Mời quý vị nhấn vào audio để nghe toàn bộ bài phỏng vấn.
Từ người tị nạn đến những bước ngoặt của cuộc đời
Giống như nhiều người Việt đến Úc sau chiến tranh, chị Nguyễn Thị Minh Tâm sang đây với tư cách người tị nạn. Hành trình ấy trải qua nhiều biến cố và kéo dài nhiều năm.
Năm 1983, chị rời Việt Nam lần đầu tiên. Khi đó, cha chị vừa trở về sau thời gian đi cải tạo, gia đình lâm vào hoàn cảnh khó khăn. Là chị thứ hai trong gia đình có bảy anh em, chị đi làm hai công việc nhưng vẫn không đủ trang trải.
Chuyến đi đầu tiên không thành. Khi chị và em gái vừa lên tàu thì bị công an phát hiện và bắt giữ.
“Giống như coi phim, người ta bắt được ở trên đầu mình, họ chĩa súng xuống, họ bắt như trong phim vậy, sợ lắm.”
Hai chị em bị đưa vào trại chấp pháp, sau đó là trại giam. Em gái chị được thả sớm hơn, còn chị bị giam giữ lâu hơn. Trong thời gian đó, mẹ chị qua đời. Gia đình giấu tin vì lo chị không chịu đựng nổi.
Sau khi được thả, chị trở về trong hoàn cảnh gia đình đã thay đổi nhiều. Mẹ không còn, các em vẫn còn nhỏ.
“Khi chị về, thấy như vậy thì chị không còn ước mơ để sống nữa, vì mẹ là nguồn hỗ trợ chính của mình, mình lớn lên với mẹ. Mà khi ra rồi như mất định hướng, sống không biết làm gì, thì chỉ có thể cơm nước cho các em rồi tìm vui bằng cách đi chơi với bạn tù ra thôi.”
Gia đình tiếp tục sắp xếp cho chị vượt biên lần thứ hai cùng một người em gái khác. Con tàu ra đến hải phận thì gặp bão và bị đẩy ngược vào bờ. Em gái chị trốn thoát, còn chị bị bắt lại và bị giam thêm 14 tháng.
Lần thứ ba, chị đi thoát và đến Úc vào năm 1988.
“Tôi hứa với cán bộ là tôi không đi đường này nữa. Và chị ra chị không đi đường đó, chị đi đường khác. Hai tháng sau chị đi chị chỉ đi thoát. Chị tới đây hồi năm 1988.”
Đặt chân đến Úc, chị Tâm bắt đầu lại từ đầu. Không tiếng Anh, không bằng cấp, chị làm nhiều công việc giản đơn như bán bánh mì, bán cam, bán thịt.
Chị làm việc liên tục cho đến khi lập gia đình. Trong thời gian đó, chị dần tiếp xúc nhiều hơn với cộng đồng và các dịch vụ hỗ trợ người Việt.
Cơ duyên với lĩnh vực sức khỏe tâm thần
Bước ngoặt đến khi chị làm việc cho một dịch vụ hỗ trợ phụ nữ gốc Đông Dương bị bạo hành gia đình - một lĩnh vực còn nhiều dè dặt trong cộng đồng vào thời điểm đó.
“Có người còn nói là vì mấy dịch vụ như vậy mà gia đình Việt Nam tan vỡ nhiều hơn. Là tại vì phụ nữ biết đường trốn, bỏ chồng, mà làm người ta tan vỡ. Thành ra đi làm mà không dám khoe ai mình đi làm ở đấy hết.”
Sau khoảng năm năm, chị nhận ra mình làm công việc này chủ yếu vì nhu cầu mưu sinh. Một người bạn sau đó giới thiệu chị vào làm việc trong hệ thống y tế tâm thần. Tại đây, chị tiếp xúc trực tiếp với người Việt mắc bệnh tâm thần và chứng kiến cách họ được chăm sóc – hoặc chưa được chăm sóc đúng mức.
“Có người kể rằng họ bị đưa vào bệnh viện tâm thần như khiêng một con heo. Nghe cái đó chị thấy thương quá.”
Trải nghiệm này khiến chị suy nghĩ nhiều hơn về vai trò của ngôn ngữ, sự hiểu biết và cách tiếp cận văn hóa trong điều trị.
