ဖဲတၢ်ဂိၢ်ခါအဆၢကတီၢ်န့ၣ် ပှၤအီစထြ့လယါသ့ၣ်တဖၣ် အိးကလၢၤထီၣ်အဟံၣ်ပူၤ အနီၣ်ဂံၢ်ဟဲအါထီၣ်ဝဲကွ့ၢ်ကွ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
Grattan Institute တၢ်ကရၢကရိ ဂံၢ်သဟီၣ် ပှၤပၢဆှၢရဲၣ်ကျဲၤတၢ်အခိၣ် Alison Reeve ဟ့ၣ်ကူၣ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ်လၢ ပှၤအီစထြ့လယါသ့ၣ်တဖၣ် ကကိးလီတဲစိဆူလီမ့ၣ်အူခီပနံၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ် လၢကဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ် တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤ လၢအဘၣ်လိာ်သးဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်ဒီး အဝဲသ့ၣ် လီမ့ၣ်ဟူဂံၢ်သဟီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“ပဝဲအါတက့ၢ်န့ၣ် ပအိၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲတၢ်သးလီၤပလိာ်လံာ်ဃံးဃာ်အပူၤလၢ တၢ်ဟ့ၣ်လီၤဃုထၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်တအိၣ်အါအါဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အဃိန့ၣ် တၢ်လၢပှၤနီၣ်တဂၤစုာ်စုာ်သ့ၣ်တဖၣ်မၤအီၤသ့န့ၣ်အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ကရၢကရိအံၤ ဃ့ထီၣ်ဝဲကမျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လၢ ကဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်ကျိၤကျဲလၢအဂ့ၤဒိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်လီမ့ၣ်မူပှ့ၤအဂီၢ် ဖဲလၢ အီစထြ့လယါဂံၢ်သဟီၣ်ပှၤပာ်လီၤတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်လိာ်ဝဲဒၣ် တၢ်ကမၤအါထီၣ် လီၤမ့ၣ်အူအပှ့ၤ ဖဲကီၢ်စဲၣ်သၢဘ့ၣ်အပူၤ, နယူဆီၣ်သ်ဝံ, ခွံစလဲဒီး ဆီၣ်သ်အီစထြ့လယါန့ၣ်လီၤ.
Alison Reeve စံးဝဲဒၣ် တၢ်မၤအါထီၣ် လီမ့ၣ်အူဂံၢ်အပှ့ၤအံၤ မ့ၢ်ခီဖျိအသးလၢ တၢ်ထုးထီၣ်ဂံၢ်သဟီၣ်ဒီး တၢ်ဆှၢလီၤဂံၢ်သဟီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပှ့ၤထီၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
“ခါဆူညါန့ၣ် မ့ၢ်လၢ ဂံၢ်သဟီၣ်အပှ့ၤကထီၣ်ဝဲဒၣ်ဖဲနယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤ ခီဖျိလၢ တၢ်ကကးတံာ်လီၤကွံာ်ဝဲဒၣ် လၢၢ်သွဲၣ်လး ဂံၢ်သဟီၣ်သန့အဃိန့ၣ်လီၤ...တၢ်အဂၤတမံၤဖဲ နယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အကဟးထီၣ်ကွံာ်လၢ အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဘျၢနုာ်လီၤကျိၣ်စ့တၢ်ဖံးတၢ်မၤပှာ်ဘျးစဲဖးဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤအဃိန့ၣ်လီၤ. တနီၤတနခီန့ၣ်မ့ၢ်ခီဖျိအသးလၢ ကလံၤမုၢ်ဒီး ထံလုၢ်ဘၢတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ကဲထီၣ်ဖဲ နယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤ, အဘူးကတၢၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲ တၢ်ကဲထီၣ်သးဖဲ တနွံအံၤအတီၢ်ပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီး အဂၤတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဆီၣ်ထွဲ တၢ်ကသူလီဂံၢ်သဟီၣ်သိလ့ၣ်ဒီး မုၢ်ဂံၢ်သဟီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, လၢတၢ်မၤပှဲၤ တၢ်ပတုာ်ကွံာ် တၢ်ထုးထီၣ်လီမ့ၣ်အူလၢလၢၢ်သွဲၣ်လးန့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤခဲလၢာ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်လၢအမၤထီၣ် လီမ့ၣ်အူပီးလီ လီမ့ၣ်အူပျံၤသ့ၣ်တဖၣ်အပှ့ၤ ဖဲနယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်အံၤအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ ပှၤနယူဆီၣ်သ်ဝံသ့ၣ်တဖၣ် ကဘၣ်သဂၢၢ်ဒီး လီမ့ၣ်အူအပှ့ၤထီၣ် လၢအကဘၣ်ဟ့ၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ် အပှ့ၤ တနံၣ်န့ၣ် ၂၂၈ ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့မ့ၢ်ပှၤအိၣ်ဆိးဖဲခိခိၣ်ဟီၣ်ကဝီၤတၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တနံၣ်န့ၣ် ကဘၣ်ဟ့ၣ်အါထီၣ်ဝဲဒၣ် အါန့ၢ် ၂၆၄ဝ ဒီလၣ် လၢအမ့ၢ်လီမ့ၣ်အူအပှ့ၤဒိၣ်ကတၢၢ်ဖဲထံကီၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲခွံစလဲ မုၢ်ထီၣ်ကလံၤထံးန့ၣ်, ဟံၣ်ဒူၣ်တဒူၣ် လၢအအိၣ်ဒီး လီမ့ၣ်အူ တၢ်သးလီၤပလိာ်လံာ်ဃံးဃာ်န့ၣ် တယံၤလၢၤဘၣ်အတီၢ်ပူၤ ကဘၣ်ဟ့ၣ်အါထီၣ်ဝဲ တနံၣ်န့ၣ် ၇၇ ဒီလၣ်, တနံၣ်အတီၢ်ပူၤတၢ်ထိၣ်ဃူနီၣ်ဂံၢ်အဖီခိၣ်န့ၣ်ကလီၤလၢဝဲဒၣ် ၂၁၄၃ ဒီလၣ် ဒီး မ့မ့ၢ်ဖဲဆီၣ်သ်အီစထြ့လယါအပူၤန့ၣ် တနံၣ်န့ၣ်အပှ့ၤကထီၣ်ဝဲ ၇၁ဒီလၣ်, တနံၣ်အတီၢ်ပူၤတၢ်ထိၣ်ဃူနီၣ်ဂံၢ်အဖီခိၣ်န့ၣ်ကလီၤလၢဝဲဒၣ် ၂၃ဝဝ ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ.
မ့မ့ၢ် ဝံးထိရံယါကီၢ်စဲၣ်အပူၤ လီမ့ၣ်အူအပှ့ၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ Essential Services Commission အဃိ ဟံၣ်ဒူၣ်တဒူၣ် တနံၣ်အတီၢ်= တၢ်ထိၣ်ဃူအဖီခိၣ် တၢ်သူလီမ့ၣ်အူ အတၢ်လၢၤဘူၣ်လၢၤစ့န့ၣ် ကအါထီၣ်ဝဲ ၆ဒီလၣ် တုၤ ၂၅ဒီလၣ်န့ၣ်လီၤ.
လီမ့ၣ်အူအပှ့ၤကထီၣ်အံၤအဃိ Cassandra Goldie လၢအမ့ၢ် အီစထြ့လယါပှၤဂ့ၢ်ဝီဝဲၤကျိၤကီၣ်ကးကရၢ—Australian Council of Social Service, အခိၣ်ဒိၣ် ဘၣ်ယိၣ်တၢ်လၢ ပှၤလၢအကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အိၣ်စှၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, လၢအမ့ၢ်ပှၤကညီဘူးထီၣ်အဂၤ သၢကွဲၢ်လၢအဘၣ်အိၣ်မူဖဲတၢ်ဖှီၣ်တၢ်ယာ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
“ပှၤလၢအတၢ်ဟဲနုာ်အိၣ်စှၤတနီၤန့ၣ် အါတက့ၢ် ဘၣ်တူၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်အပှ့ၤထီၣ်အံၤ တုၤလၢ သၢဆးန့ၣ်လီၤ, အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်ဟ့ၣ်လီၤဂံၢ်သဟီၣ်အပှ့ၤန့ၣ် အါန့ၢ်ပှၤဂုၤပှၤဂၤသ့ၣ်တဖၣ် ၅ဆးန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်တၢ်အိၣ်ဆိးလီၢ်အတၢ်အိၣ်သးန့ၣ် တဂ့ၤကဲၣ်ဆိးဘၣ်အဃိ ဒ်သိးကအိၣ်ဆိးဘၣ်မုာ်မုာ်အဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်ဘၣ်သူဝဲဒၣ် ဂံၢ်သဟီၣ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
ကီၢ်စၢဖှိၣ်ပဒိၣ်စံးဝဲဒၣ် ပှၤတနီၤန့ၣ်အိၣ်ဒ်ဝဲဒၣ်ဖဲ တၢ်အိၣ်ဆိးအပှ့ၤဒိၣ်ထီၣ် တၢ်ဆီၣ်သနံးအပူၤန့ၣ် အဝဲသ့ၣ်နၢ်ပၢၢ်အီၤ— ဒီးလၢကမၤစၢၤတၢ်အံၤအဂီၢ်န့ၣ် အဝဲသ့ၣ်မၤယံၤထီၣ်ဝဲဒၣ် တၢ်မၤစၢၤ မ့ၣ်အူဂံၢ်သဟီၣ်အပှ့ၤလံန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့ အီစထြ့လယါပှၤဂ့ၢ်ဝီဝဲၤကျိၤကီၣ်ကးကရၢ, ACOSS စံးဝဲဒၣ် တၢ်မၤစၢၤဒ်အံၤန့ၣ် အတမ့ၢ်ကျိၤကျဲလၢအဘၣ်တခါဘၣ်.
