Timor-Leste, láng giềng thân cận của Úc, đã gia nhập nhóm Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Bước đi lịch sử này là đỉnh cao của một tham vọng kéo dài, và diễn ra hơn hai thập kỷ sau khi cuộc đấu tranh đẫm máu giành quyền tự quyết đã mang lại nền độc lập cho nước này.
Thủ tướng Xanana Gusmao đã đứng kiêu hãnh, khoác tay với 10 nhà lãnh đạo khu vực khác của khối tại thủ đô Malaysia – một cử chỉ truyền thống của ASEAN thể hiện sự đoàn kết.
Phát biểu trong buổi lễ lịch sử, ông Xanana Gusmao xúc động tuyên bố:
"Hôm nay lịch sử đã được tạo nên, Timor-Leste đã được kết nạp làm quốc gia thành viên thứ 11 của ASEAN.”
Đối với người dân Timor-Leste, đây không chỉ là một giấc mơ thành hiện thực, mà còn là một sự khẳng định mạnh mẽ cho hành trình của chúng tôi.Thủ tướng Đông Timor - Xanana Gusmao
Ông cũng nhấn mạnh vai trò của người dân trong thành tựu này.
"Sự gia nhập của chúng tôi là minh chứng cho tinh thần của người dân chúng tôi, một nền dân chủ non trẻ, sinh ra từ đấu tranh, giờ đây đang đón nhận một kỷ nguyên hợp tác và phát triển mới trong một trong những khu vực năng động nhất thế giới,"ông Gusmao nhấn mạnh.
Việc gia nhập ASEAN của quốc gia Đông Nam Á nhỏ bé này được xem là một trong những thành tựu nổi bật nhất dưới sự chủ trì của Malaysia. Và đây là lời chào mừng của Thủ tướng Anwar Ibrahim dành cho thành viên mới đầu tiên của ASEAN sau 26 năm:
"Vị trí của họ (Timor-Leste) ở đây làm trọn vẹn gia đình ASEAN, tái khẳng định vận mệnh chung và tình thân khu vực sâu sắc của chúng ta."
"Trong cộng đồng này, sự phát triển và quyền tự chủ chiến lược của Timor-Leste sẽ tìm thấy sự hỗ trợ vững chắc và lâu dài," TT Ibrahim tuyên bố.
Thách thức phía trước cho thành viên non trẻ
Đông Timor là quốc gia trẻ tuổi nhất Đông Nam Á, giành được độc lập từ Indonesia vào năm 2002 sau 24 năm bị chiếm đóng tàn bạo. Tổng thống Jose Ramos-Horta đã vận động trong một thời gian dài cho việc gia nhập ASEAN, và đơn xin gia nhập lần đầu tiên được nộp vào năm 2011 trong nhiệm kỳ đầu tiên của ông.
Timor-Leste tìm kiếm tư cách thành viên vì hy vọng sẽ tạo sự nổi bật hơn trên trường khu vực, cũng như các thỏa thuận thương mại tự do của khối và các cơ hội khác để hợp tác kinh tế.
Mặc dù được cấp tư cách quan sát viên của khối ASEAN vào năm 2022, nhưng tư cách thành viên đầy đủ của nước này đã bị trì hoãn.
Giám đốc Chương trình Đông Nam Á của Viện Lowy, Susannah Patton, cho biết đã có những thách thức cần phải vượt qua:
"Timor-Leste là một quốc gia rất nhỏ – chỉ có 1,3 triệu dân, khiến ngay cả một số thành viên nhỏ hơn hiện tại của ASEAN như Lào cũng trông như những người khổng lồ khi so sánh với Đông Timor."
"ASEAN là một nhóm khu vực rất bận rộn," Susannah Patton. "Họ nổi tiếng vì tổ chức hơn một nghìn cuộc họp mỗi năm ... và do đó, việc tham gia vào chương trình nghị sự đó là một thách thức thực sự đối với một quốc gia nhỏ với năng lực hành chính hạn chế."
"Tất cả các cuộc họp của ASEAN cũng được tổ chức bằng tiếng Anh và tiếng Anh là một thách thức đối với các quan chức ở Timor-Leste," bà Patton phân tích.
Vai trò hỗ trợ của Úc
Úc từ lâu đã ủng hộ nỗ lực gia nhập của Timor-Leste. Khi được cấp tư cách quan sát viên vào năm 2022, Thủ tướng Anthony Albanese đã nói:
"Với tư cách là đối tác phát triển lớn nhất của Timor-Leste, Úc cam kết cung cấp xây dựng năng lực để hỗ trợ tư cách thành viên ASEAN đầy đủ của nước này," TT Anthony Albanese nói.
Vào tháng 8 năm nay, Úc đã cam kết 11,8 triệu đô la để tạo điều kiện cho Timor-Leste gia nhập cả ASEAN và Tổ chức Thương mại Thế giới.
Gói hỗ trợ bao gồm đào tạo tiếng Anh để xây dựng năng lực thể chế tham gia các cơ chế của ASEAN, và hỗ trợ để hoàn thành các yêu cầu về an ninh và tư cách thành viên.
Tuy nhiên, Timor-Leste vẫn tiếp tục phải vật lộn với mức độ bất bình đẳng, suy dinh dưỡng và thất nghiệp cao. Bà Susannah Patton cho rằng những lợi ích có thể mất một thời gian mới có thể mang lại cho một trong những quốc gia nghèo nhất châu Á, vốn vẫn phụ thuộc nhiều vào doanh thu từ dầu khí:
"Tôi nghĩ rằng thực tế là mức độ phát triển kinh tế của Timor-Leste khá thấp có nghĩa là trên thực tế, khả năng hưởng lợi từ một số thỏa thuận thương mại sẽ khá hạn chế bởi vì họ không nhất thiết có nhiều doanh nghiệp sẽ hưởng lợi từ các cơ hội xuất khẩu lớn hơn."
"Một điều đến từ việc tham gia các thỏa thuận thương mại tự do này. Chắc chắn có những cơ hội, nhưng sẽ vẫn có những câu hỏi về khả năng họ tận dụng được chúng như thế nào," bà Patton nói thêm.
Bà Patton cũng băn khoăn về việc Timor-Leste sẽ phải đối mặt với những điều chỉnh vượt ra ngoài việc nắm bắt chương trình nghị sự của ASEAN về mặt hành chính.
Văn hóa chính sách đối ngoại của nước này hiện đang mâu thuẫn với truyền thống "không can thiệp" của khối. Ngược lại, lịch sử đẫm máu của Timor-Leste đã thúc đẩy sự ủng hộ mạnh mẽ đối với các can thiệp bên ngoài như các sáng kiến hòa giải.
Bà Patton nói rằng tư cách thành viên của nước này có thể thúc đẩy ASEAN cải tổ theo những hướng tích cực:
"Đây là một nhóm mà hầu hết các nhà quan sát đều đồng ý là cần phải cải tổ."
"Nó có thể chuyển biến khá chậm chạp do các chuẩn mực về đồng thuận và không can thiệp."
"Điều đó thực sự đã hạn chế khả năng phản ứng hiệu quả của nó đối với cuộc xung đột ở Myanmar."
"Vì vậy, có lẽ việc có một thành viên mới, tiếp cận mọi việc một cách mới mẻ, thực sự có thể thúc đẩy ASEAN áp dụng một số cách tiếp cận mới mà tôi nghĩ sẽ là một sự phát triển đáng hoan nghênh," bà Patton nhận định.
Đồng hành cùng chúng tôi tại SBS Vietnamese Facebook & SBS Vietnamese Instagram, và cập nhật tin tức ở sbs.com.au/vietnamese
