“Trước đây chỉ có 18 carat mà thôi.”
Đó là lời của thợ kim hoàn Danny Georgakopoulos khi nói về vàng.
Với vàng, carat càng cao càng được coi trọng.
“Nếu bạn bảo một bà lớn tuổi người Ý hay Hy Lạp nhận món gì không phải 18 carat thì chẳng khác nào bạn chửi họ. Họ sẽ khó chịu ngay. Nhưng điều đó giờ đã thay đổi.”
Và sự thay đổi chính là khách hàng hiện nay đang chọn vàng carat thấp hơn.
Nguyên nhân là vì giá vàng đã tăng vọt.
“Giá vàng đã tăng. Trong 12 tháng qua đã tăng khoảng 40%. Riêng từ tháng Một đến tháng Sáu năm 2025 đã tăng khoảng 20%. Đây thực sự là một bước nhảy lớn.”
Cửa tiệm của ông, Aurea Designs, phục vụ chủ yếu cho khách hàng có nguồn gốc Hy Lạp và Ý.
Tiệm nằm trên đường Homer, thuộc khu ngoại ô Earlwood ở Sydney – nơi được xem như một trung tâm nhỏ cho các cửa hàng váy cưới…
“Rất nhiều thánh giá. Chúng tôi bán rất nhiều. Ở đây giống như một trung tâm cho đám cưới và lễ rửa tội, nên mọi người thường đến mua cho dịp này. Cũng có vài cửa hàng khác bán kẹo bonbonniere, quần áo trẻ em… Vì vậy tôi bán rất nhiều mặt thánh giá, luôn trữ sẵn khá nhiều. Chúng tôi cũng làm rất nhiều nhẫn cưới, nhẫn đính hôn.”
Ngoài ra còn có những món kinh điển – dây chuyền vàng bản to.
Không chỉ phổ biến trong văn hoá hip-hop, nơi chúng luôn được ưa chuộng, kiểu trang sức này còn có lịch sử lâu đời.
Người Hy Lạp, Ai Cập, La Mã cổ đại và nhiều nền văn hoá khác đều từng coi trọng phong cách này, vốn đã thoái trào trong những năm gần đây – ít nhất là ở các nước phương Tây.
Nhưng nay chúng đã quay trở lại – tất nhiên chỉ dành cho những ai đủ khả năng chi trả mức giá cao ngất ngưởng.
“Trước đây kiểu đó bạn chẳng mua đâu. Nhưng giờ lại đang trở nên phổ biến trở lại. Nhiều người, đặc biệt là giới trẻ, muốn trang sức bản to hơn. Nó cũng đang được một vài rapper ưa chuộng, họ đeo cả dây chuyền và mặt dây chuyền to bản.”
Tình yêu với vàng có lịch sử lâu đời.
Từ 5.000 năm trước Công Nguyên, người Ai Cập đã sử dụng vàng tìm thấy ở lòng sông Nile để trang trí, trong khi nó cũng xuất hiện nhiều trong các nền văn hóa cổ châu Âu, Trung Đông và Nam Á, cùng nhiều nơi khác.
Câu hỏi đặt ra là, tại sao con người ở hầu hết các nơi trên thế giới lại yêu thích kim loại sáng bóng này đến vậy?
Giáo sư Nitika Garg là nhà nghiên cứu hành vi người tiêu dùng tại UNSW ở Sydney.
“Thật buồn cười phải không? Rõ ràng đây vừa là văn hóa vừa là truyền thống, khi con người gán giá trị cho vàng, không chỉ về giá trị thực của tài sản, mà còn về giá trị tinh thần – được coi là mang lại may mắn hoặc tượng trưng cho lời chúc tốt đẹp gửi đến người thân và bạn bè trong những dịp đặc biệt. Nghiên cứu cũng cho thấy con người theo thời gian đã tiến hóa để bị thu hút bởi trang sức và vàng, vì chúng mang lại cảm giác an toàn – là một tài sản, một nguồn lực. Giống như nước hay thức ăn, những tài sản này theo thời gian trở nên có ý nghĩa đối với chúng ta.”
Vậy nguyên nhân nào khiến giá vàng tăng?
Các chuyên gia cho rằng các yếu tố địa chính trị, bất ổn toàn cầu và nỗi lo lạm phát, cộng với mối đe dọa từ thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump, chỉ là một vài trong số những lý do.
Hội đồng Vàng Thế giới (World Gold Council) cho biết các ngân hàng trung ương cũng đang mua vàng với khối lượng lớn, và các nhà đầu tư thường coi vàng là lựa chọn an toàn trong thời kỳ khó khăn.
Hội đồng này cũng cho biết, năm 2024, trang sức chiếm khoảng 50% tổng nhu cầu, dự trữ của ngân hàng trung ương khoảng 20%, điện tử và công nghiệp khoảng 7%, y tế và nha khoa khoảng 1%.
