ዊሊያም ሩቶ፡ ሓድሽ ምሩጽ ፕረሲደንት ኬንያ ምዃኑ ተገሊጹ።

ዊልያም ሩቶ ተዓዋቲ ናይቲ ከቢድ ንሕንሕ ዘለዎ ፕረሲደንታዊ ምርጫ ኬንያ ምዃኑ ተነጊሩ። እዚ ዝኾነ ኣብቲ ቀንዲ ደገፍቲ መቐናቕንቱ ዘለዎ ከባቢታት ነቲ ስዕረት ንዘይምቕባል ዕግርግር ተላዒልሉ ኣብዘሎ እዋን'ዩ።

Kenya's president-elect William Ruto. Source: Getty / TONY KARUMBA/AFP via Getty Images

ሓላፊ ምርጫ ኬንያ፡ ምክትል ፕረዚደንት ዊልያም ሩቶ ብሰኑይ ኣብ ዝተኻየደ ፕረዚደንታዊ ውድድር ክዕወት ከም ዝኽእል እኳ እንተ ኣወጀ ፡ ገለ ላዕለዎት ሰበ-ስልጣን ምርጫ ግን ነቲ ውጽኢት ከም ዝነጸግዎ ፡ እዚ ነቲ ቅድሚ ሕጂ ተበታቲኑ ዝነበረ ናዕቢ ዳግም ኸይለዓል ዝሰግእ ፈጢሩ ኣሎ።

ሩቶ ተዓዋቲ ምዃኑ ምስ ተነግሮ ፡ ነቲ ኮሚሽን ምርጫ "ጀጋኑ" ከም ዝዀነ ገይሩ ብምጽዋዕ ፡ "ንድሕሪት ግልጽ ምባል የለን ። ንመጻኢ ንጠምት ኣሎና ። ንቕድሚት ኽንግስግስ ኵለን ኣእዳውና ኣብ ሕቖና ጌርና ንቕድሚት ክንግስግስ ኣሎና "በለ።

እቲ ወዲ 55 ዓመት ሩቶ፡ ናይ ኬንያ ፡ ሓምሻይ ፕረዚደንት ኬንያ ንምዃን ኣብ ዝገበሮ ወፈራ ፡ ነቶም ትሑት ኣታዊ ዘለዎም "ጻዕረኛታት" ከም ዘዕብዮም ተመባጽዐ ።

ነቲ ኣብ ኬንያ ዝጸንሐ ፖለቲካዊ ስርወ-ንግስነት እውን ከምዝበትኮ ቃል ኣትዩ ነበረ ፣ እቲ ስርወ ንግስነት ዝበሎ፡ ነቲ ራይላ ኦዲንጋን ፕረዚደንት ኡሁሩ ኬንያታን ናይታ ሃገር ናይ መጀመርታ ምክትል ፕረዚደንትን ፕረዚደንትን ካብ ዝነበሩ ዝመጹ እዮም ።

ናይ ክልተ ግዜ ናይ ፕረዚደንትነት ደረት ዘገልገለ ሚስተር ኬንያታ ድሕሪ እቲ ናይ ዝሓለፈ ምርጫ ን ሩቶ ደጊፉ: ኣብዚ ግዜ እዚ ድማ ንሚስተር ኦዲንጋ ብምድጋፍ ኣብ ስልጣን ፕረዚደንትነት ንኽዕወት ሓሙሻይ ፈተነ ገበረ ።

ሚስተር ሩቶ ኣብ ስልጣን ምስ ደየበ ፡ ነቲ ኣብ ምብራቕ ኣፍሪቃ ምዕቡል ዝዀነ ቁጠባ ኣብ ትውንን ኬንያ፡ ቊጠባውን ማሕበራውን ቅልውላው ከጋጥሞ እዩ ። እቶም ድኻታት ኬንያውያን ድሮ ብሰንኪ ኮቪድ-19 ኣብ መላእ ዓለም ተኸሲቱ ዘሎ ምኽባር ዋጋታት ምግብን ነዳድን ፡ ምስቲ ኣብ መላእ ዓለም ተኸሲቱ ዘሎ ቅልውላው ክፈትሕዎ ኣለዎም ።

