Chương trình nhà ở giá rẻ của chính phủ đang chịu áp lực

Quỹ Tương lai Nhà ở Úc (HAFF) đang chịu sự giám sát chính trị gay gắt, sau khi một cuộc kiểm toán liên bang kéo dài 9 tháng được khởi động. Chương trình trị giá 10 tỷ đô la này, nhằm thúc đẩy nhà ở xã hội và nhà ở giá rẻ, bị phe Đối lập cáo buộc lãng phí tiền thuế của người dân và chi trả quá mức cho bất động sản. Cuộc tranh luận chủ yếu xoay quanh việc quỹ này chậm triển khai và các chuyên gia lo ngại rằng, cơ cấu của nó khuyến khích giá thuê "giá rẻ giả mạo" gắn liền với thị trường, hơn là nhà ở công cộng thực sự.

For many Australians, owing their own home will remain an elusive dream, writes Saman Shad

Một cuộc kiểm toán đã bắt đầu đối với việc thiết kế và thực thi, Quỹ Tương lai Nhà ở Úc của Chính phủ Liên bang, còn được gọi là H-A-F-F.

Được thành lập vào năm 2023, mục tiêu của quỹ là giải quyết cuộc khủng hoảng nhà ở của Úc, bằng cách cung cấp kinh phí để tăng nguồn cung nhà ở xã hội và nhà ở giá rẻ.

Quỹ khởi đầu với 10 tỷ đô la và đặt mục tiêu xây dựng 40.000 nhà ở xã hội và nhà ở giá rẻ, trong vòng 5 năm.

Quỹ đang chịu áp lực, vì chi tiêu chỉ tương đương với 8 ngôi nhà ở Sydney, vào năm rồi.

Phát ngôn nhân đối lập về Nhà ở và Người vô gia cư là ông Andrew Bragg gọi, đây là một trong những thảm họa chính sách công lớn nhất, trong cuộc đời ông.

“Quỹ này đang lãng phí tiền thuế của người dân, chi trả quá nhiều cho nhà ở, trong một số trường hợp, quỹ sẽ phải chi hơn 1,3 triệu đô la cho mỗi ngôi nhà, trong khi chi phí trung bình của một ngôi nhà ở Úc là khoảng 500.000 đô la”, Andrew Bragg.

Tổng Kiểm toán Caralee McLiesh thông báo, cuộc kiểm toán kéo dài 9 tháng đang được tiến hành.

Việc nầy làm gia tăng áp lực lên quỹ, nơi Chủ tịch Carol Austin đã từ chức trong tháng này, trong bối cảnh cuộc điều tra về các cáo buộc bắt nạt đang diễn ra.

Phó Thủ quỹ Ben Mulino, ủng hộ dự luật này.

“Quỹ Tương lai Úc là một chương trình được thiết kế tốt, đã chứng kiến một số lượng lớn các dự án nhà ở được phê duyệt. Tôi đã chứng kiến một số dự án như vậy, ngay tại khu vực bầu cử của mình. Tôi đã tham dự các sự kiện với Bộ trưởng Bộ Nhà ở, nơi tôi thấy những dự án phát triển rất đáng kể, sẽ cung cấp nhà ở cho người dân ở những khu vực tuyệt vời, nhà ở xã hội và nhà ở giá rẻ”, Ben Mulino.

Trong khi đó Bộ trưởng Bộ Nhà ở Clare O'Neil, đang đổ lỗi cho phe Đối lập và Đảng Xanh, vì đã trì hoãn quỹ.

Bà tuyên bố, 55.000 căn nhà giá rẻ tốt hơn nhiều, so với 373 căn nhà xã hội và nhà ở giá rẻ, do Liên đảng xây dựng trong thập niên qua.

“Kế hoạch dự án lịch sử mà chính phủ chúng ta đang thực hiện, phần lớn tập trung vào việc xây dựng thêm nhà ở cho người dân Úc. Chúng tôi đang thực hiện điều đó, bằng cách xây dựng 55.000 nhà ở xã hội và nhà ở giá rẻ, điều mà đảng Xanh đã làm mọi cách để ngăn cản chúng tôi”, Clare O'Neil.

