Key Points
- ပှၤထူလံၤဖိ ဖိသၣ်လၢအကထိကလးအါမးတၢ်ဟံးဆူၣ်ကွံာ်အီၤလၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤဒီး ပၢနုာ်အီၤဆူပှၤဝါဖံးဖိအပှၤကရၢကရိအပူၤန့ၣ်လီၤ.
- တၢ်ထုးဆူၣ်ကွံာ်အံၤကဲထီၣ်တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်ဒိၣ်ဒိၣ်ယိာ်ယိာ်လၢအဟ့ၣ်ခီအသးဆူစၢၤသွဲၣ်တစိၤဘၣ်တစိၤအအိၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်ကျဲးစၢးမၤဘျါက့ၤတၢ်တူၢ်ဘၣ်အံၤခီဖျိတၢ်က့ၤဘျးစဲန့ၢ်က့ၤဒီးလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ ဒီးတၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါပာ်ပနီၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲတၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ်အနီၣ်ဝံာ်ခိၣ်သ့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတၢ်ဟ့ၣ်ပလီၢ်: တၢ်ဂ့ၢ်ဖဲတၢ်ပာ်ဖျါအံၤအပူၤန့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤ, လၢပၣ်ဃုာ် တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်, တဟံးဆူၣ်ကွံာ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး တၢ်တဲဖျါဘၣ်ဃး အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ လၢအလဲၤပူၤကွံာ်လံသ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်န့ၣ်လီၤ.
စးထီၣ်လၢ ၁၉၁ဝနံၣ် တုၤလီၤဖဲ ၁၉၇ဝနံၣ်န့ၣ်, ပှၤထူလံၤဖိ အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် ဘၣ်တၢ်ထုးဆူၣ်ကွံာ်အီၤလၢ အဝဲသ့ၣ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိ, အပှၤတဝၢဒီး အကီၢ်အပူၤန့ၣ်လီၤ. အခါဖဲန့ၣ် ဖဲပဒိၣ်သနူဖီလာ်အပူၤ, ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ဘၣ်တၢ်လဲၤပာ်နုာ်အီၤဖဲ တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ မ့တမ့ၢ် ဟံၣ်ဖိဃီဖိလၢအတမ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အပူၤ, တဘျီတခီၣ်န့ၣ် တၢ်ဘါသရိာ်သ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ်အိၣ်ဝဲအသိး, ပှၤဂ့ၢ်ဝီတၢ်အိၣ်မုာ်ဆိးပၢၤဝဲၤကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ပဒိၣ်တၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်နုာ်လီၤပၣ်ဃုာ် အိၣ်ဝဲစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်မနုၤလၢတၢ်ဟံးန့ၢ်ကွံာ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်လဲၣ်?
တၢ်ဟံးန့ၢ်ကွံာ် ပှၤထူလံၤဖိသ့ၣ်တဖၣ် အဖိဒ်အံၤန့ၣ် တၢ်ဟ့ၣ်လီၤတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲဒၣ် — တၢ်မ့ၢ်ကွၢ်ဒိၣ်ထီၣ်အဝဲသ့ၣ်ဖဲပှၤဝါဖံးဖိ ပှၤကရၢကရိအပူၤန့ၣ် ကဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ်အတၢ်အိၣ်မူအိၣ်ဆိးဂ့ၤဒိၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ.
