တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲတၢ်ကိးသထြီသူၣ်ဖှံသးညီသကိးဖဲ ဝံးထိရံယါဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤ ဖဲလါအီးကထိဘၢၣ် အသီ ၃ဝ, မုၢ်လ့ၢ်ဧိၤ—မုၢ်လွံၢ်နံၤ, ဖဲလၢ ကီၢ်စဲၣ်ဘျီၣ်ဒိၣ် ဆဲးပနီၣ်ဝဲ တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ ခီဖျိ အတၢ်ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤ အီစထြ့လယါကီၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤအလံာ်ဃံးဃာ်သဲစးအဆိကတၢၢ်တခါဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
ဘျီၣ်ဒိၣ်ထးခီ အတၢ်ဂ့ၢ်လိာ်ဘှီလိာ် တုၤလၢအတုၤလၢမုၢ်နၤယိၤအဆၢကတီၢ်ဝံၤ, တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်လၢအရ့ဒိၣ်သဲစးအံၤဘၣ်တၢ်ပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤအီၤ ဒီးမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲလၢ ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးတၢ်ဂဲၤလိာ်ဆူၣ်ဆူၣ်ဒီးပှၤတဝၢအတၢ်ဂဲၤပျုၢ်ဂဲၤဆှး ဘူးထီၣ်လၢအနံၣ်တဆံဝံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လၢဝံးထိရံယါပှၤထူလံၤဖိ — Victoria's First Peoples ဘၣ်ကွၢ်ဆၢၣ်မဲာ်အီၤ လၢတၢ်စံၣ်တဲစိၤအပူၤမ့ၢ်ဂ့ၤ ခ့ခါဆၢကတီၢ်ခဲကနံၣ်အံၤမ့ၢ်ဂ့ၤ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ ဟဲလီၤန့ၢ်ဝဲဒၣ်လၢ Victoria's Yoorrook Justice Commission — ဝံးထိရံယါ Yoorrook တၢ်တီတၢ်တြၢအခီမ့ရှၢၣ် တၢ်ပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဖဲလၢကတိၤတၢ်ဒီး ABC News တၢ်ကစီၣ်သန့အခါ, Gunditjmara ပိာ်ခွါဒီး First People's Assembly ပှၤပၢၤလီၢ်ဆ့ၣ်နီၤသဃဲၤ Rueben Berg စံးဝဲဒၣ် ကရၢမိၢ်ပှၢ်အံၤ အကလဲၤဝဲဒၣ်ဒ်သိး ခီမ့ရှၢၣ်အံၤအတၢ်ဃုထံၣ်န့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အသိးန့ၣ်လီၤ.
“ပအိၣ်ဒီးတၢ်ဘူၣ်တၢ်တီၢ်လၢအဂ့ၤမးတခါဖဲဝံးထိရံယါအံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပအိၣ်ဒီး တၢ်တဲဖျါ တၢ်မ့ၢ်တၢ်တီဘၣ်ဃး Yoorrook အဂ့ၢ် တဆီဘၣ်တဆီ လၢအယံၤဝဲဒၣ်လွံၢ်နံၣ်, ဒီးခီဖျိလၢတၢ်အံၤအဃိန့ၣ် ဟဲစိာ်န့ၢ်ဝဲဒၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးအါန့ၢ်အခါ ၁၄ဝန့ၣ်လီၤ. အဃိ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ တၢ်သူၣ်ထီၣ်အဂီၤအဒိနီၣ်နီၣ် ဘၣ်ဃးဒီး တၢ်လၢပအဲၣ်ဒိးမၤကဲထီၣ်လိၣ်ထီၣ်အီၤဖဲအံၤ, ဖဲဝံးထရံယါအပူၤန့ၣ်လီၤ. ကဘၣ်စးထီၣ်အီၤအခီၣ်ထံးဖဲလဲၣ်န့ၣ် ကီလၢတၢ်ကသ့ၣ်ညါအီၤ, ဒီး ပပှၤတဝၢန့ၣ်အကဟံးစုနဲၣ်ကျဲဝဲပှၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဖံးတၢ်မၤအံၤတဆီတဆီဘၣ် အတၢ်စိကမီၤတၢ်ဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ဒ်သိးကရၢမိၢ်ပှၢ်အသိး ပတမၤတၢ်ဆၢတဲာ်ဒၣ်ပဝဲဘၣ်ဒီး ပပှၤတဝၢန့ၣ်အကဟံးစုနဲၣ်ကျဲပှၤ အဃိ တၢ်အံၤမ့ၢ်ဝဲ ပကမၤန့ၢ်တၢ်အဆၢလၢအဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒ်လဲၣ် အကျိၤကျဲန့ၣ်လီၤ.”
ဖဲတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သဲစးအဖီလာ်, လၢတၢ်ကဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်ဖဲဆူမဲာ်ညါစှၤကိးနွံအတီၢ်ပူၤအံၤ, တၢ်ကကရၢကရိထီၣ်ဝဲဒၣ် Gellung Warl, ကီၢ်စဲၣ် အပှၤထူလံၤဖိခၢၣ်စးကရၢမိၢ်ပှၢ်ထီဘိဒီး ကမၤလဲၢ်ထီၣ်အဝဲသ့ၣ်အတၢ်စိတၢ်ကမီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သဲစးဒီး တၢ်သိၣ်တၢ်သီအပူၤန့ၣ်, ကရၢမိၢ်ပှၢ်အံၤ တၢ်ကဘၣ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ်သိး Gellung Warl, လၢအမ့ၢ် Gunaikurnai တၢ်ကတိၤဖျၢၣ် လၢ "tip of the spear" အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲတၢ်ဆဲးလီၤစုမုၢ်ကျၢၢ်ဒ်သဲစးတၢ်ဘျၢတခါအသိးမ့ၢ်ဝံၤန့ၣ်, ဘၣ်ဃးဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢ မ့တမ့ၢ် သနူတခါလၢ်လၢ် လၢအတၢ်ဒိဘၣ်အိၣ်ဒီးဝံးထိရံယါပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ပဒိၣ်ပကဘၣ်တၢၣ်ပီၣ်တဲသကိးဃုာ်တၢ်ဒီးပှၤထူလံၤဖိကရၢမိၢ်ပှၢ်—First People's Assembly အံၤန့ၣ်လီၤ.
Aunty Jill Gallagher မ့ၢ်ဝဲ Gunditjmara ပိာ်မုၣ်တဂၤဒီး မ့ၢ်စ့ၢ်ကီးကရၢခိၣ်ဖဲ VACCHO, လၢအမ့ၢ် အဘီရကၠံၤနၢၤဆူၣ်ချ့ဒီးတၢ်အိၣ်မုာ်ဆိးပၢၤ—Aboriginal Health and Wellbeing ကရၢမိၢ်ပှၢ်ဖဲဝံးထိရံယါကီၢ်စဲၣ်အပူၤအံၤန့ၣ်လီၤ.
ဒ်သိးအဝဲမ့ၢ် Treaty Advancement Commissioner—တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်ဂ့ၢ်ဝီ ပှၤဘၣ်မူဘၣ်ဒါတဂၤအသိး တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ အဝဲအဂီၢ်အခီပညီအိၣ်ဒ်လဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ် တဲဘၣ်ဝဲ SBS တၢ်ကစီၣ်သန့ဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.
“လၢယဂီၢ်န့ၣ် တၢ်အံၤအခီပညီမ့ၢ်ဝဲ တၢ်မုၢ်လၢ်အိၣ်ထီၣ်လၢ ဝံးထိရံယါပှၤအဘီးရကၠံၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. လၢယဂီၢ်န့ၣ်, တၢ်အံၤ မ့ၢ်ဝဲအဆၢကတီၢ်တခါလၢပကသ့ၣ်နီၣ်အီၤဒ်သိး တၢ်ကဲထီၣ်သးလီၤဆီတခါ လၢအတမ့ၢ်ထဲဝံးထိရံယါတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤဘၣ်, နီၣ်နီၣ်တခီ မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.”