Còn Thượng nghị sĩ Barbara Pocock của đảng Xanh hoan nghênh cuộc kiểm toán, cho rằng quỹ này luôn quá phức tạp và quá chậm.

“Tại sao chính phủ không đầu tư trực tiếp, vào nhà ở công cộng và cộng đồng? Họ nên đầu tư trực tiếp, vào nhà ở công cộng và cộng đồng. Cách này nhanh hơn, rẻ hơn và đã hiệu quả trong lần gần đây nhất, Úc phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nhà ở sau chiến tranh. Chúng tôi biết, mình có thể làm được. Chúng tôi đã từng làm được”, Barbara Pocock.

Trong khi đó Kristin O'Connell từ Viện Xóa Đói Giảm Nghèo, cũng đồng tình với quan điểm này.

Tuy nhiên bà cảnh báo rằng, sự khác biệt giữa nhà ở công cộng, nhà ở cộng đồng và nhà ở giá rẻ, có thể không rõ ràng, đối với những người không cần nhà ở giá rẻ.

“Nhà ở công cộng là thứ mà chúng ta từng có rất nhiều ở đất nước này, và rất nhiều loại người khác nhau đã sống ở đó. Nhà ở xã hội thuộc sở hữu của chính phủ, được thuê từ chính phủ, và bạn phải trả tiền thuê nhà, bất kể bạn là ai nếu bạn sống ở đó, khi chúng ta xem xét nhà ở xã hội, thường do các tổ chức nhà thờ điều hành. Hoạt động của chúng tôi được điều hành, bởi các tổ chức nhà thờ và các tổ chức từ thiện doanh nghiệp khác, có quy mô rất lớn và hoạt động theo cách rất giống, với các nhà phát triển bất động sản. Nó thực sự tập trung vào việc xây dựng danh mục tài sản, bạn có ít quyền sở hữu hơn, nghĩa là chủ nhà ở xã hội có nhiều lý do và nhiều cách hơn, để đuổi bạn ra khỏi nhà, so với chủ nhà ở xã hội của bạn”, Kristin O'Connell.

Bà cho biết Quỹ Tương lai Nhà ở Úc được xây dựng, để khuyến khích lợi nhuận tối đa cho các nhà phát triển.

Điều này khuyến khích họ xây dựng nhà ở, với giá thuê "giả mạo giá cả phải chăng", gắn liền với thị trường, thay vì nhà ở xã hội thực sự giá cả phải chăng, gắn liền với thu nhập.

Đối với nhà ở xã hội, bà O'Connell tin rằng quỹ này không cung cấp bất kỳ động lực nào.

“Không có động lực nào cho bất kỳ ai xây dựng nhà ở công cộng, bởi vì toàn bộ điều này khuyến khích các chính quyền tiểu bang, bán đi và tư nhân hóa nhà ở xã hội của họ và thay thế bằng Nhà ở Cộng đồng. Vì vậy, không chỉ những người tiếp cận quỹ này có nhiều khả năng và cố gắng xây dựng những thứ, khiến họ phải trả tiền thuê nhà cao hơn. Chúng ta còn có các chính quyền tiểu bang ủng hộ trách nhiệm và người thuê nhà ở công cộng trên khắp đất nước, bị mất nhà với sự hỗ trợ của Chính phủ liên bang”, Kristin O'Connell.

Bà cũng chỉ ra rằng, nhà ở giá rẻ có giới hạn thu nhập và gắn liền với giá thuê thị trường.

“Nhà ở giá rẻ không phải là tên gọi của nó. Nó không phải là giá cả phải chăng, nếu bạn sống ở một nơi như Sydney, nơi giá thuê thị trường cho một căn hộ một phòng ngủ là 600 đô la, cái gọi là nhà ở giá rẻ của bạn sẽ là 500 đô la, cho một căn hộ một phòng ngủ”, Kristin O'Connell.

Bản kiểm toán sẽ công bố kết quả, vào tháng 6 năm 2026.

Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese

Nghe SBS Tiếng Việt trên ứng dụng miễn phí SBS Audio, tải về từ App Store hay Google Play