Mặc dù nhu cầu trang sức giảm do giá cao, nhưng vàng vẫn giữ giá trị văn hóa mạnh mẽ ở nhiều nơi trên thế giới.
Peter McGuire là Giám đốc điều hành tại Úc của Trading.Com.
“Trước hết, hãy nhìn vào châu Á, dải từ Úc kéo dài lên đến Nhật Bản, với Trung Quốc ở giữa và các nước như Malaysia. Chúng ta đều hiểu rằng với dân số đông, vàng đã là một nguồn giá trị, hay một giá trị gia đình, suốt hàng thiên niên kỷ. Việc sở hữu vàng thường liên quan đến của hồi môn, cất dưới gầm giường, dùng trong đám cưới hay các lễ hội trong năm, lễ rửa tội… đều là những dịp mà người ta tặng vàng cho nhau. Khi nhìn sang Bangladesh, Ấn Độ, Pakistan và Trung Đông, bạn sẽ thấy lại phần lớn khoảng 2 tỷ người. Vàng là một kho giá trị lớn, đặc biệt ở Ấn Độ. Nó gắn liền với văn hóa, di sản, và niềm tin của họ về việc lưu giữ giá trị.”
“Thành thật mà nói, với chúng tôi, đó là một nghi thức trong các lễ hội và dịp đặc biệt. Khi có trẻ em chào đời, chúng tôi mua vàng. Trong Diwali – Lễ hội Ánh sáng – chúng tôi cũng mua vàng và dâng lên đền thờ, để thờ cúng. Vàng thực sự là một sản phẩm quan trọng.”
Ajay và bạn đời đang bế một em bé khoảng tám đến chín tháng tuổi, với mái tóc dày màu sẫm, đi mua trang sức ở Harris Park, Sydney.
Đây là một trong vài cửa hàng trang sức ở khu vực này.
Chủ tiệm ước tính khoảng 90% khách hàng của cửa hàng đến từ các nước Nam Á.
Akshaj Sharma cùng cha điều hành Akshara Jewellery.
“Thông thường là các bộ dây chuyền và vòng tay, khá nặng và cồng kềnh. Bên nhà cô dâu sẽ tặng chú rể, bên nhà chú rể sẽ tặng cô dâu. Họ cũng tặng nhẫn nữa. Với cô dâu, thường là bộ dây chuyền và vòng tay. Chúng thường khá nặng để dùng được lâu dài.”
Harris Park ở phía tây Sydney được trìu mến gọi là Little India, bởi theo điều tra dân số năm 2021, khoảng 45% dân cư nơi đây sinh ra ở Ấn Độ.
Khu ngoại ô này dọc theo các cửa hàng tạp hóa, nhà hàng, cửa hàng quần áo và cửa hàng trang sức.
Vàng 22 carat chiếm ưu thế ở đây – là lựa chọn ưa thích của nhiều người Nam Á.
Điều này khiến vàng trở thành món quà đắt đỏ trong thị trường hiện nay – nhưng điều đó không ngăn được Ashima, người vừa mua quà cho hôn phu của mình.
“Trong văn hóa của chúng tôi, nếu tôi tặng anh ấy món gì làm bằng vàng, tôi không phải suy nghĩ gì khác. Nó vừa mang tính uy tín, vừa như một tài sản, giống như một khoản đầu tư. Anh ấy sẽ không bao giờ hỏi ‘tại sao em lại tiêu tiền vào món này?’ vì anh ấy sẽ thích nó. Tôi tặng anh ấy một mặt dây chuyền hình hộp có khắc tên bang của tôi. Tôi gốc Punjab, nên mặt dây chuyền có chữ viết tắt của Punjab, bằng tiếng mẹ đẻ của chúng tôi – tiếng Punjabi, không phải tiếng Anh. Tôi nghĩ anh ấy sẽ thích nó và còn có sự gắn kết cảm xúc với món quà này.”
Giáo sư Nitika Garg cho biết hành vi người tiêu dùng thường liên quan mật thiết đến văn hóa.
“Hầu hết các nền văn hóa ở Đông Nam Á đặc biệt coi trọng vàng, và nếu nhìn vào truyền thống của họ, đặc biệt là quanh các dịp cưới hỏi hoặc sinh con, sẽ có sự đầu tư hoặc trao đổi vàng đáng kể, dù là dưới dạng trang sức hay thỏi vàng. Tôi rõ về Ấn Độ từ kinh nghiệm cá nhân, nhưng cũng biết bạn bè từ Việt Nam, Thái Lan, thậm chí Trung Quốc, thì vàng cũng là một phần quan trọng trong các trao đổi cá nhân và xã hội.”
Tuy nhiên, bà cũng cho biết giá vàng tăng vọt đang gây áp lực lớn lên tầng lớp trung lưu ở Ấn Độ.