“Tôi nghĩ, mình không biết làm được gì lớn, nhưng nếu mình có thể nói cho người ta hiểu, để họ đi khám bệnh một cách đàng hoàng, thì chắc mình làm được.”
Từ năm 1996, chị chính thức làm việc trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần và gắn bó cho đến nay.
Theo chị Tâm, định kiến về bệnh tâm thần trong cộng đồng người Việt vẫn còn, dù đã có thay đổi so với trước đây.
“Bệnh tim, bệnh tiểu đường bệnh cao huyết áp, bệnh gì mình cũng có thể nói được hết. Nhưng mà hỏi tới bệnh tâm thần, có bệnh, có uống thuốc cũng không ai muốn nói hết.”
Một số quan niệm cho rằng bệnh tâm thần là do “nghiệp”, do cách sống, hoặc là điều phải chấp nhận. Vì vậy, nhiều người chỉ tìm đến bệnh viện khi tình trạng đã nghiêm trọng.
“Người ta quên rằng bệnh tâm thần không giống gãy tay bó bột rồi về. Nó cần thời gian, cần thay đổi lối sống, suy nghĩ và cả môi trường gia đình.”
Chị cho biết, số giường bệnh tâm thần tại bệnh viện Liverpool đã tăng từ khoảng 30 lên hơn 100 trong vòng 30 năm, nhưng tình trạng quá tải vẫn tiếp diễn.
"Nhưng mà tình hình cũng tương đối khá hơn là tại vì thứ nhất mình dạy học. Thứ hai mình lên đài nói chuyện rồi nhiều người nói chuyện.
"Tụi chị cứ ba tháng tụi chị tổ chức một buổi nói chuyện về những đề tài khác nhau. Thì đã thu hút được cứ một buổi đầu tiên một trăm hai chục người, sau đó lên một trăm sáu chục người. Rồi sau đó hai trăm chục người, hai trăm người. Và những lần sau này thì chỉ tới hai trăm năm chục người."
“Nó phải là holistic – toàn diện.”
Từ cái tên của chị - Minh Tâm – đã dẫn đường chỉ lối cho chị cách thức tiếp cận với những người bệnh tâm thần mà chị cho rằng đó là nền tảng: thành tâm, thật tâm, tâm tình, từ tâm, tâm tính và thân tâm an lạc.
Chị cũng hướng dẫn người bệnh những thực hành đơn giản như thở, thiền, vận động nhẹ, tiếp xúc với ánh nắng và điều chỉnh nhịp sinh hoạt.
“Buổi trưa tôi mở băng thiền, chỉ họ thở bằng bụng, đếm hơi thở. Một hồi là ai cũng ngủ được.”
Một trong những điều khiến chị trăn trở là tình trạng trẻ hóa các vấn đề tâm lý và tự tử trong cộng đồng người Việt.
Theo chị, nhiều nguyên nhân bắt nguồn từ sự thiếu kết nối trong gia đình: rào cản ngôn ngữ, thiếu kỹ năng lắng nghe, thiếu hiểu biết về sức khỏe tâm thần và sự e dè khi tìm kiếm hỗ trợ.
“Nếu cho chị tiền, việc đầu tiên chị làm là giáo dục gia đình. Gia đình là nơi chữa lành nhiều thứ lắm mà mình quên đi.”
Chị Tâm chia sẻ một hình ảnh mà chị thường nghĩ đến: “Tình thương giống như nước vậy. Mình cứ cho ra, cho ra, tới lúc nó chạm vách, nó sẽ dội ngược lại ôm lấy mình. Còn thương mà mình ôm lại thì nó tuôn ra mất, đi mất.”
Hành trình của chị Nguyễn Thị Minh Tâm là một minh chứng rằng từ những đổ vỡ sâu nhất, con người vẫn có thể tạo ra giá trị cho cộng đồng bằng sự kiên nhẫn, lòng từ bi và niềm tin vào sự chữa lành.
Trong một cộng đồng nơi sức khỏe tâm thần vẫn còn là điều khó nói, những người như chị Tâm chính là cây cầu lặng lẽ nhưng bền bỉ, nối con người với sự cảm thông, và với chính mình.
READ MORE
SBS Việt ngữ
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
