့အပတီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဝဲလၢအဖုၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ.”
မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ န့ဒီၣ် တၢ်လဲၤထီၣ်ဟးပာ်ဖျါသးန့ၣ် ဘၣ်တၢ်မၤအီၤသကုၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် ဝ့ၢ်ဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤလၤကပီၤနွံအံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကျၢၢ်ဘၢကတၢၢ်ကွံာ်အီၤဒီး တၢ်သူၣ်ဝံၣ်သးဆၢအမူး, တၢ်ဒုးနဲၣ်ဖျါတၢ်ဂီၤ, တၢ်မၤနံၣ်ဖုၣ်တၢ်တၢၣ်ပီၣ်သကိး, တၢ်လိာ်ကွဲပြၢသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအဂုၤအဂၤ သကုၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
သရၣ်မုၣ်ဒိၣ်စိ ရဲလ့း စံးဝဲဒၣ် ပှၤအီစထြ့လယါဖိကိးဂၤဒဲးန့ၣ် တၢ်ကွဲမုာ်အီၤလၢ အကမၤလၤကပီၤသကိးမုၢ်နံၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
“တၢ်အံၤမ့ၢ် နီၣ်ကစၢ် တၢ်ထံၣ်လိာ်သကိးသးဒီး အဘီးရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢး ဖဲလီၢ်ကဝီၤ ခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤဒီး ကီၢ်စဲၣ်အပတီၢ် လၢအမ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်မးတခါန့ၣ်လီၤ. နမ့ၢ်တသ့ၣ်ညါလိာ်သးဒီးပှၤထူလံၤဖိလၢနနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်နဲဘၣ်န့ၣ်, နတသ့ၣ်ညါဝဲဒၣ်ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
န့ဒီၣ်အနွံ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်အဂုၤအဂၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ပီးလီလၢကၠိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, ဒီး ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤခိၣ်ဖးတၢ်လၤကပီၤအမူး လၢအမ့ၢ်တၢ်မၤလၤကပီၤ ပှၤထူလံၤဖိ နီၣ်တဂၤစုာ်စုာ် အတၢ်သ့တၢ်ဘၣ်ဖဲဟီၣ်ကဝီၤလၢအဝဲသ့ၣ်မၤအီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
တနံၣ်အံၤပှၤဒိးန့ၢ်ဘၣ်ခိၣ်ဖးတၢ်လၤကပီၤအကျါန့ၣ် ပၣ်ဃုာ်ဝဲဒၣ်ဒီး AFL ပှၤလိာ်ကွဲစဲၤနီၣ် လၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲဒၣ် National NAIDOC Lifetime Achievement Award — ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် န့ဒီၣ် တစိၤသး တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ်ဘးလီၤဆီခိၣ်ဖးတၢ်လၤကပီၤ န့ၣ်လီၤ.
လၢပှၤတ့တၢ်ဂီၤ ဖိးစထၢၣ် Jeremy Morgan Worrall အဂီၢ်န့ၣ်, တနံၣ်အံၤ န့ဒီၣ်အနွံန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဆၢကတီၢ်လၢ တၢ်ဆဲးကလၤက့ၤဒီး တၢ်မုၢ်လၢ်ကွၢ်စိန့ၣ်လီၤ.
“ကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သ့ၣ်ညါကွၢ်ထံကွၢ်စီၤက့ၤတၢ်လၢအတဂ့ၤဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, တၢ်အိၣ်သးဒ်လဲၣ်ဂ့ၤဒ်ဂ့ၤန့ၣ် ကဘၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ထံၣ်လၢအဂ့ၤတကပၤ, နမ့ၢ်တမၤဒ်အံၤဘၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒၣ်လၢနကဘၣ်ဟ့ၣ်အရှူန့ၣ်လီၤ. ဒီးလၢပဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဒီး ပပှၤကလုာ်အဂီၢ်န့ၣ် ပမၤအီၤဒ်အံၤတသ့ဘၣ်. ဒီးပထံၣ်ဘၣ်ပကရူၢ်ကရၢ—သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်အိၣ်မူအပူၤန့ၣ် တၢ်လဲၤအသးဂ့ၤဂ့ၤ, အဃိတၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၤတခါလၢပထံၣ်ဘၣ်အီၤ လၢပပှၤကလုာ်သ့ၣ်တဖၣ်ဟဲစိာ်ကဖီထီၣ်သးန့ၣ်လီၤ.”