እቲ ን40 ዓመት ዝቐጸለ ደርቂ ፡ ንሰሜን እታ ሃገር ኣዕንዩዋ እዩ ፣ 4.1 ሚልዮን ህዝቢ ድማ ኣብ ረድኤት ምግቢ ተጸጊዖም እዮም ፣ ዕዳ ናይታ ሃገር'ውን ኣዝዩ ወሲኹ እዩ ።

ሚስተር ሩቶ ፡ ናይ ክዋንዛ ( ኬንያ ቀዳማይ) ኪዳን ዝመርሕ ኮይኑ እቲ ኣስታት ሓደ ሰሙን ናይ ኬንያውያን ናይ መወዳእታ ውጽኢት እቲ ምርጫ ክመርሕ ዝጸንሐ መራሒ ተቓወምቲ ኦዲንጋ ኰይኑ እዩ ነይሩ ።

ኣቦ መንበር ኮሚሽን ምርጫ ዋፉላ ቸቡካቲ: ሚስተር ሩቶ ከም እተዓወተ ቅድሚ ምግላጹ ሒደት ደቓይቕ ኣቐዲሙ: እታ ምክትልቱ ጁልያና ሸሬራ ንሳን ካልኦት ሰለስተ ሰብ መዚን ነቲ ውጽኢት ከም ዝነጸግዎ ንመራኸቢ ብዙሃን ኣብ እተፈላለየ ቦታ ነጊራ ነበረት ።

"ብምኽንያት እቲ ኣብ ዝሓለፈ ክፋል ሓፈሻዊ ምርጫ እተገብረ ኦፓልዋክ ፡ ነቲ ዝተነግረ ውጽኢት ናትና እዩ ክንብል ኣይንኽእልን ኢና" በለት ።

ኮሚሽን ምርጫ ኬንያ ሸውዓተ ሰብ መዚ ኣለውዎ ።

ናይ ዕግርግር ታሪኽ

ኮሚሽን ምርጫ ፡ ከምቲ ድሕሪ ምርጫ 2007 ልዕሊ 1,200 ሰባት እተቐትሉሉ ጐነጽ ምእንቲ ኸይፍጠር ፡ ብዙሕ መርመራታትን ሚዛናትን ገይሩ እዩ ። ብ2017 ፡ ላዕለዋይ ቤት ፍርዲ ነቲ ኣብ ፈለማ ብሰንኪ እቲ ኣብ መስርሕ ምርጫ ዝነበረ ዘይስሩዕ ኣሰራርሓ ብዝብል ነቲ ዉጽኢት ምርጫ ምስሰረዞ ፡ ልዕሊ 100 ሰባት ተቐቲሎም እዮም ።

ሚስ ሸሬራ ፡ እቲ ብዛዕባ ድምጺ ዝቐርብ ክስታት ፡ ልክእ ከምቲ ብ2007ን 2017ን እተገብረ ፕረዚደንታዊ ክትዕ ናብ ደማዊ ግጭት ኸይመርሓና ፡ እቶም ተኸራኸርቲ ወገናት ብቤት ፍርዲ ኣቢሎም ጉዳዮም ከቕርቡ ተላብያ ኣላ ።

ሚስተር ቸቡካቲ ንሩቶ ተዓዋቲ ከም ዝዀነ ቅድሚ ምግላጹ ፡ ክልተ ሰብ መዚን ዋና ኣካያዲ እቲ ኮሚሽን ምርጫን ከም እተጐድኡን ሕክምና ከም እተገብረሎምን ገሊጹ ።

