Thủ đô Kuala Lumpur tuần này đang chìm trong bầu không khí an ninh căng thẳng. Với 16.000 sĩ quan cảnh sát được triển khai, các tuyến đường lớn bị phong tỏa, và trung tâm thành phố được giới nghiêm, mọi ánh mắt đều đổ dồn về Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 47.
Sự kiện này không chỉ quy tụ các nhà lãnh đạo khu vực mà còn có sự tham dự của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump và Thủ tướng Trung Quốc Lý Cường. Đặc biệt, việc Timor-Leste chính thức gia nhập khối, lần đầu tiên sau hơn hai thập kỷ, đánh dấu một cột mốc lịch sử.
ASEAN 47 mang tính lịch sử?
Tuy nhiên, đây có thể là một trong những kỳ thượng đỉnh khó khăn nhất mà ASEAN từng đối mặt.
Với vai trò là thiết chế đa phương chủ yếu của Đông Nam Á, khối phải đồng thời quản lý cuộc khủng hoảng Myanmar dai dẳng, điều hướng sự cạnh tranh Mỹ-Trung ngày càng gay gắt, và hiện thực hóa Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 vừa được thông qua.
Đầu tiên, phải nhắc đến nhân vật nổi bật nhất sự kiện - Tổng thống Mỹ Donald Trump đã có mặt tại Malaysia ngay trước thềm Hội nghị cấp cao thường niên của Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tại Kuala Lumpur.
Chuyến thăm châu Á của ông Trump diễn ra vào thời điểm cả chương trình nghị sự bảo hộ và chính sách đối ngoại của ông đang phủ một bóng đen đáng kể lên khu vực.
Sự kiện của khối ASEAN, hiện gồm 11 quốc gia ở Đông Nam Á, nhóm họp cùng với ông Trump và các nhà lãnh đạo của các cường quốc toàn cầu, bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Canada, Brazil, Nam Phi và Úc.
Đến từ Úc, thủ tướng Úc Anthony Albanese đã nhận được sự chào đón nồng nhiệt khi ông hạ cánh xuống Kuala Lumpur vào tối Chủ Nhật.
Ngay sau đó, ông Albanese khẳng định sử dụng hội nghị để thảo luận về tăng trưởng kinh tế, an ninh và ổn định.
"Chúng tôi đã nỗ lực để tạo điều kiện thuận lợi hơn cho các nền kinh tế Đông Nam Á đầu tư vào Úc.”
“Chúng tôi đã đơn giản hóa thị thực kinh doanh và cải thiện khả năng tiếp cận cũng như tính linh hoạt cho các doanh nhân thường xuyên đi công tác.”
“Chúng tôi cũng đang cải cách chế độ đầu tư nước ngoài, tạo ra một cửa ngõ duy nhất để các nhà đầu tư lớn dễ dàng đáp ứng các yêu cầu pháp lý và điều hướng các quy trình của chính phủ, giúp dòng vốn chảy vào các dự án tốt, tạo việc làm sớm hơn.”
“Quỹ Tài trợ Đầu tư Đông Nam Á trị giá 2 tỷ đô la của chúng tôi đang cung cấp các giải pháp tài chính để hỗ trợ đầu tư trong khu vực," TT Albanese nói.
Hiệp định Kuala Lumpur
Lễ ký một thỏa thuận hòa bình được đề xuất giữa Thái Lan và Campuchia là điểm nhấn của ngày Chủ Nhật 26/10, khi người giám sát buổi lễ chính là TT Donald Trump.
Hồi tháng 7, đợt bạo lực tồi tệ nhất trong nhiều năm tại khu vực biên giới Thái Lan-Campuchia đã giết chết hàng chục người và khiến hàng trăm ngàn người phải di tản.
Nhiều nhà phân tích cho rằng mặc dù các mối đe dọa về thuế quan của ông Trump đối với cả Thái Lan và Campuchia đã hỗ trợ các cuộc đàm phán, nhưng Malaysia và ASEAN mới là những bên chịu trách nhiệm chính trong việc làm trung gian cho lệnh ngừng bắn vào đầu năm nay.
Thỏa thuận hòa bình này, được mệnh danh là Hiệp định Kuala Lumpur (Kuala Lumpur Accords), sẽ chứng kiến cả hai quốc gia loại bỏ mìn và pháo hạng nặng khỏi khu vực biên giới.
Thái Lan sẽ trả tự do cho các tù nhân Campuchia và Campuchia sẽ bắt đầu rút pháo hạng nặng như một phần của giai đoạn đầu thỏa thuận. Các quan sát viên khu vực sẽ giám sát tình hình để đảm bảo giao tranh không tái diễn.
Chúng tôi đã làm được điều (thỏa thuận hòa bình Campuchia - Thái Lan) mà nhiều người nói là không thể.Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump
Thủ tướng Campuchia Hun Manet gọi đây là "một ngày lịch sử", và Phó Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul cho biết thỏa thuận đã tạo ra "nền tảng cho một nền hòa bình lâu dài".
Timor-Leste trở thành thành viên ASEAN
Cũng trong sự kiện này, vào Chủ Nhật 26/10, một buổi lễ ngắn đã diễn ra để chào đón Timor-Leste, quốc gia trẻ tuổi nhất châu Á, gia nhập khối ASEAN, chính thức trở thành thành viên thứ 11 của khối.