ဘူးထီၣ်လၢအနံၣ်ခံဆံဃၣ်ဃၣ်, ပဒိၣ်လၢအပတီၢ်အါမး ကျဲးစၢးမၤအံၣ်လီၤဝဲ တၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအမ့ၢ် တၢ်မၤစှၤလီၤ တၢ်တဃူလိာ်ဖိးလိာ်အသးဖဲ တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့, တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီး တၢ်တီတၢ်တြၢ် အဟီၣ်ကဝီၤသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဆၣ်သနာ်က့, ဖဲ Closing the Gap တၢ်ပာ်ဖျါလၢခံကတၢၢ်အပူၤန့ၣ် ထံၣ်ဘၣ်ဝဲလၢ တၢ်ပာ်လီၤတၢ်ပညိၣ်သနူ ၁၉ထံၣ်အကျါ တၢ်မၤအီၤလၢအဘၣ်လိာ်သးဒီးအကျိၤအကျဲန့ၣ် အိၣ်ဒၣ်ထဲလွံၢ်ထံၣ်ဧိၤန့ၣ်လီၤ.
Jill Gallagher စံးဝဲဒၣ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်လၢ တၢ်ကးတံာ် တၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“အဃိတၢ်လၢ အလီၤမၢ်န့ၢ်လၢ Closing the Gap အအိၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤ, လၢအမ့ၢ် တၢ်ကးတံာ် တၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိအဂီၢ် အိၣ်ဒီးပှၤတဂၤဂၤလၢအတဲဘၣ်ပှၤပကဘၣ်မၤတၢ်မနုၤလဲၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ. အိၣ်ဒီးပှၤတဂၤဂၤ လၢအိၣ်ဒီးတၢ်ဆိကမိၣ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢတၢ်ဘှါရှဲတၢ်ဂ့ၢ်ကီသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဟ့ၣ်စိဟ့ၣ်ကမီၤ လၢအမ့ၢ်တၢ်တခါလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သဲစးအံၤ ဟ့ၣ်လီၤအီၤဆူကရၢမိၢ်ပှၢ်လၢပဃုထၢထီၣ်အီၤအံၤန့ၣ်လီၤ. ပှၤဝံးထိရံယါဖိ အဘီးရကၠံၤနၢၤ တၢ်ဃုထၢထီၣ်ကရၢမိၢ်ပှၢ်အံၤ ဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ အကကတိၤတၢ်ဖဲ ဘျီၣ်ဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, ဆူဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်လၢအရ့ဒိၣ်ဒီးတၢ်အံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်အံၤအတမ့ၢ်ဝဲဒၣ်ထဲဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤဘၣ်, မ့ၢ်ဝဲဒၣ်ဆူဘျီၣ်ဒိၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. ဒီးတၢ်အံၤ ဟ့ၣ်လီၤစ့ၢ်ကီးအဝဲသ့ၣ်တၢ်စိတၢ်ကမီၤလၢ အကအိၣ်ခိးကွၢ်ဝဲ ဘၣ်မနုၤအဃိ ပတကးတံာ်တၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိအံၤဘၣ်လဲၣ်? လိၣ်ဘၣ်ဆီတလဲတၢ်မနုၤလဲၣ်? အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.”
လၢတၢ်ဆၢကတီၢ်အါန့ၢ် ၁၅နံၣ်အတီၢ်ပူၤ Closing the Gap ဖဲအဘီးရကၠံၤနၢၤတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အပူၤန့ၣ် ဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဝဲ တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသဃဲၤလၢ Liberal ဒီး Labor ကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်ဒီး ဝံးထိရံယါကီၢ်စဲၣ်ခိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤဒီး ဘျီၣ်ဒိၣ်အတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤ အတကွီၣ်မ့ၢ်အိၣ်ဖးလဲၢ်နာ်သက့, ဝံးထိရံယါ Liberal ပှၤထီဒါတၢ်ကရၢန့ၣ် ထီဒါဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်သဲစးအံၤန့ၣ်လီၤ.