“Rõ ràng tôi có gia đình và bạn bè ở Ấn Độ, và vẫn có kỳ vọng rằng nếu là đám cưới của con trai hay con gái, bạn được mong đợi sẽ làm trang sức cho họ hoặc tặng trang sức cho bên còn lại. Điều này tạo áp lực, và rõ ràng làm tầng lớp trung lưu chịu nhiều ảnh hưởng hơn, vì họ không dư dả như người giàu hay quá ít như người nghèo. Với tầng lớp trung lưu, ít nhất là ở Ấn Độ, tôi thấy họ đang gặp khó khăn một chút, bởi nó thay đổi cách bạn có thể tặng món gì với cùng số tiền. Giờ giá vàng cao đến mức gần như không thể chạm tới.”
Akshaj Sharma cho biết số lượng người đến cửa hàng bán vàng thay vì mua đang tăng lên.
“Người ta có trang sức từ 10, 20 năm trước, họ vẫn mang đến bán cho chúng tôi, hoặc từ ông bà để lại. Ngoài ra, chi phí sinh hoạt tăng cũng khiến nhiều người phải bán vàng hơn. Người ta không đủ khả năng chi trả cuộc sống, nên họ bắt đầu bán hết trang sức mà gia đình họ đã tích trữ từ nhiều đời trước. Chúng tôi nhận được rất nhiều món như vậy.”
Vince là người Úc gốc Thổ Nhĩ Kỳ – một nền văn hóa khác cũng coi trọng vàng như một món quà.
“Tôi có một dây chuyền bản to mà tôi mua khi còn trẻ, nhưng vẫn giữ lại. Nó nặng khoảng 100 gram, thuộc loại dây trung bình. Vậy nên tôi đã bán nó khoảng sáu tháng trước.”
Ông nhận được gần 10.000 đô la cho món vàng này.
“Về mặt tinh thần, tôi đã phải suy nghĩ về việc này vài ngày, lúc thì nghĩ lúc thì không, nhưng tôi cũng không đeo nó, chỉ để trong ngăn kéo. Tôi cần tiền, nên cuối cùng đã bán đi. Một phần tặng cho các con, một phần sửa sang nhà cửa, một phần tiêu xài, và bây giờ thì gần như hết. Đúng vậy, gần như đã hết rồi.”
Vince cho biết trong văn hóa Thổ Nhĩ Kỳ, vàng vẫn là một món quà quan trọng, đặc biệt trong các đám cưới và thôi nôi.
Vàng cũng được coi là một tài sản giá trị – một phương án dự phòng trong thời kỳ khó khăn.
Trong đám cưới, chủ tiệc cũng mong đợi khách tham dự tặng vàng hoặc trang sức như quà cưới.
Vince cho biết điều này đôi khi quá sức với một số người, khiến họ chọn cách tránh tham dự những lễ kỷ niệm này hoàn toàn.
“Và nhiều người không đến dự đám cưới vì áp lực kiểu đó. Họ nhận lời mời nhưng viện lý do, nói rằng đang gặp khó khăn và tìm một lý do nào đó để không đến.”
Danny Georgakopoulos cho biết đang thấy xu hướng nhiều người tái chế trang sức cũ thay vì mua mới.
“Thay vì mua một món trang sức mới hoàn toàn, họ mang đến những món trang sức gia truyền. Những món đồ mà họ đã giữ từ nhiều năm trước, họ có thể dùng vàng đó để kết hợp vào món trang sức mới, điều này rất ý nghĩa vì nếu đó là trang sức mang giá trị tình cảm, họ vẫn sử dụng món trang sức đã được người thân yêu để lại.”
Hội đồng Vàng Thế giới cho biết sản xuất từ mỏ chiếm phần lớn nguồn cung vàng toàn cầu – thường khoảng 75% mỗi năm, phần thiếu hụt được bù đắp từ tái chế.
Earthworks, một tổ chức môi trường của Hoa Kỳ, cho biết trên thế giới có hơn 2.000 công ty khai thác lớn, bên cạnh vô số mỏ khai thác thủ công nhỏ.
Nhóm này cho biết các mỏ khai thác là nguồn gây ô nhiễm chính, và rất ít trong số đó có biện pháp để hạn chế thêm tác động môi trường từ khai thác vàng.
Các nghiên cứu chỉ ra rằng tái chế vàng có thể đáp ứng nhu cầu vàng hiện nay của thế giới mà ít phải khai thác mới.
Các nhà nghiên cứu tại Đại học Oxford cho biết khoảng một phần tư nhu cầu vàng hàng năm đã được cung cấp thông qua tái chế và có thể tăng lên nhờ các chiến lược như pha trộn với các kim loại khác.
Họ cũng nhấn mạnh rằng việc triển khai các phương pháp khai thác vàng có trách nhiệm và bền vững nên là ưu tiên hàng đầu của các công ty khai thác.
