Đó là một câu chuyện thành công của nhân loại — việc chúng ta đang sống lâu hơn bao giờ hết.
Theo một cách nào đó, đó là điều tích cực, vì chúng ta đã làm rất tốt trong việc kiểm soát bệnh tim, chữa trị hoặc phát hiện sớm ung thư. Hệ quả là con người sống lâu hơn nhiều, và Úc hiện là một trong những quốc gia có tuổi thọ cao thứ hai hoặc thứ ba trên thế giới.Tracy Comans
Trên đây là lời của Giáo sư Tracy Comans, Nghiên cứu viên cấp cao tại Đại học Queensland.
Theo Viện Sức khỏe và Phúc lợi Úc, sa sút trí tuệ hiện là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu đối với phụ nữ và là nguyên nhân tử vong lớn thứ hai đối với nam giới, sau bệnh tim.
Cứ 10 người Úc tử vong thì có 1 người mắc một dạng của căn bệnh này trong năm 2023 — phổ biến nhất là bệnh Alzheimer, sa sút trí tuệ mạch máu, sa sút trí tuệ thùy trán - thái dương và sa sút trí tuệ thể Lewy.
Bà Comans cũng là một trong những tác giả của bộ hướng dẫn cải thiện chất lượng cuộc sống cho người mắc chứng sa sút trí tuệ, cả trong và ngoài cơ sở chăm sóc người cao tuổi.
Một trong những vấn đề được xác định là người mắc chứng sa sút trí tuệ thường không được quản lý cơn đau hiệu quả, vì họ không thể diễn đạt hoặc xác định chính xác vị trí đau.
Giáo sư Comans cho biết hiện vẫn thiếu dữ liệu liên quan đến bốn tiêu chí chính trong chăm sóc người mắc chứng sa sút trí tuệ: kiểm soát cơn đau, nhân phẩm, vệ sinh cá nhân và các hoạt động mang ý nghĩa tinh thần.
“Mục tiêu của dự án này là xác định cách đo lường hiệu quả chăm sóc cho người sống chung với chứng sa sút trí tuệ. Chúng tôi đã làm việc chặt chẽ với các bên liên quan — bao gồm bệnh nhân, người chăm sóc và các tổ chức trong ngành — để cùng thiết kế quy trình nghiên cứu, tập trung vào những yếu tố thật sự quan trọng với họ. Kết quả cho thấy đây là những chỉ số có thể đo lường được ngay và nên được sử dụng vì chúng phản ánh trực tiếp chất lượng cuộc sống của người bệnh.”
Bộ hướng dẫn này được phát triển với sự hợp tác của nhiều trường đại học, các nhà cung cấp dịch vụ chăm sóc người cao tuổi, người chăm sóc và chính bệnh nhân sa sút trí tuệ — nhằm hỗ trợ hoạch định chính sách và giúp các cơ sở chăm sóc rà soát lại quy trình hiện có.
Với dân số đang già hóa, ước tính đến năm 2065 sẽ có hơn một triệu người Úc sống chung với chứng sa sút trí tuệ.
Thiếu nhân sự trong các cơ sở chăm sóc người cao tuổi và tại cộng đồng hiện là vấn đề lớn — và sẽ còn tiếp diễn trong tương lai.
Người mắc chứng sa sút trí tuệ thường chịu ảnh hưởng bởi tình trạng thay đổi nhân viên liên tục và thiếu đào tạo chuyên sâu trong lĩnh vực chăm sóc này.
Giáo sư Comans cho rằng dù mức lương đã được cải thiện, nhưng sẽ mất thời gian để điều đó chuyển hóa thành chất lượng nhân sự và dịch vụ tốt hơn.
"Đây là vấn đề tồn tại đã lâu. Chúng ta đều biết rằng nhân viên trong lĩnh vực chăm sóc bị trả lương thấp trong thời gian dài. Việc cải thiện điều kiện làm việc là bước tiến tích cực, nhưng sẽ cần thêm thời gian để thấy rõ tác động đối với việc giữ chân nhân viên, vì các đợt tăng lương này mới được áp dụng gần đây."
Dù sa sút trí tuệ là nguyên nhân gây tử vong hàng đầu, nó không phải là hệ quả tự nhiên của quá trình lão hóa.
Yếu tố di truyền và lối sống cũng đóng vai trò quan trọng, và đây là căn bệnh khó chẩn đoán, đặc biệt ở giai đoạn sớm.