ယီဟူးရူး ဟီၣ်ကဝီၤပိာ်မုၣ်, Shannan Dodson မ့ၢ်ဝဲ Healing Foundation အခိၣ်ဒိၣ်တဂၤန့ၣ်လီၤ. Healing Foundation န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤထူလံၤဖိ အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢၤ ကလုာ် အတၢ်ကရၢကရိ လၢအမၤတၢ်ဘၣ်ဃး တၢ်မၤစၢၤယါဘျါ ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်ထုးကွံာ်ဆူၣ်အီၤလၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်ဘၣ် တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အဝဲရှဲပၠးဘၣ်ဃးတၢ်ဟံးန့ၢ်ကွံာ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂ့ၢ်ဒ်အံၤ,
“တၢ်လီၤသးသဲၣ်ဖးသးသဘှံးလၢအဘၣ်ဃး Stolen Generations—စၢၤသွဲၣ်လၢတၢ်ဟုၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ဖိဒံဖိသၣ်အကထိကလးသ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ထုးကွံာ်အဝဲသ့ၣ်လၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤ ခီဖျိလၢတၢ်ဂ့ၢ်ထဲတမံၤဧိၤ, လၢအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် တၢ်အဲၣ်ဒိး သြီနုာ်အဝဲသ့ၣ်ဖဲလုၢ်လၢ်ဆဲးလၤလၢ အတမ့ၢ်ပှၤထူလံၤဖိအဘီရကၠံၤနၢၤ အလုၢ်လၢဆဲးလၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးမ့ၢ်ဝဲတၢ်နီၣ်ကီၢ်တမံၤ လၢအဘၣ်ဃး တၢ်ထုးဖးကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်, လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤ, ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ်, ဒီးအကျိာ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအကျါ ပှၤလၢအတူၢ်ဘၣ် တၢ်မၤဆါပယွဲဒီး တထံၣ်ဘၣ်လၢၤအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဝဲအါမးန့ၣ်လီၤ.”
ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ် တၢ်ပာ်တၢ်ပညိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ်အဖီခိၣ်လီၤလီၤဆီဆီ, မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်န့ၣ် မ့ၢ်ပှၤလၢအကတူၢ်လိာ်ဒိကနၣ်တၢ်လၢပှၤတဲအီၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ကဂ့ၢ်လိာ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်လုၢ်လၢ်ဆဲးလၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
“ပနၢ်ဟူဘၣ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် အတၢ်ဃဲၤပူအါမး လၢအဝဲသ့ၣ်န့ၣ် တၢ်တဲဘၣ်အီၤလၢ အဝဲသ့ၣ်အကျါတဂၤန့ၣ်သံကွံာ် မ့တမ့ၢ် အဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်တလီကီအဝဲသ့ၣ်ဘၣ်. ဒီးလၢပှၤထူလံၤဖိ အဘီရကၠံၤနၢၤဒီး ထီရ့ၣ်စထြ့ၣ်အးလဲးဒၢးသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် မ့ၢ်တၢ်ဆၢကတီၢ်လၢအပှဲၤဒီးတၢ်သူၣ်ကိၢ်သးဂီၤ ယံၤဝဲဒၣ်လၢနံၣ်ဆံဖှိၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ.”
ခီဖျိတၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအိၣ်စှၤဒီး တၢ်မၤနီၣ်မၤဃါအီၤတအိၣ်ထီဘိဘၣ်အဃိ, ဖိသၣ်လၢအဘၣ်တၢ်ထုးကွံာ်ဆူၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ပှဲၤဂၤလဲၣ်အနီၣ်ဂံၢ်နီၣ်ဒွးလီၤတံၢ်လီၤဆဲးန့ၣ်တၢ်တဲဘၣ်အီၤကီဒိၣ်မးန့ၣ်လီၤ.
CANBERRA, AUSTRALIA - FEBRUARY 13: Members of Australia's Stolen Generation react as they listen to Australian Prime Minister Kevin Rudd deliver an apolgy to indigenous people for past treatment on February 13, 2008 in Canberra, Australia. The apology was directed at tens of thousands of Aborigines who were forcibly taken from their families as children under now abandoned assimilation policies. (Photo by Mark Baker-Pool/Getty Images) Credit: Pool/Getty Images
ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လဲၤဆူလဲၣ်?
ဖိဒံဖိသၣ်လၢအဘၣ်တၢ်စိာ်ဟုၣ်ကွံာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်က့ၤစိာ်အဝဲသ့ၣ်ဆူ ကီၢ်စဲၣ်ဒီး သရိာ်တီခိၣ်ရိၤမဲတၢ်ကရၢကရိသ့ၣ်တဖၣ် လၢအအိၣ်သကုၤထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ်အပူၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တဘျီတခီၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ကၠိဖိဟံၣ်ဒွဲ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်သိၣ်လိဝဲၤလီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် အတၢ်သိၣ်တၢ်သီတၢ်ဘျၢသ့ၣ်တဖၣ်ဃံးမး လၢအမ့ၢ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်မၤအီၤသ့ ဒီးတသ့ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. အတၢ်ဘ့ၣ်လီၤကွံာ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်ဒီး ဟ့ၣ်လီၤအဝဲသ့ၣ်အမံၤအသီ, ကျိာ်ဒီး တၢ်ဘူၣ်တၢ်ဘါန့ၣ်လီၤ.