ሚስተር ቸቡካቲ ከምዝገለጾ ሚስተር ሩቶ 50.49 ሚኢታዊ ድምጺ ብምርካብ ኣንጻር ናይ ሚስተር ኦዲንጋ 48.5 ሚኢታዊ ድምጺ ተዓዋቲ ኮይኑ ኣሎ ።

እቲ ዝተዓወተ ሕጹይ 50 ሚኢታዊ ዝተደመሮ ሓደ ድምጺ ክረክብ ኣለዎ ።

ውድብ ሕቡራት ሃገራት ነዚ ውጽኢት ዝከታተሎ ዘሎ ኮይኑ ፣ ወሃቢ ቃል ው.ሕ.ሃ. ስቴፋን ዱጃሪክ ፡ ኵሎም ሕጹያት ፡ "ንዜጋጥም ዝዀነ ይኹን ጸገማት ንምፍታሕ ፡ ሕጋዊ መስመር ክጥቀሙ" ኣተባቢዑ ።

ኣብ ኬንያ ዝርከብ ኤምባሲ ኣመሪካ ፡ ኩሎም ወገናት ብዛዕባ እቲ ምርጫ ዘለዎም ስክፍታ ብሰላም ንምፍታሕ ብሓባር ክሰርሑ ተማሕጺኑ ።

ኣብ መግለጺኡ ፡ "ኵሎም መራሕቲ ፖለቲካዊ ሰልፊ ፡ ደገፍቶም ሰላማዊ ክዀኑን ካብ ዓመጻ ኽርሕቑን ብቐጻሊ ኺምሕጸኑ ንሓትት ኢና" በለ ።

'ገና ኣይተወደአን'

ሚስተር ኦዲንጋ ኣብቲ መግለጺ ኣይተኻፈለን ። ማርታ ካሩዋ ምስኡ ኮይና ኣብ ምርጫ ትወዳደር ፡ "ክሳዕ ዘይተወደአ ኣይተወደአን" ክትብል ብትዊተር መልእኽቲ ሰዲዳ ።

ናይ ኦዲንጋ Azimio La Umoja (Declaration of Unity) (ኣዋጅ ሓድነት) ኪዳን ሃገራዊ ሓላፊ ዝኾነ ሳይታባኦ ካንቾሪ ንጋዜጠኛታት ኣብ ዝሃቦ መግለጺ "ዋፉላ ቸቡካቲ ብህዝቢ ኬንያ ነጻ ርትዓዊ ዝኾነ ምርጫ ንምክያድ ተሓተትቲ ምግባር" ክቕጽል ምዃኑ ሓቢሩ ።

ኣብቲ ኣብ ናይሮቢን ኪሱሙን ዝርከብ ናይ ኦዲንጋ ድገፍ ዘለዎ ሻዉላት ብቕጽበት'ዩ ዕግርግር ተላዒሉ ።

ኣብ ጐደናታት ኪቤራ ፡ ካብ ኪሱሙ ንምዕራብ እታ ሃገር እውን ፡ ሰባት ጐማታት እናኣቃጸሉ ከለዉ ፡ ጸሊም ትኪ ይርአ ነበረ ። ፖሊስ ነቶም ህዝቢ ንምብታን ዘንብዕ ጋዝ ተኮሱ ።

ኣብ ክሱሙ ኣመሓዳሪ ኣናንያንግ 'ኒዮንግ' ፡ ዓወት ሩቶ ምስ ተነግረሉ ኣብ ገለ ክፋል እታ ከተማ ተቓውሞታት ምስ ተላዕለ ፡ ኩነታት ብህድኣት ክዛዘም ጸዊዑ ። እቶም ኣመራርሓ ኣዚሚዮ ንኦዲንጋ "ፍትሒ ንምርግጋጽ" ኽገብርዎ ዝሓሰቡ ነገር ንምግባር ክሰርሑ እዮም ድማ እዩ ።