እቲ ኣብ ማዕርፎ ነፈርቲ ሞት ናይ ልዕሊ 100 ሰባት ዝፈጸሞ ኣነ'የ ዝገለ ጉጅለ (ISIS-K) መን'ዩ?

ኣይሲስ-ኬ ነቲ ኣብ መዕርፎ ነፈርቲ ካቡል ዘጋጠመ ማንታ ርእሰ-ቅትለታዊ መጥቃዕቲ ከም ዝፈጸሞ እዩ ዝሕበር ። ብዛዕባ እቲ ጉጅለን ብዛዕባ ታሪኹን ንምፍላጥ ።

Wounded women arrive at a hospital for treatment after the Kabul blasts, claimed by ISIS-K Source: AFP

እስላማዊ ሃገር ኮራሳን ወይ ኣይሲስ-K ፡ ኣባል እቲ ኣብ ኣፍጋኒስታንን ፓኪስታንን ዝንቀሳቐስ እስላማዊ መንግስቲ ዝበሃል ጕጅለ እዩ ።

እቲ ጉጅለ ነቲ ትማሊ ሓሙስ ኣብ መዓርፎ ነፈርቲ ካቡል ዘጋጠመ ማንታ ርእሰ-ቅትለታዊ መጥቃዕቲ ምፍጻሙ ድሕሪ ምእማኑ ፡ ፕረዚደንት ኣመሪካ ጆ ባይደን ሕነ ክፈዲ ከምዝኾነ መብጽዓ ኣትዩ ኣሎ ።

"ንኣዘዝተን ፡ ናይ ስጉምቲ መደባት ከማዕብሉ ኣዚዘዮም ኣለኹ ፡ እዚ ከኣ ንከም ኣይኤስ-ከይ ዝኣመሰሉ ንብረታት ፡ መሪሕነትን መሳለጥያታትን ምውቃዕ እዩ ። ኣብ ዋይት ሃውስ ኣብ ዘቕረቦ መደረ: ኣብዚ ግዜና: ኣብቲ እንመርጾ ቦታን ኣብቲ እንመርጾ ግዜን ብሓይልን ብትኽክል ኽንምልስ ኢና " ኢሉ ።

ኣውስትራሊያ ካብ 2017 ጀሚሩ ንናይ ሽበራ ዉድብ ኣይኤስ-ከይ ብዝብል ወግዓዊ ዝርዝር ኣስፊራ ኣላ ።

ብዛዕባ እቲ ጉጅለን ብዛዕባ ታሪኹን ከምዚ ዝስዕብ እዩ ።

ኣይ ሲ ስ- ኬ (ISIS-K) መን'ዩ?

ድሕሪ እቲ ኣብ ዒራቕን ሶርያን ብ2014 ከሊፋዊ መንግስቲ ከም ዝዀነ ተኣዊጁ ዝነበረ ኣዋርሕ ፡ እቶም ካብ ፓኪስታናውያን ጣሊባን እተሰጕጉ ዕጡቓት ፡ ኣብ ኣፍጋኒስታን ምስዝነበሩ ዕጡቓት ሓቢሮም ፡ ምስ ኣቡ ባክር ኣል-ባቕዳዲ ተማእዘዝቲ ምዃኖም ቃል ብምእታው ዞባዊ ምዕራፍ ኣዳለዉ ።

እቲ ጕጅለ ንዓመታኡ ኣብ ሰሜናዊ ምብራቕ ኣፍጋኒስታን ፡ ብፍላይ ከኣ ኣብ ኩናር ፡ ናንጋርሃርን ኣውራጃ ኑሪስታንን ሱር ኽሰድድ ከሎ ፡ ብማእከላይ መሪሕነት ኣይ.ኤስ ወግዓዊ ኣፍልጦ ተዋህቦ ።

ኣብ ርእሲ እዚ ድማ ኣብ ካልኦት ክፋላት ፓኪስታንን ኣፍጋኒስታንን እንተላይ ካቡል ናይ ሰላሕታ ዋህዮታት ከቕውም ከም ዝኸኣለ ናይ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ክኢላታት መርመራ ይሕብሩ ።

ብመሰረት እቲ ኣብ ዝሓለፈ ወርሒ ዝወጸ ጸብጻብ ባይቶ ጸጥታ ውድብ ሕቡራት ሃገራት ፡ ኣብ ቀረባ እዋን ሓይሉ ካብ ኣስታት ሽሕ ንጡፋት ተቓለስቲ ናብ ትሕቲ 500 ይፈላለ እዩ ።

"ኮራሳን" ታሪኻዊ ስም ናይዚ ዞባ ኮይኑ ፡ ኣብ ገለ ክፋል ናይ ሎሚ ፓኪስታን ፡ ኢራን ፡ ኣፍጋኒስታንን ማእከላይ እስያን ይርከብ ።

آسترالیا قبل از وقوع حمله انتحاری در میدان هوایی کابل به عملیات نجات شهروندان و ویزه‌داران خود از افغانستان پایان داد. Source: AFP

እንታይ ዓይነት መጥቃዕቲ'ዩ ዝገብር?