ပှၤလၢအမ့ၢ်ဒီပုၢ်ဝဲၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် တၢ်ထုးဖးကွံာ်အဝဲသ့ၣ်တလီၢ်လီၢ်, ဒီး တၢ်ကရၢကရိတနီၤနီၤန့ၣ် ဟံးန့ၢ်ကွၢ်ဝဲဒၣ်ထဲဖိသၣ်ဆံးဖိသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဖဲ ၁၉၄၃နံၣ်, အဝဲသးနံၣ်အိၣ်ဖဲလွံၢ်နံၣ်အခါ, ကးမံလးရွဲ ဒီး ဝါလံးဝး(န်) ကလုာ်ပိာ်မုၣ်, Aunty Lorraine Peeters အံၤ, ဘၣ်တၢ်က့ၤစိာ်အီၤဆူ Cootamundra Domestic Training Home, ဖဲတၢ်ပာ် အဘီရကၠံၤနၢၤပိာ်မုၣ်ဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အလီၢ် လၢအအိၣ်ဖဲနယူဆီၣ်သ်ဝံအပူၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲဒီပုၢ်ဝဲၢ်ပိာ်ခွါခံဂၤတခီန့ၣ်, ဘၣ်တၢ်လဲၤပာ်အဝဲသ့ၣ်ဖဲ Kinchela Aboriginal Boys' Training Home တၢ်လီၢ်, လၢအမ့ၢ်တၢ်လီၢ်တခါ လၢအမံၤဟူသၣ်ဖျါလၢအအၢအသီန့ၣ်လီၤ.
အဝဲစံးဝဲဒၣ်, “နမ့ၢ်သးပ့ၤနီၣ်ဖုးနသးလၢနမ့ၢ်ပှၤဝါဖံးဖိလီၤန့ၣ် နဘၣ်တၢ်ကမၣ်တဘျီဃီလီၤ.”
“ပမ့ၢ်ပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤန့ၣ် ပတဲအီၤတဘူၣ်နီတစဲးဖိဘၣ်. ဒီးနဆိကမိၣ်ကွၢ် ဖိသၣ်မုၣ်ဖိလွံၢ်နံၣ်တဂၤ တၢ်သြီန့ၣ်အခိၣ်နူးပူၤဒ်အံၤန့ၣ်. တယံၤတမီၢ်န့ၣ် နသးပ့ၤနီၣ်ကွံာ်ဝဲလၢနမ့ၢ်ပှၤအဘီရကၠံၤနၢၤ ဒီး မၤလိက့ၤဒၣ်ထဲပှၤဝါဖံးဖိတၢ်အိၣ်မူအကျိၤကျဲသ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်လီၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤအပူၤ တၢ်ဟ့ၣ်တၢ်ကမၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်လၢအအၢအသီနးမးန့ၣ်လီၤ.”
လၢဆူမဲာ်ညါအနံၣ်တဆံအတီၢ်ပူၤန့ၣ် Aunty Lorraine ဘၣ်တၢ်မၤလိအီၤ ဒ်သိးအမ့ၢ်ဝဲဒၣ် ပှၤဝါဖံးဖိအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ် အကုၢ်လၢဟံၣ်ပူၤဃီပူၤတၢ်ဖံးတၢ်မၤအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ အဝဲကဲထီၣ်က့ၤပှၤလၢ ကတိၤပာ်ဖျါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်အံၤ လၢပှၤအိၣ်မူလီၤတဲာ်တ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်ဂီၢ်, ဒီး မ့ၢ်ပှၤဒုးအိၣ်ထီၣ် Marumali Program, လၢအမ့ၢ် တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ် အတၢ်ယါဘျါကျိၤကျဲတကလုာ် ဒ်သိးပှၤတူၢ်ဘၣ်တၢ်ထုးဆူၣ်ကွံာ်လၢအဟံၣ်ဖိဃီဖိအပူၤသ့ၣ်တဖၣ် လိၣ်ဘၣ်အီၤအသိးန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤလၢအပှဲၤဒီးတၢ်ဒိသူၣ်ဒိသးအံၤမ့ၢ်တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်, တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ ကဆဲးအိၣ်ဝးတရံးအသးလၢစၢၤသွဲတစိၤဘၣ်တစိၤအပူၤန့ၣ်လီၤ.