Tiến sĩ Janet Van Eersel, Nghiên cứu viên cao cấp tại Trung tâm Nghiên cứu Sa sút trí tuệ, Trường Y khoa Macquarie, cho biết:
Khi các triệu chứng xuất hiện, người bệnh đã mất đi rất nhiều tế bào não quan trọng. Vì vậy, khi phát hiện ra, bệnh đã ở giai đoạn nghiêm trọng và rất khó điều trị. Tuy nhiên, với các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh tiên tiến và các xét nghiệm máu mới, chúng ta có thể phát hiện nguy cơ sớm hơn — có thể từ tuổi 40 hoặc 50, trước khi bệnh tiến triển. Điều đó sẽ tạo ra khác biệt lớn, vì điều trị sớm bao giờ cũng tốt hơn là khắc phục khi đã muộn.Janet Van Eersel
Nhiều nghiên cứu cho thấy thay đổi lối sống — như tập thể dục, chế độ ăn uống lành mạnh và giao tiếp xã hội — có thể giúp làm chậm hoặc ngăn ngừa các triệu chứng của sa sút trí tuệ.
Theo Tạp chí The Lancet (2024), có 14 yếu tố nguy cơ có thể thay đổi, bao gồm chấn thương sọ não, trầm cảm, béo phì, thiếu vận động, uống nhiều rượu, mất thính lực và cô lập xã hội, có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tới một phần ba.
Tiến sĩ Van Eersel cũng cho biết đã có những tiến bộ trong các xét nghiệm máu chẩn đoán, và một số đã được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) phê duyệt.
"Hiện chúng tôi vẫn đang đánh giá mức độ hiệu quả thực tế của các xét nghiệm này. Chúng đã được sử dụng trong các thử nghiệm lâm sàng, đặc biệt khi không thể chụp hình ảnh não thường xuyên. Việc theo dõi nồng độ sinh học từ giai đoạn sớm sẽ giúp phát hiện tiến trình bệnh tốt hơn. Tuy nhiên, đây vẫn là lĩnh vực rất mới — chỉ mới được phát triển trong một, hai năm qua — nên chúng ta cần thêm thời gian để xem kết quả thực tế ra sao."
Theo Hội đồng các Cộng đồng Sắc tộc Úc (FECCA), cứ ba người Úc trên 65 tuổi thì có một người đến từ nền văn hóa đa dạng.
Báo cáo của Trung tâm Nghiên cứu Dân số và Lão hóa (Đại học New South Wales) cho biết những người nói ngôn ngữ khác tiếng Anh tại nhà hoặc có trình độ tiếng Anh kém có nguy cơ mắc chứng sa sút trí tuệ cao hơn.
FECCA kêu gọi cần có kế hoạch chăm sóc người cao tuổi toàn diện hơn, phản ánh đúng nhu cầu văn hóa, tinh thần và dinh dưỡng của nhóm dân số này.
Trong tuyên bố gửi SBS, người phát ngôn của FECCA cho biết:
“Rào cản ngôn ngữ có thể dẫn đến chẩn đoán sai hoặc chậm trễ, nhất là khi không có thông dịch viên. Kỳ thị cũng là một vấn đề lớn — trong một số nền văn hóa, sa sút trí tuệ bị xem là điều đáng xấu hổ hoặc bệnh tâm thần, khiến gia đình ngại tìm kiếm sự giúp đỡ. Ngoài ra, nhiều người gặp khó khăn trong việc tiếp cận hệ thống chăm sóc sức khỏe phức tạp khi thiếu thông tin phù hợp với văn hóa của họ. Khi bệnh tiến triển, người mắc sa sút trí tuệ thường mất ngôn ngữ thứ hai và quay lại sử dụng tiếng mẹ đẻ, khiến họ dễ bị cô lập trong môi trường chăm sóc chính thống. Những thách thức này có thể dẫn đến chẩn đoán muộn, căng thẳng hơn cho người chăm sóc, kết quả điều trị kém — và chi phí cao hơn nếu dịch vụ không đáp ứng được nhu cầu văn hóa và ngôn ngữ của họ.”
Người nghe cần hỗ trợ có thể liên hệ Đường dây Hỗ trợ Sa sút trí tuệ Quốc gia qua số 1800 100 500 (miễn phí và bảo mật).
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instgram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
