Kuala Lumpur 2025: Kỳ họp lịch sử với thành viên thứ 11, nhưng áp lực đa chiều khiến ASEAN bước vào “ngã ba đường” đầy cam go.
Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47 tại Kuala Lumpur (26-28/10/2025) đã khép lại với những điểm nhấn mang tính bước ngoặt nhưng cũng đầy thử thách. Dưới sự chủ trì của Malaysia với chủ đề “Bao trùm và Bền vững”, ASEAN không chỉ chào đón Timor-Leste chính thức là thành viên thứ 11 mà còn thể hiện sự khéo léo trong "ván cờ" ngoại giao đa phương, dù phải đối mặt với ba áp lực lớn chưa từng có.
Điểm nhấn chiến lược: "Ván cờ" đa phương cân bằng
Điểm ấn tượng nhất tại hội nghị là ba tuyên bố chung chiến lược, cho thấy nỗ lực của ASEAN trong việc quản lý quan hệ với các cường quốc và đối tác lớn:
ASEAN - Nhật Bản: Cam kết thúc đẩy AOIP (Tầm nhìn của ASEAN về Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương), tập trung vào an ninh hàng hải, kết nối, phát triển bền vững và chuyển đổi số. Đây là bước đi củng cố an ninh khu vực và các giá trị tự do, mở.
ASEAN - Ấn Độ: Đẩy mạnh Năm Du lịch ASEAN-Ấn Độ 2025, nhấn mạnh vai trò của du lịch trong giao lưu nhân dân, tăng trưởng kinh tế bền vững, và bảo vệ tài nguyên biển.
ASEAN - Hoa Kỳ: Công bố Khuôn khổ Hiệp định Thương mại đối ứng công bằng và cân bằng, một động thái nhằm cân bằng kinh tế, dù mang dấu ấn chính sách "đối ứng" của Tổng thống Trump, hướng tới các thỏa thuận song phương công bằng hơn thay vì hiệp định chung toàn khối.
Ngã ba đường cân não và thách thức lịch sử
Phân tích chuyên sâu cho thấy, đây là một trong những kỳ họp khó khăn nhất của ASEAN. Các thành viên phải đồng thời đối diện với ba thách thức lớn:
1. Khủng hoảng Myanmar kéo dài: Gần 5 năm, Đồng Thuận 5 Điểm (4/2021) vẫn bị chính quyền quân sự phớt lờ. Hậu quả là thảm họa nhân đạo lan rộng (3,5 triệu người di tản, >6.700 thường dân thiệt mạng) và đặc biệt nguy hiểm là sự can thiệp của Trung Quốc vào tiến trình hòa giải (làm trung gian ngừng bắn và bàn giao Lashio), cho thấy ASEAN đang bị gạt ra rìa trong chính vấn đề của thành viên mình.
2. Cạnh tranh Trung - Mỹ gay gắt: Sự hiện diện của cả Tổng thống Trump (tái cam kết "sát cánh 100%", công bố khung thương mại mới) và tầm ảnh hưởng kinh tế khổng lồ của Trung Quốc (đối tác thương mại lớn nhất, đàm phán FTA 3.0) đang buộc các thành viên phải thực hiện chính sách cân bằng ngày càng khó khăn (ví dụ: Philippines mở rộng EDCA với Mỹ nhưng phụ thuộc kinh tế vào Trung Quốc).
3. Thực thi Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045: Tham vọng lớn (mục tiêu nền kinh tế thứ 4 thế giới, GDP 4 nghìn tỷ USD vào 2045) đối lập với năng lực thể chế yếu (ngân sách Ban Thư ký chỉ $20 triệu/năm, quá nhỏ so với EU) và khoảng cách phát triển số lớn giữa các thành viên.
Kinh tế kỹ thuật số: "Viên Ngọc" DEFA quyết định tương lai
Trong Tầm nhìn 2045, Hiệp định Khung Kinh tế Kỹ thuật số (DEFA) nổi lên là "viên ngọc" tiềm năng nhất.
Nếu thành công, DEFA sẽ là thỏa thuận kinh tế kỹ thuật số khu vực đầu tiên trên thế giới, được kỳ vọng mở khóa 2 nghìn tỷ USD vào năm 2030 thông qua việc hài hòa hóa tiêu chuẩn về thương mại điện tử, luồng dữ liệu, an ninh mạng và quản trị AI.
Tuy nhiên, việc thực thi Tầm nhìn 2045 và DEFA đối mặt với nhiều rào cản: Khoảng cách sẵn sàng kỹ thuật số giữa Singapore/Malaysia và Lào/Campuchia/Myanmar; Thương mại nội khối thấp (chỉ 21% so với 60% của EU); và căn bệnh "mạnh trên giấy tờ, yếu trong thực thi" đã tồn tại từ lâu của ASEAN.
Ba kịch bản tương lai đến 2030
Tương lai của ASEAN sẽ nằm trong một trong ba kịch bản sau:
| Kịch bản | Đặc điểm chính | Khả năng |
| Tốt nhất | Thích ứng chiến lược: DEFA thành công, thương mại nội khối lên 30%. giải quyết được myanmar, duy trì tự chủ và đa dạng hóa quan hệ. | thấp |
| Trung bình | Suy giảm được quản lý: (khả năng cao nhất) vẫn là diễn đàn đối thoại, ngăn leo thang căng thẳng. hội nhập kinh tế chậm, không giải quyết được myanmar nhưng ngăn xuống cấp thêm. | cao nhất |
| Tồi tệ nhất | Tan rã chức năng: khủng hoảng myanmar gây bất ổn lan rộng. cạnh tranh Trung - Mỹ chia rẽ asean thành các phe phái. asean chỉ còn là "hội nghị nghi lễ". | thấp/trung bình |
Ván cược lớn nhất: Chuyển từ tuyên bố sang hành động
Ván cược lớn nhất của ASEAN hiện nay là chuyển từ văn kiện đẹp sang thực thi quyết đoán. Từ Tầm nhìn 2045, DEFA, COC, đến Đồng thuận 5 Điểm về Myanmar, tất cả đều đòi hỏi một sự cải tổ cơ cấu triệt để: Tăng ngân sách, trao thêm quyền cho Ban Thư ký, linh hoạt hóa nguyên tắc đồng thuận và xây dựng cơ chế xử lý khủng hoảng nhanh.
Nếu không có sự thay đổi này, ASEAN có nguy cơ mất vai trò trung tâm, bị cuốn vào quỹ đạo của các cường quốc. Ngược lại, một ASEAN mạnh không chỉ tự ổn định khu vực mà còn là lực lượng cân bằng then chốt ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương. Trớ trêu thay, chính sự cạnh tranh của Mỹ và Trung Quốc – hai nước đều cần một ASEAN ổn định – đang làm suy yếu nền tảng này.
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