Shannan Dodson CEO Healing Foundation
တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးထီဖဲစၢၤသွဲၣ်အစိၤအါမးန့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢ ဖိဒံဖိသၣ်, ဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီး ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် လဲၤခီဖျိဘၣ်အီၤအံၤ ဆဲးအိၣ်ဝဲတုၤလၢစၢၤသွဲၣ်တစိၤဘၣ်တစိၤန့ၣ်လီၤ.
Aunty Lorraine စံးဝဲဒၣ်, မုၢ်မဆါတနံၤအံၤ ပှၤသးစၢ်အိၣ်ဝဲတနီၤ လၢအမ့ၢ်မတၤတဂၤလဲၣ်, အဟဲန့ၢ်ဖဲလဲၣ် မ့တမ့ၢ် ဘၣ်မနုၤအဝဲသ့ၣ်အိၣ်မူဒ်အံၤလဲၣ်န့ၣ် အတသ့ၣ်ညါလီၤက့ၤအသးဘၣ် အိၣ်ဝဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
“မ့ၢ်တၢ်အိၣ်ဝးတရံးအသးလၢအအၢတခါန့ၣ်လီၤ. ပမ့ၢ်တမၤဟးဂီၤကွံာ်အီၤ ဖဲပဟံၣ်ဖိဃီၤဖိသ့ၣ်တဖၣ်အပူၤဘၣ်န့ၣ်, အကလဲၤအသးဒ်အံၤန့ၣ်လီၤ.”There are young people today
အပူၤကွံာ်လၢညါအခါန့ၣ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤသနူကျိၤကွာ်သ့ၣ်တဖၣ်တအိၣ်ဘၣ်အဃိ, တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်အံၤ လၢတၢ်တသ့ၣ်ညါပာ်သးဘၣ်အပူၤ တၢ်ဟ့ၣ်ခီဟ့ၣ်နီၤဝဲဒၣ်အီၤဆူ ဖိဒံဖိသၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အအိၣ်, မ့ၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်မ့ၢ်ပှၤလၢအထံၣ်ဘၣ် အမိၢ်အပၢ် ဒီး အဖံအဖုသ့ၣ်တဖၣ် တူၢ်ဘၣ်တၢ်သးဆါအံၤ လၢအဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်အမဲာ်ချံအဃိန့ၣ်လီၤ.
တၢ်အံၤ ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါအီၤဒ်အမ့ၢ် တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးထီဖဲစၢၤသွဲၣ်အစိၤအါမးန့ၣ်လီၤ.
Shannan Dodson စံးဝဲဒၣ်, ပှၤအိၣ်မူလီၤတဲာ်တ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ် မ့ၢ်လၢအတဒိၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဖဲတၢ်အဲၣ်တၢ်ကွံာ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤအကျါဘၣ်အဃိ တၢ်ကီတၢ်ခဲအိၣ်လၢအဝဲသ့ၣ် အဝဲသ့ၣ် ကမၤန့ၢ်တၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤဒီးအဝဲသ့ၣ်အနီၣ်ကစၢ်အဖိန့ၣ်လီၤ.
