Srebrenica là chứng tích đau thương nhất của Âu châu kể từ sau Đệ nhị Thế Chiến, sau 30 năm vẫn chưa nguôi ngoai nỗi mất mát.
Ngày 11 tháng 7 năm 1995, hơn 8 ngàn nam giới và thiếu niên người Bosnia theo đạo Hồi, bị sát hại dưới tay quân đội Serbia, chỉ ít lâu sau khi chúng tiến vào vùng an toàn do Liên Hiệp Quốc chỉ định tại Srebrenica.
Bà Fatima Klempić Dautbašić, một trong những người thoát nạn, đã bỏ chạy khỏi thành phố trong tháng định mệnh ấy bằng đường rừng, cùng với hàng ngàn người đàn ông và con trai sau đó bị truy sát.
“Tôi đã bước trên con đường đó cùng những người đàn ông năm 1995. 7 ngày 7 đêm xuyên rừng, trong những điều kiện không thể tưởng tượng được. Chúng tôi vẫn hay nói rằng, chúng tôi như những con thú bị săn đuổi và thực sự, nó là như vậy. 30 năm đã trôi qua nhưng với chúng tôi, mọi thứ vẫn như mới hôm qua. Ký ức ấy đã ăn sâu vào da thịt mỗi người. Chúng tôi hiểu rằng, nó sẽ không bao giờ rời khỏi chúng tôi. Nó là một phần của chúng tôi và chúng tôi không thể quên để tự bảo vệ mình”, Fatima Klempić Dautbašić.
Tại Thư viện Quốc gia ở Sarajevo, một cuộc triển lãm được tổ chức nhân ngày tưởng niệm vụ thảm sát và nổi bật trong đó, là sự tôn vinh những người phụ nữ không ngừng đi tìm công lý và sự thật.
Bà Velma Šarić, đại diện Trung tâm Nghiên cứu Hậu Xung đột, là người khởi xướng dự án nghệ thuật ‘Chiếc khăn của Mẹ’.
“Chúng tôi bắt đầu bằng những chiếc khăn của các bà mẹ Srebrenica, rồi tinh thần đoàn kết lan tỏa. Nay chúng tôi đã nhận được hơn 3 ngàn chiếc khăn và áo choàng, được các nhà hoạt động nhân quyền khắp thế giới gửi về, có cả những vị nổi tiếng và tất cả đều quý như nhau”, Velma Šarić.
Được biết những chiếc khăn đó, đa số là khăn trùm đầu truyền thống của phụ nữ Bosnia từng được dùng trong những lễ tang, giờ đây treo lên như biểu tượng của tình liên đới và sự ghi nhớ.
“Chúng tôi chọn nghệ thuật, vì nó lay động lòng người. Nó đưa cảm xúc và nỗi đau vào bối cảnh, không cần nhiều lời. Với chúng tôi, đó là cách truyền thông hiệu quả nhất, khi nói về những vấn đề như tội ác diệt chủng”, Velma Šarić.
Kế bên, là bộ tranh chân dung những người phụ nữ mất người thân trong vụ thảm sát và có không ít người chính họ cũng bị hãm hại.
Họa sĩ Nour Hassan đến từ Tân Tây Lan, đã vẽ nên 25 chân dung, mỗi bức là một câu chuyện riêng.
“Ai cũng có cảm xúc, nhưng mỗi người cảm nhận khác nhau. Tôi tập trung vào những biểu cảm tinh vi nhất và khi tôi ghi lại được một khoảnh khắc chân thực, tôi tin rằng những người khác cũng sẽ cảm được. Nó vượt lên trên nghệ thuật, nó chứa đựng lịch sử và cũng là một hình thức tưởng niệm”, Nour Hassan.
Được biết vụ thảm sát tại Srebrenica chính là chương đen tối nhất, trong cuộc chiến Bosnia 1992–1995.
Hai tòa án thuộc Liên Hiệp Quốc là Tòa án Công lý Quốc tế và Tòa án Hình sự Quốc tế cho cựu Nam Tư, đều xác nhận đây là tội ác diệt chủng.
Tuy nhiên đối với đa số người Serbia, từ lãnh đạo đến dân thường ở Bosnia lẫn Serbia, đều không chấp nhận cách gọi này.
Cho đến nay, khoảng 50 kẻ phạm tội đã bị kết án với tổng mức hình phạt hơn 700 năm tù, phần lớn nhờ vào những lời khai từ nhân chứng sống, nhiều người trong số đó là phụ nữ.
Mỗi năm, người ta lại tìm thấy những hài cốt mới trong những mộ chôn tập thể, nhiều trường hợp chỉ có thể xác định nhờ phân tích DNA.
Ngoài những người đàn ông và thiếu niên bị sát hại, phụ nữ và trẻ em bị trục xuất, một số bị vùi trong những mộ tập thể, rồi sau đó bị di dời để che đậy tội ác.
Chỉ vài ngày trước lễ tưởng niệm là ngày thứ Năm 9 tháng 7, thêm 7 hài cốt được đưa về an táng tại Srebrenica.
“Cuộc triển lãm này đối với tôi có ý nghĩa rất đặc biệt, vì trong đó có những chân dung những bà mẹ đã qua đời khi chưa thể hoàn thành sứ mệnh. Họ tìm lại những đứa con bị sát hại và đưa chúng về an nghỉ, nơi thung lũng với những bia mộ trắng xóa”, Fatima Klempić Dautbašić.
READ MORE
SBS Việt ngữ