တစိၢ်တလီၢ်ကိတိာ်လၢဝံးထိရံယါကမျၢၢ်ဝံစိာ်တီဆှၢဝဲၤကျိၤ Sam Groth စံးဝဲဒၣ် ဝံးထိရံယါ Liberal ပၣ်တံၣ်န့ၣ် အတနာ်ဝဲလၢ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ အမ့ၢ်ကျဲခီအဂ့ၤကတၢၢ်လၢခါဆူညါအဂီၢ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
“ပတၢ်အိၣ်ဆၢထၢၣ်ဘၣ်ဃး တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ အိၣ်ပာ်လံရှဲရှဲန့ၣ်လီၤ. ပတဆီၣ်ထွဲ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤဘၣ်. ပတဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတ့ၢ် တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤဘၣ်. ပတနာ်လၢအမ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်တဘိလၢ တၢ်ကးတံာ် တၢ်လီၤဖျဲၣ်လီၤဟိအဂီၢ်ဘၣ်ဒီး ဟ့ၣ်လီၤတၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢဝံးထိရံယါပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်ဘၣ်. အဃိန့ၣ် Liberals ဒီး Nationals န့ၣ်, ဖဲအမ့ၢ်ကဲထီၣ်ပဒိၣ် နံၤသီ အဆိကတၢၢ် ၁ဝဝ အတီၢ်ပူၤန့ၣ်, အကဆှၢနုာ်လီၤဝဲ သဲစးလၢ တၢ်ကမၤဟးဂီၤကွံာ်တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”
ဘၣ်ဃးဒီးပှၤထီဒါတၢ်ကရၢအတၢ်ထံၣ်အံၤန့ၣ်, Jill Gallagher စံးဝဲဒၣ် မ့ၢ်တၢ်လီၤသးဟးဂီၤလၢထံၣ်ဘၣ် ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်စိတၢ်ကမီၤ, ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဂ့ၤဂ့ၤသ့ၣ်တဖၣ် သူဝဲ တၢ်အၢၣ်လီၤလံာ်ဃံးဃာ်အံၤ လၢအဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲ ထံရူၢ်ကီၢ်သးတၢ်မိၢ်န့ၢ်သးလီအဂီၢ်အဃိန့ၣ်လီၤ.
“ပှၤထီဒါတၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ အတၢ်တဲန့ၣ် တဘၣ်ဒိကနၣ်အီၤတဂ့ၤ ခီဖျိလၢ အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အအီၣ်လီတၢ်ဒီး အဝဲသ့ၣ်န့ၣ် အတမ့ၢ်တတီဘၣ်. ဒီးမ့မ့ၢ်လၢယဂီၢ်န့ၣ်, ယသးဟးဂီၤသပှၢ်ပှၢ် လၢပအိၣ်ဒီးပှၤကညီလၢအအိၣ်ဒီးအတၢ်စိတၢ်ကမီၤအါမး, လၢအကဟံးန့ၢ်ဝဲတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်အံၤ ဒီးကသူဝဲဒၣ်အီၤလၢ တၢ်လၢအဃံလၤမးတခါ လၢအကဲထီၣ်သးဖဲအံၤ ဖဲဝံးထိရံယါအပူၤအံၤ အလီၢ်န့ၣ်, အဝဲသ့ၣ်သူဝဲဒၣ်အီၤဒ်သိး ထံရူၢ်ကီၢ်သဲးဖျၢၣ်ထူတခါဒီး ကျဲးစၢး ဃၣ်ဝဲဒၣ်ပှၤကညီသ့ၣ်တဖၣ်, ပှၤဝံးထိရံယါမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤသ့ၣ်တဖၣ် လၢကထီဒါပှၤန့ၣ်လီၤ.”