“ပှၤအိၣ်မူတ့ၢ်တနီၤနီၤ အၢၣ်လီၤဝဲလၢ, ခီဖျိလၢတၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအဝဲသ့ၣ်လဲၤခီဖျိဘၣ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဃိ, ကဲထီၣ်တၢ်လီၤသးအုးလၢ အဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်စိာ်ခီဘၣ်က့ၤအီၤဆူ အဝဲသ့ၣ်နီၣ်ကစၢ်ဒၣ်ဝဲအဖိအအိၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒီးပထံၣ်ဘၣ်တၢ်အိၣ်ဝးတရံးအသးသ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လီၤဝဲဒၣ်တဆီဘၣ်တဆီ လၢဖိတဆီ, လံၤတဆီ တုၤလၢ လိၤ—လး တစုန့ၣ်လီၤ. အဃိန့ၣ် တၢ်အံၤပကိးအီၤလၢ တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးထီဖဲစၢၤသွဲၣ်အစိၤအါမးန့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးထီဖဲစၢၤသွဲၣ်အစိၤအါမး အတၢ်အုၣ်ကီၤတၢ်ပနီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ဟံၣ်ဖိဃီဖိဟးဂီၤ လီၤမုၢ်ပှံပြါ, တၢ်မၤဆူၣ်မၤဆီး, လီၤဘၣ်ဆူတၢ်ဒုးဃာ်အပူၤ, တၢ်မၤသံလီၤနီၣ်ကစၢ်သး, တၢ်သူကသံၣ်မူးဘှီးဒီး တၢ်အိသံးအိဂာ်တုၤတၢ်အိၣ်မူဟးဂီၤတစု သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ခဲကနံၣ်အံၤန့ၣ် ပှၤတဝၢသ့ၣ်တဖၣ် ကျဲစၢးမၤကတၢၢ်ကွံာ်ဝဲ တၢ်အိၣ်ဝးတရံးအသးအံၤ ခီဖျိ တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ် တၢ်ကူစါအကျိၤအကျဲန့ၣ်လီၤ.
A vital component of healing is education—ensuring that all Australians understand the truth about the Stolen Generations. Credit: davidf/Getty Images
တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ်တူၢ်ဘၣ်တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်န့ၣ်မၤအသးဒ်လဲၣ်?
Shannan Dodson စံးဝဲဒၣ်,“ယဆိကမိၣ် တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ်န့ၣ် လၢပှၤလီၤဆီလိာ်အသးအဂီၢ်န့ၣ် အတၢ်ထံၣ်အိၣ်လီၤဆီဝဲဒၣ်, နာ်သက့ တၢ်လၢပသ့ၣ်ညါန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ ပှၤအိၣ်မူတ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လိၣ်ဘၣ်ဝဲနီၣ်ကစၢ်တၢ်စံၣ်ညီၣ်ပၢလီၤသး လၢအမ့ၢ် တၢ်မၤဘျါက့ၤအံၤ လၢအဝဲသ့ၣ်အဂီၢ်န့ၣ် အိၣ်ဖျါဒ်လဲၣ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်မၤဘျါက့ၤန့ၣ် အခီပညီမ့ၢ်ဝဲသူၣ်ထီက့ၤဟံၣ်ဖိဃီဖိအတၢ်အိၣ်ဆီလီၤသ့ၣ်တဖၣ်ဒီး သူၣ်ထီၣ်ပှၤတဝၢလၢအဂံၢ်ဆူၣ်ဘါဆူၣ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်စ့ၢ်ကီး တၢ်သူၣ်ထီၣ်ကဒါက့ၤ တၢ်တူၢ်ဘၣ်လၢ အအိၣ်ဒီးနီၣ်ကစၢ်တၢ်က့ၣ်ပနီၣ်ဒီး တၢ်ပာ်ကဖၢလၢသးန့ၣ်လီၤ.
လၢကဟ့ၣ်နီၤလီၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်လဲၤခီဖျိဒီး တဲဘၣ်ဃးတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤ လၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်တီတၢ်တြၢ်ဘၣ်အဂ့ၢ်အကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ပှၤအိၣ်မူတ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ် တဲဖျါထီၣ်စ့ၢ်ကီး အဝဲသ့ၣ်တၢ်လိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.
Aunty Lorraine မ့ၢ်ပှၤမၤသကိးဃုာ်တၢ်ဒီး Home အတၢ်ကရၢကရိအံၤန့ၣ်လီၤ. အဝဲစံးဝဲဒၣ် နမ့ၢ်ဘၣ်ဒိဆါတဖှိၣ်ဃီတပူၤဃီန့ၣ်, တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ်အကျိၤကျဲန့ၣ် ကဘၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်လၢတၢ်ကဘၣ်မၤအီၤတဖှိၣ်ဃီတပူၤစ့ၢ်ကီးန့ၣ်လီၤ.