“တၢ်ဟ့ၣ်လီၤမၤစၢၤ တၢ်အပှ့ၤတဘျီအဂီၢ်န့ၣ် အတမ့ၢ်တၢ်ဘျါရှဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီအကျိၤကျဲဘၣ်. ပသူဝဲစ့ဒီၣ်လၣ် အါန့ၢ် ၆ဘံလယၢၢ် ဒ်အမ့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤ တၢ်အပှ့ၤတဘျီအဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်မၤစၢၤတဘျီအဂီၢ်အံၤ တၢ်ဆဲးဟ့ၣ်လီၤဝဲဒၣ်အီၤကွ့ၢ်ကွ့ၢ်. လၢကဟ့ၣ်မၤစၢၤတၢ်ဘျီအဂီၢ်ဒ်အံၤအလီၢ်န့ၣ် ပအဲၣ်ဒိးထံၣ်ဘၣ်လၢ တၢ်မၤဂ့ၤထီၣ်သီထီၣ်က့ၤ ဟံၣ်ပူၤဂံၢ်သဟီၣ်အပတီၢ်သ့ၣ်တဖၣ် လၢပှၤကျိၣ်စ့တၢ်ဟဲနုာ်အိၣ်စှၤသ့ၣ်တဖၣ် ကန့ၢ်ဘၣ် တၢ်သူဂံၢ်သဟီၣ်လၢအအိၣ်ဒီးအတီၤပတီၢ်လၢအကြၢးအဘၣ်, တၢ်သူမုၢ်ဂံၢ်သဟီၣ်ဘ့ၣ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, ဒိးန့ၢ်ဘၣ် ဂံၢ်သဟီၣ်လၢအက့ၤမၤပှဲၤထီၣ်ကဒါက့ၤအသးလၢအနီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ, တၢ်ဒ်သိးအံၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ကျိၤကျဲခံခါတခါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ကမၤစၢၤဟ့ၣ်လီၤတူာ်ကွံာ် ပှၤလၢအအိၣ်ဒီး ဂံၢ်သဟီၣ် ဒ့ၣ်ကမၣ်ဖးအါသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.”
ဒ်သိးတၢ်ဘှါရှဲ တၢ်ဂ့ၢ်ကီအံၤ အကျိၤကျဲတခါအသိး ကီၢ်စၢဖှိၣ်ပဒိၣ်စံးဝဲဒၣ် အဝဲသ့ၣ်အိၣ်ကတဲာ်ကတီၤလံအသးလၢ တၢ်သူဂံၢ်သဟီၣ်လၢအက့ၤပှဲၤထီၣ်ကဒါက့ၤဒၣ်အတၢ်သ့ သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ်စံးဝဲဒၣ် လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်ဖးယံၤအဂီၢ် အဝဲသ့ၣ်အဲၣ်ဒိးသူဝဲကျိၤကျဲဒ်အံၤ လၢတၢ်မၤစှၤလီၤဝဲဒၣ် တၢ်ပှ့ၤတၢ်ကလံၤ လၢပှၤကိးဂၤဒဲးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“အီစထြ့လယါကီၢ်အံၤ အတၢ်ဂံၢ်စၢ်ဘါစၢ်အိၣ်လီၤဆီဒီး တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီ လၢစဲအ့ၣ်တဲဘၣ်ပှၤန့ၣ်လီၤ... အခဲအံၤန့ၣ် တၢ်ဆီတလဲသ့ၣ်တဖၣ်စးထီၣ်အသးလံ, ပသ့ၣ်ညါလၢ ဂံၢ်သဟီၣ်အပှ့ၤဘၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် ဂံၢ်သဟီၣ်လၢအက့ၤပှဲၤထီၣ်ကဒါက့ၤဒၣ်အတၢ်သ့သ့ၣ်တဖၣ်, ဒီး ကဘၣ်ဟံးန့ၢ်စ့ၢ်ကီးဝဲဒၣ် ဂာ်သဝံ အတၢ်မၤစၢၤ, လီအ့ၣ်ဂံၢ် အတၢ်မၤစၢၤ, ဒီး လီဂံၢ်သဟီၣ် အကံၢ်အစီသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်လဲလိာ်အကျိၤကျဲ ဒီး တၢ်မၤအီၤအဖၢမုၢ်လံန့ၣ်လီၤ.”