Timor-Leste, một trong những quốc gia nghèo nhất châu Á, đã tìm kiếm tư cách thành viên ASEAN trong nhiều thập kỷ, hy vọng các kết nối kinh tế mà nó mang lại có thể giúp thúc đẩy nền kinh tế non trẻ và chủ yếu phụ thuộc vào tài nguyên, trong nỗ lực kéo người dân thoát khỏi cảnh nghèo đói.
Đây là một chiến thắng biểu tượng to lớn đối với Timor-Leste, và đối với hai nhà lãnh đạo của họ tại đây, Tổng thống Jose Ramos-Horta và Thủ tướng Xanana Gusmao, những nhân vật chủ chốt trong phong trào độc lập của quốc gia.
"Đối với người dân Timor-Leste, đây không chỉ là một giấc mơ được hiện thực hóa, mà còn là một sự khẳng định mạnh mẽ về hành trình của chúng tôi," ông Gusmao phát biểu đầy xúc động.
TT Ramos-Horta nói với ABC rằng ông hy vọng vào sự hội nhập khu vực sâu rộng hơn.
"Với thị trường 700 triệu người mà Timor giờ đây là một phần trong đó, sẽ có nhiều cơ hội hơn để thu hút các nhà đầu tư đến Timor-Leste," Ông Horta nói.
Các thỏa thuận bên lề, nhưng quan trọng
TT Trump thể hiện quan điểm không thảo luận về thương mại với khối ASEAN, một khu vực mà Washington ưu tiên đàm phán song phương trong các cuộc đàm phán thuế quan.
Hầu hết các quốc gia trong khu vực đã phải chấp nhận mức thuế từ 19 hoặc 20 phần trăm và vẫn đang cố gắng đàm phán các miễn trừ.
Việt Nam là một trong số đó, và họ đã nhận được kết quả.
Hoa Kỳ và Việt Nam sẽ hoàn tất một thỏa thuận thương mại trong vài tuần tới, theo đó thuế quan đối ứng sẽ được áp dụng trong khoảng 0%-20%, theo tuyên bố chung được Tòa Bạch Ốc công bố hôm 26/10.
Hai nước đã đồng ý về một khuôn khổ cho thỏa thuận nhằm đảm bảo thương mại đối ứng, công bằng và cân bằng giữa hai quốc gia.
Vào tháng Bảy, Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố rằng Hoa Kỳ sẽ áp mức thuế 20% đối với nhiều sản phẩm của Việt Nam, cũng như mức thuế 40% đối với hàng hóa trung chuyển qua Việt Nam từ các nước thứ ba.
Trong thỏa thuận mới, Hoa Kỳ sẽ giữ mức thuế đối ứng 20% đối với hàng hóa Việt Nam, nhưng sẽ xác định những sản phẩm có thể giảm thuế xuống 0%.
Tuyên bố ngày 26/10 cho biết, thỏa thuận này sẽ mang lại cho các nhà xuất khẩu của cả hai nước cơ hội chưa từng có để tiếp cận thị trường của nhau.
Hiện nay đang có những thông tin bên lề ASEAN, thảo luận về "trật tự toàn cầu mới", một thuật ngữ thường được sử dụng để mô tả phản ứng của các cường quốc toàn cầu đối với chính sách đối ngoại và kinh tế thất thường của Mỹ, bằng cách tăng cường quan hệ thương mại và chính trị lẫn nhau.
Bên lề ASEAN, các quan chức Mỹ và Trung Quốc đang tổ chức các cuộc đàm phán thương mại trong một nỗ lực đầy chông gai nhằm giảm leo thang căng thẳng thương mại giữa hai quốc gia.
Bộ trưởng Tài chính Mỹ xác nhận hai bên đã đạt được đồng thuận cơ bản về một thỏa thuận sơ bộ "rất thành công" để các nhà lãnh đạo hai nước thảo luận vào ngày 30/10 tới.
Ông Trump cũng đã đề cập đến các mức thuế mới đối với hàng hóa Trung Quốc, cũng như các biện pháp khác, nhằm trả đũa việc Trung Quốc mở rộng kiểm soát xuất khẩu đối với nam châm và khoáng sản đất hiếm.
Đồng thời, trong bối cảnh chính quyền Hoa Kỳ đang nỗ lực làm suy yếu sự kiểm soát của Trung Quốc đối với nguồn cung đất hiếm toàn cầu, các thỏa thuận liên quan đến khoáng sản quan trọng đã được ký kết với cả Thái Lan và Malaysia.
Phát biểu trước các nhà lãnh đạo tại hội nghị thượng đỉnh, ông Trump cho biết Hoa Kỳ mong muốn trở thành một đối tác mạnh mẽ trong khu vực.
"Ngoài thỏa thuận với Malaysia trong tuần này, chúng tôi cũng đang ký kết hoặc sắp hoàn tất các thỏa thuận thương mại với nhiều đối tác khác ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, từ Campuchia đến Nhật Bản và Hàn Quốc.”
“Chúng tôi rất vui mừng được xây dựng các mối quan hệ đối tác sâu sắc hơn về năng lượng, công nghệ, trí tuệ nhân tạo, khoáng sản quan trọng và các ngành công nghiệp khác. Hoa Kỳ đang ở trong thời kỳ hoàng kim của mình," ông Trump tuyên bố.
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