“ဖဲတၢ်မၤဝးတရံး တၢ်ဟဲအိၣ်ဖှိၣ်သကိးတပူၤဃီအပူၤန့ၣ်, မ့ၢ်ဝဲဒၣ် နဒုးအိၣ်ထီၣ် တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ်ဖဲန့ၣ်တဘျီဃီတခါ, ခီဖျိလၢအဝဲသ့ၣ်တဂၤဒီးတဂၤန့ၣ် လိၣ်ဘၣ်လိာ်သးအဃိန့ၣ်လီၤ. အဝဲသ့ၣ်တဲသကိးဝဲတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤသ့ၣ်တဖၣ်, အဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ် တၢ်သးဖှံလီၤ ကဲထီၣ်တၢ်မၤဘျါက့ၤအဝဲသ့ၣ်တၢ်တူၢ်ဘၣ်သ့ၣ်တဖၣ်, အဝဲသ့ၣ်တူၢ်ဘၣ်လၢ တၢ်တသးပ့ၤနီၣ်ကွံာ်အီၤဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးထီဖဲစၢၤသွဲၣ်အစိၤအါမးတၢ်ဂဲၤဒိအတၢ်ဂီၤမူ, The Healing Foundation
တၢ်ဂီၤမူအံၤပၣ်ဃုာ်ဒီးပှၤလၢအသံကွံာ်လံတဂၤအကလုၢ်.
တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့ဒီးတၢ်တဲဖျါတၢ်မ့ၢ်တၢ်တီ
တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ်ကျိၤကျဲအဂၤတမံၤန့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ တၢ်ကူၣ်ဘၣ်ကူၣ်သ့န့ၣ်လီၤ. Aunty Lorraine စံးဝဲဒၣ် တၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢအတအိၣ်ဒီးတၢ်တီတၢ်တြၢ်ဘၣ် ကဲထီၣ်တ့ၢ်အသးအိၣ်ဝဲအဂ့ၢ်န့ၣ် ကဘၣ်မၤလီၤတံၢ်လၢပှၤအီစထြ့လယါဖိခဲလၢာ် သ့ၣ်ညါနၢ်ပၢၢ် အီၤန့ၣ်လီၤ.
“ယအဲၣ်ဒိးထံၣ်ဘၣ်အဝဲသ့ၣ်ဟ့ၣ်လီၤအဖိသ့ၣ်တဖၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢ ကမၤလိန့ၢ်ထံကီၢ်အံၤအတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤအမ့ၢ်အတီဒီး မၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်သနူကျိၤကွာ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ, မၤလီၤပှီၢ်ကွံာ်အဝဲသ့ၣ်ဒီး စးထီၣ်ကဒီးတဘျီ မ့ၢ်လၢသနူသ့ၣ်တဖၣ်အံၤန့ၣ် ဘၣ်တၢ်ကွဲးအီၤလၢပှၤအဲၣ်ကလုာ်ဒွဲသနူ, လၢအဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢတၢ်အဲၣ်ကလုာ်ဒွဲသနူ တၢ်နီၤဖးတၢ်အဒူၣ်အဆၢ တၢ်ကွၢ်တလီၤတၢ်အဖီခိၣ်အဃိန့ၣ်လီၤ.”
Leilla Wenberg, a member of the Stolen Generation removed from her parents car at 6 months of age, holds a candle during a National Sorry Day commemorative event at the Royal Prince Alfred Hospital on May 26, 2009 in Sydney, Australia. National Sorry Day has been held annually on May 26 since 1998 to acknowledge the wrongs that were done to indigenous families of the stolen generation. Credit: Sergio Dionisio/Getty Images
ခဲကနံၣ်အံၤစၢၤသွဲၣ်လၢတၢ်ဟုၣ်ကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်မနုၤလဲၣ်?
တၢ်ဆီတလဲအရ့ဒိၣ်လၢအမၤအသးဖဲ ၂ဝဝ၈နံၣ်န့ၣ်မ့ၢ်ဝဲ, ဖဲန့ၣ်အခါ ကိတိာ်ခိၣ်ကျၢၢ် Kevin Rudd ဘိးဘၣ်ရၤလီၤ တဲလီၤဝဲ တၢ်ဃ့ကညး စၢၤသွဲၣ်လၢတၢ်ဟုၣ်ကွံာ်သ့ၣ်တဖၣ် အစၢၤအသွဲၣ်ဒီးအဟံၣ်ဖိဃီဖိသ့ၣ်တဖၣ်, မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဃ့ကညးလၢ တၢ်အိၣ်ခိးတ့ၢ်အီၤဖးယံၤလံတခါန့ၣ်လီၤ.