ናይ ኣፍጋኒስታን-ፓኪስታን ምዕራፍ ኣይ ኤስ፡ ኣብዚ ቀረባ ዓመታት ካብ ዘጋጠመ ዝኸፍአ መጥቃዕትታት ተሓታቲ እዩ ።

ኣብ ክልቲአን ሃገራት ኣብ መሳጊድ ፡ ኣብ ቅዱስ ቦታታት ፡ ኣብ ኣደባባያትን ሆስፒታላትን ንዝርከቡ ሰላማውያን ሰባት ብጃምላ ምቕታል ቀጺሉ ኣሎ ።

ብፍላይ እቲ ጉጅለ ንኣመንቲ ምስልምና ከም መናፍቓን ገይሩ ካብ ዝቘጽሮም ጉጅለ ኣለዉ ፡ እንተላይ ንሺዓውያን ዒላማ ገይሩዎም ኣሎ።

ዝሓለፈ ዓመት ፡ በቲ ንዓለም ዘሰምበደ መጥቃዕቲ ተወቒሱ እዩ ፣ እቶም ኣብቲ ሺዓ ብብዝሒ ዝነብሩሉ ጐረባብቲ ካቡል ዝርከብ መወለዳን ኣብ ዝርከብ ደማዊ ዕርዲ ብምእታው ፡ 16 ኣዴታትን ከም ዝሞታ ተገሊጹ እዩ ።

ቦምባታት ምስዳውን ቅትለትን እንተዘይኮይኑ፡ ኣይኤስ-ከይ ፡ ብሰንኪ ጣሊባንን ብኣመሪካ ዝምራሕ ወተሃደራዊ ስርሒታትን ፡ ኣብቲ ዞባ ዝርከብ ዝዀነ ይኹን ክሊ ክሕዝ ኣይከኣለን ።

ናይ ኣይ ኤስ ኣይ ኤስ ኣይ ኬ ን ጣሊባንን እንታይ ዝምድና ኣለዎም?

ክልቲኦም ጕጅለታት ን ሱኒ እስላም ዝድግፉ እኳ እንተ ኰኑ ፡ ኣብ መንጎኦም ፍቕሪ የልቦን ።

ናይ ሓቂ ተኸተልቲ ጅሃድ ኢና ይበሉ እምበር ፡ ሃይማኖትን ስልትን ይፈላለዩ እዮም ።

እዚ ቱስል እዚ ኣብ መንጎ ክልቲኦም ደማዊ ኲናት ከም ዝህሉ ገይሩ እዩ ፣ ጣሊባን ድማ ድሕሪ 2019 ኣይኤስ-ከይ ከምቲ ኣብ ማእከላይ ምብራቕ ዝነበረ ወላዲኡ ኣብ ውሑስ ክሊ ከም ዘይኣቱ ምስ ገበረ ፡ ብዙሕ ዓወት ረኺቡ እዩ ።

ኣይኤስ ኣብ መንጎ እቶም ክልተ ጕጅለታት ጂሃዳዊያን ጽልኢ ከም ዘሎ ኣብ ዝገልጸሉ እዋን ፡ ንጣሊባን ከም ኸሓድቲ ገይሩ ጠቒስዎም ኣሎ ።

ጣሊባን ኣብ ኣፍጋኒስታን ምዕዋትይ ኣይ ኤስ እንታይ ምላሽ እዩ ሂቡ?

ጽቡቕ ኣይኰነን ።

ኣይ ኤስ ነቲ ኣብ ዝሓለፈ ዓመት ኣብ መንጎ ዋሽንግተንን ጣሊባንን እተገብረ ርክብ ኣዝዩ ነቒፍዎ እዩ ነይሩ: እዚ ከኣ ወተሃደራት ወጻኢ ከም ዝስሕቡ ዝገበረ እዩ ነይሩ: እዚ ከኣ ነቲ ጠንቂ ጂሃዳዊ ተግባራት ከም ዝሓደጎ ብምኽሳስ እዩ ወቒስዎ።

ድሕሪ እቲ ጣሊባን ኣብ ኣፍጋኒስታን ዘገበሮ በርቓዊ ዓወት ፡ ኣብ መላእ ዓለም ዝርከቡ ሓያሎ ጂሃዳውያን ፡ ሓጐሶም ገሊጾም እዮም ፣ ኣይ ኤስ ግን ዮሃናኡ ኣይገለጸን።

ሓደ ካብቲ ድሕሪ ውድቀት ካቡል ዝወጸ ርእይቶታት ከም ዝሕብሮ ፡ ጣሊባን ምስ ኣመሪካ ብዛዕባ ምውጻእ ዜጋታት ወጻኢ ብዝገበሮ ርክብ ብዙሓት ጀሃዳውያን ከም ዝኸድዖም ኣይ ኤስ ከሲሱ።

Additional reporting by SBS News.