ဖဲန့ၣ်အလီၢ်ခံ တၢ်လၢအပိာ်ထွဲထီၣ်အသးဒီး တၢ်ဂုၤထီၣ်ပသီထီၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်တဘျုးခါ လၢအပၣ်ဃုာ် တၢ်ဒုးအိၣ်ထီၣ် Healing Foundation, ကရၢန့ၣ်လီၤ.
ကရၢအံၤအခိၣ်ဒိၣ် Shannan Dodson စံးဝဲဒၣ်,
“ပတၢ်ကရၢကရိအံၤ မ့ၢ်ဝဲတၢ်ဂဲၤလိာ်န့ၢ်တၢ်လၢ ထံကီၢ်ဒီဘ့ၣ် တၢ်မၤဘျါက့ၤတၢ် အတၢ်မၤစၢၤအဘိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ်, ဒီး မၤလီၤတံၢ်လၢ စၢၤသွဲၣ်လၢတၢ်ဟုၣ်ကွံာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် တၢ်တီတၢ်တြၢ်လၢတၢ်လိၣ်ဘၣ်မၤအီၤသ့ၣ်တဖၣ်အိၣ်ဒံးဝဲန့ၣ် တၢ်ကထံၣ်အီၤဒီးမၤအီၤ တချုးဖဲပှၤအိၣ်မူတ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်လဲၤပူၤကွံာ်ဒ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ.”
တၢ်လၢ Healing Foundation တၢ်ကရၢကရိအံၤ တၢ်ကိးစ့ၢ်ကီးအီၤလၢ တၢ်အံးထွဲကွၢ်ထွဲပှၤသူၣ်က့သးပှၢ်လၢအတူၢ်ဘၣ်တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်အလီၢ်, ဒီး ဆီၣ်ထွဲမၤစၢၤတၢ်လၢ စၢၤသွဲၣ်လၢတၢ်ဟုၣ်ကွံာ်အီၤသ့ၣ်တဖၣ် ဒီး မၤလီၤတံၢ်လၢ တၢ်မၤဘျါက့ၤ တၢ်ပျံၤတ့ၢ်တၢ်လၢအအိၣ်စဲဘူးထီဖဲစၢၤသွဲၣ်အစိၤအါမးအံၤ တၢ်ဆဲးမၤအီၤသ့န့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤဘျါက့ၤအမ့ၢ်အတီန့ၣ် လိၣ်ဘၣ်စ့ၢ်ကီး အီစထြ့လယါကီၢ်ဒီဘ့ၣ် ဒိကနၣ်ဒီး မၤစၢၤ ပှၤအိၣ်မူလီၤတဲာ်တ့ၢ်သ့ၣ်တဖၣ်အံၤ လၢအကထဲဖျါထီၣ်အဝဲသ့ၣ်တၢ်ဃဲၤပူတၢ်လဲၤခီဖျိအမ့ၢ်အတီအံၤန့ၣ်လီၤ.
READ MORE
What is Closing the Gap?
ဒ်သိးကသ့ၣ်ညါအါထီၣ်တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢအကါဒိၣ်သ့ၣ်တဖၣ်အဂီၢ် ဒီး တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်ဟ့ၣ်ဖးလၢ နတၢ်အိၣ်မူအသီဖဲအီစထြ့လယါကီၢ်ပူၤအဂီၢ် Subscribe မ့တမ့ၢ် follow အီစထြ့လယါကီၢ်အဂ့ၢ်အကျိၤ Australia Explained တၢ်ကလုၢ်တက့ၢ်.
နတၢ်သံကွၢ်အိၣ်တမံၤမံၤဧါ? မ့တမ့ၢ် နတၢ်ဆိကမိၣ်အိၣ်လၢ တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်တီ တခါခါဂီၢ်ဧါ? နဆှၢန့ၢ်ပှၤလီပရီ အံမ့လ် ဖဲ australiaexplained@sbs.com.au အပူၤသ့ဝဲန့ၣ်လီၤ.
